Austurland - 23.12.1978, Page 3

J Ó L 19 7 8
A USTURLAND
3
Smali er kallaður Bjössi j?ótt hann
heiti Björn. Einnig hró, tötur, ves-
lingur og aumingi, og túlka J>á síð-
astnefndu orðin tvö að honum sé
nokkur vorkunn, þessum síhlaup-
andi strákaling á eilífu panspani um
fjöll, langar stöður yfir kvíaám í
hrakningi verjulausum og illa
skæddum, fremur en hann sé volað-
ur til líkama eða sálar.
Strax eftir ferminguna fór Bjössi
í Ós í Hjaltastaðapinghá, l) réðst
J?angað smali að hálfu móti öðrum
strák. Gættu peir ánna sinn sólar-
hringinn hvor, ráku pær heim til
mjalta kvölds og morgna. Hinn
sólarhringinn fengu J>eir að sofa
fram eftir degi á víxl, en pó voru
peir sendir undir kvöldið að vitja
silungsneta í Selfljótið sem h'ður
silungar í net til móts við sjávarafla
á bát?
Við petta og silthvað annað leið
sumarið, strákur orðinn sterkur og
stór eftir aldri, staðfastur í skapi
og áræðisfullur. Enginn kallaði hann
vorkunnarnöfnunum, hró eða ves-
ling, fremur var sagl strákur eða
Bjössi minn pví að vel líkaði við
hann.
Um veturinn var honum trúað
fyrir að passa í beitarhúsum inni á
Knör, en svo heitir hár höfði eða
fjallhnaus sem skagar fram undir
fljótið gegnt Heyskálum. Upp á
höfðanum eru víðlendir fláar og
beitarsælt; J>angað er alllangur beit-
arhúsagangur frá Ósi.
Svo líður fram í skammdegi.
Birtutíminn styttist og smali J>arf í
Þessa myrtd lók eg af Birni afa
mínum um pað leyti sem hann
sagði mér það sem hér er skrifað,
laust eftir 1940.
Vígsla urðarmcmans
(Eftirfarandi þáttur cr i rauninni framhald af þætti í fyrsta hefti Múlaþings
(1966) og báðir cftir blöðum scin cg skrifaði á nokkrar ininningar fyrir löngu upp
eftiv Birni .lónssyni afa iníiium. Rjörn var fæddur á Róndastöðuni í Hjaltastaða-
þinghá 18. ágúst 1858. Hann inissti föður sinn IZ ára gamall, clstur 6 systkina.
Fjölskyldunni var þá sundrað að þcirrar tíöar hætti og dreifðist um úthérað. Björn
flæktist bæ frá bæ allmörg ár og í fyrstu ráðstafað af sveitarstjórn ásamt öðru
vistlausu fólki, cf til vill mcð cinhverri mcðgjöf úr sveitarsjóði fyrst í stað, mér
er ckki kunnugt um það cn hygg þó að hann hafi verið matvinnungur. Af scinni
kynnum mínum af gamla manninum tel eg öruggt að hann hafi unnið fyrir mat
sínum og vcl það. Um aðrar þarfir en mnt, flíkur og húsaskjól var ckki að ræða
því að þá var cnn sá timi cr menn lifðu á því sem þeir átu cins og einu sinni var
sagt um sclinn á prófi í dýrafræði.
I Múlaþingsþættinum var skilist við Björn nýfermdan á kirkjugólfinu á
Hjaltastað. Sú skólagata scm hann langaði til að fara virtist honum lokuð sér. Því
tróð hann snialastigu um sinn).
fram og aftur rétt neðan við túnið.
Það fcllur út til sævar á útfalli, en
öfuga leið á aðfalli og kaffærir pá
hverja sandeyrina á fætur annarri
uns J>að er bakkafullt af blöndu
ferskvatns og sjávar á háflóði,
spegilslétt eða vindskekið eftir veðri
en jafnan til prýði og sumarlangt að
heita má krökkt af silungi, glitrandi
sjóbirtingi rauðum á fiskitm, sað-
sömum og staðgóðum í maga smala
sem fljótt rífur innan úr á Jiindar-
E F T I R :
Ármann Halldórsson
Iausu randi og pvælingi.
Á Ósi var nóg að bíta og brenna
og meir en nóg að gera.
Þannig leið þetta sumar. Þrekið
efldist í Ósfjallinu og smalanum
tamdist polinmæði að ]>rauka yfir
kvíaám J>ótt hann væri stundum
rennandi í fætur og hundhrakinn;
hann kostaði hugann að herða og
ásetti sér að duga. Og pegar hann
var að hagræða netinu í fljótinu eða
tína úr Jm' vaknaði með honum sú
veiðináttúra sem fylgdi honum alla
stund síðan og olli Jm' að hann fór
að langa til að komast að sjávar-
síðunni, )>ví að hvað eru nokkrir
I) Bóndi á Ósi um þetta leyti var Eiríkur
Hallsson (hreppsbók úr Hjaltastaðaþing-
há), líklega sá er giftur var Önnu Jóns-
dóttur ættaðri að norðan, „mesti dugnað-
armaður og vænn maður“ (Ættir Aust-
firðinga). Fóru til Ameríku með böm sín
sex.
myrkri á húsin til að stugga fénu
saman. Það var dálítill snjór cn
sæmileg jörð framan af vetrinum
og tíð ekki með þeim hætti að ástæða
J>ætti að byrgja féð. Var J>að látið
Iiggja við opið en hýst á kvöldin
og flcygt í |>að tuggu.
