Austurland - 23.12.1993, Blaðsíða 11

JÓLIN 1993.
11
Pó svo að ýmsir Þjóðverjar hríf-
ust af adgerðum Hitlers eftir að
liaim kontst til valda vortt aðrir
sent þóttust sja ad Foringinn
myndi leiða þjóðina í ógöngur.
komst inn í tannsmíðadeildina
og því má segja að störf mín í
bakaríi föður ntíns hafi nýst vel
í náminu í Þýskalandi.
Mátti ekki búa hjá Gyðingum
Hjá Gyðingafjölskyldunni í
Altona bjó ég einungis í sex
mánuði og í sannleika sagt lík-
aði mér ekki í þeirri vist. And-
inn innan fjölskyldunnar var
fjarri því að vera góður og sam-
skiptin við húsbóndann stirð.
En ástæðan fyrir því að dvölin
á meðal Gyðinga var styttri en
gert hafði verið ráð fyrir var
ekki sú að mér gengi illa að
lvnda við fjölskylduna heldur
allt önnur. Þegar skólinn komst
að því að ég bjó hjá Gyðingum
var strax gerð við það alvarleg
athugasemd og mér gert ljóst að
ekki þætti tilhlýðilegt að erlend-
ir námsmenn lifðu á meðal slíks
fólks eða umgengust það. Þegar
var gripið til ráðstafana og mér
skipað að flytja í annað húsnæði
sem skólinn hafði forgöngu um
að útvega.
Þetta var í fyrsta sinn sem ég
kynntist persónulega þeim að-
stæðum sem Gyðingar bjuggu
við í Þriðja ríkinu en auðvitað
hafði ég orðið var við hinn
gegndarlausa áróður sem
stjórnvöld ráku gegn þeim. Hjá
sanntrúuðum nasistum voru
Gyðingar álitnir skepnur og
hreinræktuðum Þjóðverjum
eindregið ráðið frá því að um-
gangast þá. Einnig virðist það
hafa verið trú menntastofnana
að erlendir námsmenn ættu ekki
að hafa nein samskipti við fólk
af gyðinglegum uppruna.
í verklegu námi
á tannsmíðastofum
Hluti af tannsmíðanáminu í
Hamborg fór fram á tannsmíða-
stofum þar sem við nemendurn-
ir áttum að kynnast öllum hlið-
um starfsins á vettvangi. Fyrsti
tannsmiðurinn sem ég starfaði
hjá var mikill ágætismaður og
got't að umgangast hann og læra
af honum en fljótlega kom að
því að mér var ráðstafað til ann-
ars tannsmiðs og reynsla mín af
honum var heldur verri. Þessi
nýi vinnuveitandi minn var í
nasistaflokknum og hið mesta
merkikerti. Mér líkaði engan
veginn dvölin hjá honum en auk
þess að sjá mér fyrir starfinu út-
vegaði hann mér húsnæði og
fæði og tók hluta af laununum
ntínum upp í húsnæðis- og
fæðiskostnaðinn.
Eg ræddi dvöl mína hjá
tannsmið þessum við kunningja
mína og einn þeirra hafði fyrir
því að setja sig vel inn í öll mín
mál. Þegar hann hafði aflað sér
upplýsinga kom hann til mín og
greindi ntér frá því að það væri
ekki nóg með að tannsmiðurinn
notfærði sér vinnukraft minn
meira en eðlilegt væri heldur
hefði hann einnig af mér fé.
Sagði hann mér að tannsmiður-
inn tæki mun meira af launum
mínum en hann síðan greiddi
fyrir húsnæði mitt og fæði.
Þegar þessar staðreyndir lágu
fyrir spurði ég þennan kunn-
ingja minn hvað væri til ráða.
Hann var hinn versti yfir þessu
og vildi að við færum í hart út
af þessu máli. Og hann sagði að
nú þýddi ekkert að skrifa ein-
hverjum smámennum í kerfinu,
best væri að skrifa Dr. Göbbels
sjálfum en hann var yfirmaður
allra menningar- og mennta-
mála í Þriðja ríkinu og
áróðursmálaráðherra Hitlers.
Þetta kvörtunarbréf var sent
til Dr. Göbbels og örfáum dög-
um síðar var ég kallaður fyrir
nefnd sem skipuð var nokkrum
flokkslegátum og spurður nánar
út í innihald bréfsins. Þegar ég
kom fyrir nefndina varð mér
strax Ijóst að nefndarmennirnir
voru síður en svo hrifnir af því
að ég, útlendingurinn, skyldi
vera að kvarta yfir aðstæðum
mínum í Þýskalandi. En ég
bakkaði hvergi og sagði þeim að
dvöl mín hjá þessum nasista-
tannsmið væri síst betri en dvöl-
in hjá júðanum sem ég hafði
búið hjá í Altona fyrst eftir að
ég kom til Þýskalands. Þessi orð
mín orsökuðu mikinn hávaðaog
var mér gert skiljanlegt að yfir-
lýsingar af þessu tagi yrðu ekki
liðnar.
Dr. Jósef Göhhels að halda
rœðu í miklum ham líkt og hann
gerði þegar Baldur Óli sótti fund
hans í Hanseatenhalle í Ham-
borg árið 1935.
. v.. 7-iV l r+S ■ tr J M
Dr. Jósef Göbbels áróðursmálaráðherra Hitlers heldur rœðu á fjöldafundi.
Ég verð að viðurkenna að
mér var heldur órótt þegar ég
gekk af fundi nefndarinnar en
hún tilkynnti mér að láta ekki
sjá mig framar á tannsmíðastofu
nasistans. En óvissan um fram-
tíð mína var brátt á enda; ein-
ungis tveimur eða þremur dög-
um eftir að ég hafði hitt nefnd-
ina var ég boðaður á eina af
skrifstofum nasistaflokksins í
Hamborg og þar var mér til-
kynnt að ég gæti hafið störf á
annarri tannsmíðastofu. Ég var
afar ánægður með þessi málalok
enda reyndist hinn nýi vinnu-
veitandi minn mikill prýðis- og
heiðursmaður.
