Austurland - 23.12.1993, Blaðsíða 28

28
JÓLIN 1993.
Hálfdan Haraldsson Kirkjumel
Örnefnasögur og örnefni í Norðfirði
Skólasetur og samkomustað-
ur sveitarinnar í Norðfirði er
Kirkjumelur. Þaðan er gott út-
sýni um Norðfjörð. Ekki er vit-
að hvers vegna staðurinn heitir
svo. ket ég því t'ylgja með stutt-
an þátt sem ég tók santan um
þennan stað:
Nafn staðarins bendir til þess.
að þar hati einhverntíma staðið
kirkja. Engar sögur eða minjar
eru þó til sent benda til þess.
hvorki húsatættur né nokkuð
annað í næsta nágrenni við
melinn.
Samkomuhús Ungmennafé-
lagsins Egils rauða var reist þar
um 1930 og var nefnt Egilsstað-
ir. Ekki festist það nafn lengi
\ ið staðinn. Síðar afhendir fé-
lagið sveitinni húsið og er þá
byggt við það. og staðurinn
verður að barnaskóla. sem var
þá í eigu ríkis og sveitarfélags
og rekið af þeim. Nefndist þá
staðurinn Heimavistarskólinn.
En Kirkjumelur var samt það
nafn sem heimamenn notuðu
mest. í seinni tíð er staðurinn
alltaf kallaður sínu gamla nafni,
þó svo skólaheitið sé á öllum op-
inberum gögnum, annað hvort
Grunnskólinn i Norðfjarðar-
hreppi eða þá Heimavistarskól-
inn.
Oft hefi ég spurt eldra fólk
hér í sveit, hvers vegna heitir
staðurinn Kirkjumelur? Fáttvar
oftast um svör. Fó sögðu sumir
að þaðan hefði sést fyrst til
kirkjunnar á Skorrastað þegar
kontið var að utan.
Frantangreind skýring á ör-
nefninu finnst mér ekki nógu
góð og frekar haldlítil ntiðað við
nafngiftir fyrri tíma. Erefalaust
unt getgátur einar að ræða, eins
og ég læt líka íljóta hér með,
sent mína skýringu á nafninu.
Trúlegast finnst mér, að stóri
steinninn sent sprengdur var í
sundur þegar húsið var byggt,
hafi áður fyrr talinn vera álfa-
kirkja og staðurinn síðan dregið
nafn sitt af þeirri kirkju.
Kirkj umelur hefur alltaf verið
dularfullur staður í huga Norð-
firðinga. Neðan undir melnum
er Draugadýið og utan við mel-
inn Kjálkagrund og Kjálkalæk-
ur. Korna þessi örnefni til í
mergjuðum sögurn er tengjast
prestum á Skorrastað og lesa má
í gömlunt þjóðsögum, skráðum
á bækur. Síðast en ekki síst, hef-
ur sagan unt álfkonuna fínu,
sem flutti úr steininum stóra í
húsið, aukið á dulúð staðarins.
Margir trúa því, að ennþá búi
þessi svartklædda álfkona í
skólahúsinu og verndi staðinn
fyrir vá og voða.
Af Kirkjumelnum blasir við
Hellisfjarðarmúlinn og fjallið
inn af honum. Úir þar og grúir
af skemmtilegum örnefnum.
Neðarlega í fjallinu gegnt
Skorrastað er mýri sem heitir
Mundlaugarmýri rétt ofan við
melana meðfram ánni. í mýr-
inni er stór steinn sem kallaður
er Mundlaugarsteinn og á að
vera undir honum grafin mund-
laug full af gulli eða silfri. Ekki
ntá grafa undir steininn, því þá
sýnist Skorrastaður standa í
björtu báli.
Einu sinni, fyrir langa löngu,
fór bóndinn í Skuggahlíð út að
Mundlaugarsteini og tók að
grafa undirsteininn. Þegarhann
hafði grafið alldjúpa gryfju, leit
hann upp frá verki sínu og sá
sér til skelfingar að Skorrastað-
urstóð íbjörtu báli. Hljóphann
í ofboði í átti til Skorrastaðar til
þess að hjálpa þar við björgun-
arstörf. Þegar hann kom nær
bænum, sá hann að enginn eldur
var þar lengur í húsum og allt
eins og það átti að vera. En
seinna um sumarið fór kvíga
sem bóndinn átti, ofan í gryfj-
una við steininn og drukknaði í
vatni því, sem þar hafði safnast
saman.
Fyrrverandi ritstjóri Austur-
lands, Bjarni Þórðarson skrifaði
í blað sitt skemmtilega þætti um
ömefni í Neskaupstað eins og
t. d. um lækinn Júdas og Júdas-
arbala. Tekur hann skemmti-
lega til orða þegar hann minnist
á nafngiftina: „Hvernig má það
nú vera að lítill og sakleysislegur
lækur hér uppi á íslandi skuli
hafa hlotið nafn eftir frægasta
svikara allra alda?“
í Grænanesi í Norðfirði heitir
vatnsból bæjarins Júdas. Þetta
er svikull lækur rétt innan við
bæinn og þomar upp í mikilli
þurrkatð og frostum, en lætur
eins og óhemja í stórrigningum
og leysingum. 1 Örnefnaskrá
Grænaness stendur aðeins þetta
um lækinn: „En Bæjarlækurinn
er nefndur Júdas“.
í Örnefnaskrá Sveinsstaða í
Hellisfirði er nefndur Júdas sent
vatnsból meðan gamli bærinn
var byggður og peningshús þar
í kring. En eftir að flutt var frá
gömlu Sveinsstöðum, fær lækur-
inn nýtt nafn. Stendur svo í Ör-
nefnaskrá: „Fyrir ofan Undir-
Grœnanes í Norðfirði.
túnsklett heitir Heimatún um-
hverfis gamla bæinn. Austan við
túnið fellur Hólshúslækur
(Áður nefndur Júdas, fyrir það
að hann sveik oft, (þornaði)
ofan úr fjalli og niður í utan-
verðan Krókinn".
Hvað þessar nafngiftir á
lækjum, sem svikulum vatnsból-
unt eru gamlar, veit ég ekki. En
fróðlegt væri að vita, hvort víðar
á landinu hafi tíðkast að nota
þetta heiti í sömu merkingu og
hér í Norðfirði.
Afréttarskarð er á milli
Barðsnessbæja og Sandvíkur
utan undir Sandfelli. Fyrsti hluti
leiðarinnar, úr skarðinu, cr
sæmilega greiðfær rák sunnan í
Sandfelli, sem heitir Afréttar-
rák. Utarlega í rákinni er mikill
klettadrangur, sem stendur á
rákarbrúninni en þröngt skarð
ntilli drangsins og klettanna
Ljósm. AB
Skorrastaður í Norðfirði. Ljósm. AB
Kaupfélag Héraðsbúa
Starfsfólki okkar, viðskiptavinum
og öllum félagsmönnum óskum við
gleðilegra jóla
og farsæls komandi árs
áS
w
Kaupfélag Héraðsbúa
Egilsstöðum • Seyðisfirði
Reyðarfirði • Borgarfirði
EGILSSTAÐABÆR
tífó íSr iSr ijfci. Ímí
m m m m m m w
Bæjarstjórn Egilsstaða
sendir öllum
Austfirðingum bestu
óskir um gleðilega jóla-
og nýárshátíð og þakkar
þeim árið sem er að líða
Bæjarstjórinn á Egilsstöðum