Það mun ofsagt að fjármaðurinn
væri myrkfælinn J)ótt við bæri að
hann fyndi til kveitu. En við peirri
tilkenningu kunni hann heilræði sem
amma hans. Ingibjörg gamla
Andrésdóttir hafði innprentað hon-
urn oft og rækilega. Hún var skap-
hörð og kjarkmikil gamla konan,
ættuð sunnan úr Skaftafellssýslu,
Andrésamafnið ef til vill allar göt-
ur frá sjálfum oddaverjum komið
og heilræðið eldfomt í eðli:
— Sannaðu til Bjössi minn, það
er ekki til svo argur djöfull að hann
ekki gugni fyrir nógu einbeittum
vilja.
Og svo er J>að dag nokkum í
skammdeginu — pað var dumbungs-
veður með logndrífu er hann skokk-
aði inn á húsin. Féð á móunum í
kring og grillti í )>að í skímunni frá
snjónum. Hann hóaði saman ánum
og stóð paö ekki á löngu. Þær
j>yrptust í hnapp að dyrunum, hús-
gæfar orðnar, og smalamaður klof-
ast inn í hópinn, lýkur upp og ætlar
að standa til ldiðar við dyrnar og
telja inn í húsið. Næstu kindurnar
ryðjast inn. En ]>ær fóru ekki langt.
Rétt innan við dyrnar snúast J>ær
við með fyrirgangi, stökkva til baka
sem trylftar séu og æra um leið
ailan hópinn, sem tvístrast út um
ntóana. Bjössi undrast }>etta atvik
en liugleiddi J>að ekki í bili, jafnvel
sauðkindum getur dottið helber
vitleysa í hug. Hann skilur nú við
dyrnar opnar, safnar saman ánum
á nýjan leik, en allt fór sem fyrr.
Var sem J>ær sæju fjandann sjálfan
inni í krónni. Þetta endurtók sig
oftar; hann kom fénu ekki með
nokkru móti inn. Þá fór að síga í
hann og eftir nokkrar tilraunir var
hami orðinn bullandi reiður. Dettur
J>á að vísu í hug að strákur frá
næsta bæ leynist í húsinu og hefði
hrekki í frammi, en honum datt líka
annað í hug; J>að var varla til pað
beitarhús að J>ar væri ekki einhver
slæðingur á kreiki.
„Þá minntist eg heilræðis ömmu
rninnar og hvarf um leið allt hik og
uggur. Eg réðst með svarrandi for-
mælingum inn í húsið og hafði fyrir
mér vænan broddstaf og vissi brodd-
urinn fram“.
Hann skipaði andskota )>eim er
fyrir væri norður og niður. í fyrstu
var honum dimmt fyrir augum og
sá ekkert, enda var koldimmt í
húsinu. En J>egar kemur um J>að
bil inn x miðjan króna, sér hann
glóandi hálfkúlu niðri við gólfið.
Hann otar ósjálfrátt að henxú stafn-
um og J>að liefur J>au áhrif að hún
færist til. Hrekst hún undan stafn-
um inn eftir allri kró allt inn að
stafni og fylgir jafnan gólfinu með-
fram veggnum. Er hún kemur á
stafninn tekur hún snöggt viðbragð
og J>eytist upp undir j>ak. Þar belgist
hún út og svo virðist sem hún
springi, og úr henni lxellist glóandi
foss eins og eimyrja niður í króna
við fætur hans. Þá hvarf J>essi sýn,
en urn leið J>ótti honum sem veggur-
inn lykist upp á stykki og grillti par
í gegn í snævi]>akta jörð bak við
húsið. Björn stefndi ósjálfrátt á
J>essar dyr með stafinn á undan. Þá
skall broddurinn á steini í veggnum
og luktist hann í sama vettfangi.
— Sannaðu til, J>að er ekki til
svo argur djöfull að hann ekki gugni
fyrir nógu einbeittum vilja.
Þessi fomaldargráu orð urðu að
töfraorðum, komust í rétt sálrænt
samband á réttri stund og urðu J>ví
Birni Jónssyni slíkur lífsdrykkur,
að upp frá J>essari viðureign við
urðarmánann hræddist hann fátt
eða ekkert öll sín manndómsár.
Myrkfælni hvarf honum gersamlega,
og J>að var varla einleikið hve hann
tók válegum atvikum með köldu
jafnvægi hugans. Það er freistandi
að álykta að J>essi viðbrögð hafi
veitt honum J>or á öllum sviðum
langt fram eftir lífsleið.
Veiðigleði, veiðináttúra, láta ekki
happ úr hendi sleppa. Það var gam-
an }>egar vei veiddist í netið á Ósi,
og }>ótt svefntíminn væri smalanum
helst tii skammur rann af honum
allur drungi }>egar hann sá silung
og annan í netinu í Selfljóti. Stund-
um átti hann leið út að sjó, fann
vænar rekaspýtur í fjörum og að
vorlagi hreiður sjó- og bjargfugla
út með fjölium og inn með fljótinu.
Hann fór að eignast trú, trú á landið
og matarholur J>ess, og sjórinn varð
honum opinberun. Hann átti til að
standa kyrr í sömu sporum lang-
tímum saman, horfa á líf öldunnar
og sökkva sér niður í hugleiðingar
um furður djúpsins. ÚtJ>rá til hafs-
ins kviknaði í honum, marglyndi
J>ess snart hann, honum fannst ævin-
týraeðli J>ess meira en landsins; ung-
an vaskleikastrák }>yrstir í óvissu
ævintýra.
Þjóðhátíðarvorið 1874 hélt Bjöm
í nýja vist. Kom nú í fyrsta sinn í