Á fundi hjá Dr. Göbbels
Þegar helstu forystumenn
nasista komu til fundarhalda í
Hamborg var algengt að nem-
endur allra framhaldsskóla og
háskóla væru skikkaðir til að
mæta á fundina. Oft voru þessir
fundir haldnir í stórum og mikl-
um samkomuhúsum og þá var
þægilegt að tryggja húsfylli með
því að skylda skólafólk til að
sækja þá.
Mér þótti þetta hvimleitt
tyrirkomulag en að sjálfsögðu
þorði ég ekki öðru framan af en
að fylgja félögum mínum á
fundina enda fylgdust kennarar
náið með því hvort einhver léti
sig vanta.
Og svo kom stóra stundin á
árinu 1935; sjálfur áróðursmála-
ráðherrann Dr. Josef Göbbels
skyldi halda fund í Hanseaten-
halle, sýningarhöll sem tók
mörg þúsund áheyrendur.
Miklu skipti að þessi fundur yrði
sem glæsilegastur og að sjálf-
sögðu skyldu allir skólanemar
hlýða á þessa hægri hönd For-
ingjans.
Við tannsmíðanemar héldum
til Hanseatenhalle undir eftirliti
kennara og ekki var laust við að
eftirvæntingar gætti hjá ýmsum
enda Dr. Göbbels umtalaður
maður og áberandi. Ég verð að
viðurkenna að ég varð fyrir
nokkrum vonbrigðum þegar
áróðursmálaráðherrann gekk
fram á sviðið í sýningarhöllinni;
þarna birtist lítill, veiklulegur
maður með klumbufót í fremur
skrautlitlum einkennisbúningi.
En satt best að segja gleymdist
útlit mannsins strax og hann hóf
ræðu sína. Ég hef aldrei orðið
vitni að annarri eins snilldar-
ræðumennsku og þvílíkri
mælsku. Fólk stóð agndofa og
hlýddi á hvert orð og flestum
fannst eins og hann væri að tala
persónulega til sín og ég varð
einnig var við slíka tilfinningu.
Mér varð strax Ijóst að þessi litli
óásjálegi ntaður gat sannfært
fjöldann um að fylgja þeim
málstað sem hann talaði fyrir en
jafnframt var mér ljóst að
áhrifamáttur manna eins og Dr/
Göbbels gat verið stórhættuleg-
ur þýsku þjóðinni. Ég var þarna
orðinn fullurefasemda um ágæti
hins'nasíska stjórnarfars og var
þegar farinn að velta fyrir mér
með hvaða hætti ég gæti losnað
við að sækja áróðursfundi sem
þennan.
Þessi eftirminnilega ræða
áróðursmálaráðherrans í
Hanseatenhalle gaf mér óvænt
tækifæri til að komast hjá því að
sækja fundi nasistaleiðtoga
framvegis. A einum stað í ræð-
unni sagði nefnilega Dr.
Göbbels að lífssýn þýskra nas-
ista væri engin útflutningsvara
og mér fannst eins og þessum
orðum væri sérstaklega til mín
beint. Þegar hann sagði þetta
benti hann fram í salinn og mér
fannst hann benda á mig. Þess-
um orðum gleymdi ég ekki og
rifjaði þau upp aftur og aftur.
Næst þegar hátt settur nas-
istaleiðtogi kom til Hamborgar
var okkur tannsmíðanemum
skipað að sækja lund hans. Við
héldum af stað frá skólanunt til
samkomuhússins undir eftirliti
kennara en á heppilegum stað á
leiðinni laut ég niður og tók að
binda skóþveng minn. Ég dund-
aði við að reima skóinn þangað
til félagar mínir og kennarar
voru horfnir fyrir næsta horn en
þá stóð ég upp og gekk í öfuga
átt og fór að sjálfsögðu ekki á
fundinn.
Þetta fundarskróp átti eftir að
draga dilk á eftir sér. Strax
næsta dag var ég kallaður inn á
skrifstofu rektors tannsmíða-
skólans en hann hét Dr. Schultz.
Og þarna tók rektor mig alvar-
lega á beinið og krafðist skýr-
inga á því að ég hafði ekki mætt
á fund nasistaleiðtogans. Hann
var mjög stóryrtur og sagði tíma
til kominn að ég áttaði mig á því
að ég væri útlendingur að nota
mér þau gæði sem Þriðja ríkið
biði upp á. Ég hlustaöi á hann
þegjandi en þegar hann var bú-
inn að skamma mig blóöugum
skömmum sagði ég lionum að
ég hefði ekki alls fyrir löngu
hlýtt á ræðu Dr. Göbbels þar
sem hann meðal annars hélt því
fram að lífssýn þýskra nasista
væri engin útflutningsvara og ég
hefði tekið þessi orð alvarlega
og skilið þau svo að útlendingar
þyrftu ekki að meðtaka hinn
nasíska boðskap. Hin orðrétta
tilvitnun mín í ræðu áróðurs-
málaráðherrans virtist koma
flatt upp á rektor og hann stein-
þagði góða stund eftir að ég
hafði skýrt málstað minn. Því
næst bað hann mig að bíða dá-
litla stund og fór inn á kennara-
stofuna sem var næsta herbergi
við skrifstofu rektors. Ég gat
heyrt að rektor sagði kennurun-
um frá samtali okkar og þegar
hann greindi frá tilvitnun minni
í orð Dr. Göbbels bárust hlátra-