Líf og list - 01.10.1950, Blaðsíða 16

LEIKLIST
ÞJOÐLEIKHUSIÐ:
99
ÖVÆNT HEIMSÖKN“
Eftir John P. Priestley
Leikstjóri: Indriði G. Waage
Það var vormisserið 1937 í ensku-
deild háskólans í Berlín, sem ég kynnt-
ist skáldritum Priestleys fyrst. Ég las
þá Angel Pavement ásamt þýzkum
stúdentum undir handleiðslu kennara.
Síðan hef ég ekki sett mig úr færi að
lesa skáldrit Priestleys. Það væri að
bera í bakkafullan lækinn að bera lof
á heimskunnan rithöfund eins og
Priestley, en þó hygg ég, að hann sé
ekki jafnmikið lesinn hér og hann á
skilið. íslenzkir þýðendur hafa yfirleitt
sniðgengið rit hans, þó að skáldsögur
hans séu engu síður spennandi en
sölureyfarar þeir, sem gefnir eru út í
gróðaskyni með litlu eða engu bók-
menntalegu gildi. Af þeim kynnum,
sem ég hef af ritverkum Priestleys, er
fjölbreytnin sérlega einkennandi. Hon-
um er jafnlétt um að bregða upp
sprenghlægilegum myndum og atburð-
um úr þjóðlífinu eins og háalvarlegum
þjóðfélagsádeilum, sem Óvænt heim-
sókn hefur sannað íslenzkum hlust-
endum og leikhúsgestum bæði í út-
varpi og á sviði Þjóðleikhússins. Aðal-
áhugaefni Priestleys er manneskjan í
straumiðu þjóðfélagsins. Óvænt heim-
sókn er í senn þjóðfélagsádeila og af-
hjúpun sálarlífsins, þannig að hinn
harðsvírasti borgari stendur hjálpar-
vana fyrir áhorfendum. Hann hefur
líka gaman af að beita fyrir sig dul-
rænum brögðum og leysa vandamálin
á frumlegan hátt eins og í þessu leik-
riti. Hér er samvizka mannanna sjálf
gerð að persónu í lögreglufulltrúanum
til að ná sterkari tökum á áhorfend-
um. Að öðru leyti hirði ég ekki um að
rekja þráð leiksins, þar sem menn
geta lesið hann í ýmsum leikdómum
dagblaðanna, ef þeir eiga þess ekki
kost að sjó leikinn sjálfan.
Þeir sem eitthvað hugsa um leikrit,
komast fljótt að raun um það, að leik-
rit lýtur öðrum lögmálum en skáld-
sagan. Snið þess er ákveðnara og leik-
ritahöfundurinn er bundnari fastari
reglum en skáldsöguhöfundurinn. Ó-
vænt heimsókn er fast í sniðum og
miðar leikrænt séð öruggt að ákveðnu
marki án útúrdúra, sem gefur leikrit-
inu hinn nauðsynlega spenning og
Indriði Waage
endar á. frumlegri og óvæntri lausn.
En svo auðveldur sem hann er áhorf-
endum að einbeita sér að viðfangs-
efninu, þá er hann leikurunum ekki
jafnléttur. Það er nú einu sinni svo
með leikrit, að þau setja höfundi sín-
um vissar skorður með hinni ströngu
tækni, sem góð leikrit krefjast. Og hér
er það þannig, að heil fjölskylda er
tekin til meðferðar í samleik, sem
krefst þess, að allir meðlimir hennar
séu lengi inni á sviðinu í einu og
sjaldnast eða aldrei færri en þrír leik-
arar, sem leiðir aftur af sér, að
flestir leikaranna verða að sýna mikið
af þögulum leik. En þögull leikur er
erfiður og veikir leik allra nema beztu
leikara. Þögli leikurinn veldur ekki
hvað sízt sjálfum leikstjóranum marg-
víslegri erfiðleika. Enda fór það svo,
að þetta atriði veikti leikinn til muna
og gerði hann þunglamalegri en ella
hefði orðið. Leikstjórinn Indriði Waage
hefur oft sýnt það áður, að hann er
glöggur og vel æfður leikstjóri, en hér
ótti hann við óvenjumikla örðugleika
að stríða. Hann þurfti að staðsetja
marga leikara á sviðinu í einu, leið-
beina þremur ungum leikurum og
leika þar að auki aðalhlutverkið sjálf-
ur. Það hefur nokkrum sinnum verið
bent á í leikdómum, að illviðráðan-
legt sé hverjum leikstjóra að leika
sjálfur í aðalhlutverki og ættu leik-
stjórarnir að vita það bezt sjálfir.
Mannlegur máttur nær nú einu sinni
ekki lengra en það, að geta skilað
meiru en einu verki vel í einu. Aníiað
verður að lúta í lægra haldi, og hér
kaus leikarinn Indriði Waage að leika
á kostnað leikstjórans Indriða Waage.
Hins vegar hygg ég, að fæstir hefðu
viljað missa Indriða sem fulltrúann
Goole, en var þá ekki hægt að fá ann-
an hvorn hinna leikstjórannatil aðtaka
leikstjórnina að sér? Ætli sú tilhögun
hefði ekki borgað sig með betri leik
og lengri aðsókn? án þess þó að ég
vilji spá þessum leik neinum hrak-
spám.
Leikur Indriða í hlutverki Gooles
var greinilega skemmtilegasti og svip-
mesti leikurinn. Indriði er þeirri gáfu
gæddur, að geta sýnt skýra og eftir-
tektarverða persónu á leiksviði og í
þessum leik er óhætt að segja, að leik-
urinn hófst ekki að neinu marki fyrr
en Goole lögreglufulltrúi vindur sér
inn úr dyrunum. Að vísu var hlut-
verk hans sérkennilegast frá höfund-
arins hendi og því ekki eins erfitt í
höndum góðs leikara og ýmsir leik-
dómarar vilja vera láta. En Indriði
nóði líka þessum sérkennum, svo að
ekki varð betur á kosið. Hann var
16
LÍF og LIST