Líf og list - 01.08.1950, Blaðsíða 7

hefur grannkynnt sér liverja mann-
lega tilfinningu og geðshræringu.
Hann hefur þekkt til hlítar öll svið
tónlistarinnar. Hjá honum er ekk-
ert þurrt eða þungt. Það er ekki til
neitt kennara eða prófessora-við-
horf í tónsmíðum hans. Ég held, að
það sé aðallega Þjóðverjum um að
kenna, hvað Bach hefur lengi verið
misskilinn. Þeir hafa ekkert ímynd-
nnarafl, en hins vegar hafa þeir
eignað sér Bach og túlkað hann á
sinn ímyndunarsnauða liátt. Aðrar
þjóðir liafa tekið þessa túlkun góða
og gilda, af því að þeir skildu Bach
ekki betur og héldu, að þýzk túlk-
un lilyti að vera sú rétta. Satt er
það, að Bach var fæddur í Þýzka-
landi, en tónlistareðli hans var í-
talskt og franskt og ungverskt ekki
síður en þýzkt. Og reyndar er ég á
þeirri skoðun, að Bach hafi ekki
verið þýzkur í eðli sínu. Auðvitað
var hann aldir á undan samtíð
sinni. Hann samdi verk (einkum
íyrir sólóhljóðfæri), sem á þeim
dögum virtust vera óðs manns æði.
Jafnvel eru enn til menn, sem
skilja hann ekki. Það sannaðist
Éka, þegar Schumann fór að setja
píanóundirleik við fiðlusónötur
hans. Grieg og fleiri hal'a gert hið
sama við sellósvíturnar. Gounod
samdi hina Iieimskulegu umgjörð
við Ave Maria, sem sýnir algert
skilningsleysi á Bach. Albert
Schweitzer varð fyrstur til að koma
mönnum í skilning um Bach.“
Casals telur það aðalatriði í túlk-
lln á Bach, að láta hverja nótu
hljóma út af fyrir sig, staka, leika
staccato en ekki legato.
».Bach getur tjáð hverja hugar-
hræringu mannsins," sagir Casals,
»°g þar af leiðandi notar hann
hinn víðtækasta tjáningarmæli-
kvarða. Það er kraftaverk. Og við
verðum að túlka það þannig. Þeg-
ar hann er harmþrunginn, verðum
við að skynja harminn. Þegar hann
er viðkvæmur, er ekki til meiri
mildi annars staðar en í tónlist
hans. Ég hef aldrei rekizt á setn-
ingu í tónsmíðum hans, sem erfitt
er að útskýra. Hjá Bach skýrir allt
sig sjálft."
Þannig farast Pablo Casals orð,
hinum 73 ára gamla tónlistarsnill-
ingi, sem byrjaði að leika á fiðlu
7 ára gamall. Leikfélagar hans
hlógu að honum og stríddu, af því
að hann lokaði augunum og
muldraði við sjálfan sig um leið og
hann lék, svo að hann hætti við
fiðluna. Þcgar hann hcyrði fyrst
leikið á selló, sagði hann föður sín-
um, að hann langaði til að læra á
það hljóðfæri. Hann byrjaði á því
Fyrir tvö hundruð árum var Jó-
hann Sebastian Bach grafinn í
nafnlausri gröf. Dauði hans fór fyr-
ir ofan garð og neðan hjá flestum,
og næstu öld á eftir voru verk hans
vanrækt, og fáir hugðu þeim lang-
lífí. Nú er öldin önnur. Snilld hans
hefur verið vakin upp, og í sumar
er tveggja alda dánarminning hans
haldin með ldjómlcikum og há-
tíðahöldum um heim allan.
Um leið og vér minnumst Jó-
lianns Sebastians er ekki óviðeig-
andi að minnast hinnar stóru, frjó-
sömu ættar hans, sumpart vcgna
þess að erfðavenja ættarinnar gerði
úr honum það sem Kann varð, og
sumpart vegna ættarinnar sjálfrar.
Þetta var einhver frábærasta ætt
sögunnar, þar sem snilldarhæfileik-
ar fylgdu kynslóð eftir kynslóð í
tvær aldir. Á þeim tíma spruttu af
þessari ætt 56 tónlistarmenn.Nærri
allir voru ágætlega verki sínuvaxn-
ir, og sumir eru enn í minnum
hafðir fyrir verk sín eða áhrif á
önnur tónskáld. Gáfa ættarinnar
ellelu ára gamall og lieldur því víst
áfram meðan honum endist aldur
— fyrir vini sína. „Ég er af fátæku
fólki kominn, faðir minn var al-
þýðumaður. Þess vegna var ég ein-
lægur lýðræðissinni," segir hann.
Þess vegna er hann í mótmælaverk-
falli, sannfæringin býður honum
það. Því að hann er samvizka sam-
tíðarinnar, ekki síður en sellóleik-
ari. En hann varð að gera undan-
tekningu í minningu um vin sinn
Bach, sem hann telur, að mann-
kynið standi í óborganlegri þakk-
arskuld við.
G. B.
gufaði loks upp fyrir hundrað ár-
um. Sann á ætt þessi engan sinn
líka í allri listasögunni.
Fyrsti tónlistarmaðúrinn, sem
kemur við sögu í ættinni, var Veit
Bach, malari í þorpinu Vechmar í
Þýzkalandi. Hann settist að um
tíma í Ungverjalandi, en varð að
flýja þaðan aftur til Wechmar,
vegna trúarofsókna, hann var ákaf-
ur Lútherstrúarmaður. Hann átti
tvo sonu, dó 1619. Fjórum manns-
öldrum síðar skrifaði Jóhann Se-
bastian þetta um hann: „Það, sem
hann hafði mest yndi af, var gígj-
an hans, sem hann var vanur að
hafa með sér í mylluna. Hann lék
á gígjuna á meðan myllan malaði.
Allhávært hefur verið á þeim
hljómleikum! Samt kenndi þetta
honum að fylgja taktinum, og
þannig hefur tónlistin bersýnilega
komizt inn í ætt okkar.“
GÁFAN FESTIR RÆTUR.
Tónlistargáfan dal’naði vel í ætt-
inni, og næstu fimm Bach-kynslóð-
Bach-ættin
Grein eftir Ivor Jones
LÍF og LIST
7