Eining - 01.02.1963, Blaðsíða 8

8
EINING
menntun hjartans. — Og hvar er hann þá staddur? Hvað
hefur hann uppgötvað, hvað er það, sem hann sér? — Hvað
sá maðurinn í innblásnu og fallegu skáldsögunni um para-
dísarheimilið, sem hrundi; maðurinn, sem rétti út hönd
sína eftir ávexti skilningstrésins ? Hvað gerðist er hann
hafði lagt hönd sína á ímyndað tækifæri til þess að verða
„eins og Guð“, í því að „vita“ — Augu hans opnuðust, og
hvað sá hann? Hann sá það, að hann var „nakinn“ — Ó-
þægileg tilfinning, að standa nakinn. Hann varð feiminn
við sjálfan sig, og hann átti ekkert til þess að skýla nekt
sinni. Hann vildi upphefð en hlaut niðurlægingu. Hann
vildi verða eins og Guð, en týndi Guði góðleikans og það
varð mikil sorgarsaga, leitin að Guði og týndri paradís.
Eins og fór fyrir manninum í þessari efnisríku og tákn-
rænu sögu, svo hefur farið fyrir nútímamanninum, sem
mjög hefur girnzt ávöxt skilningstrésins, og viljað verða
Guði líkur að viti og mætti. Hann hefur þeyst áfram eftir
lokaðri braut, stendur nú andspænis óyfirstíganlegum
erfiðleikum, en er ófús til þess að snúa við. Hann flettir
nú blöðum hinnar sýnilegu og rannsakanlegu tilveru og
les eins og í opinni bók. Hann tekur efnisheiminn sundur,
lið fyrir lið og ögn fyrir ögn inn að innsta kjarna efnis-
ins, sundurliðar, leysir upp og skilgreinir, athugar orsakir.
og afleiðingar og gerir sér grein fyrir samvirkan efnis-
eindanna. — En, hvað sér hann svo? Hann sér þetta allt,
en finnur þar hvergi Guð. Augu hans hafa „opnast“ og
hann sér, að hann er „nakinn“. Hann finnur. sér hvergi
skjól. Að vísu hefur hann orðið fróður við það að eta af
ávexti skilningstrésins, og hann hefur uppgötvað mikla
orku og með það vopn í hönd orðið bæði ógurlegur og
máttugur, en í því er lítil huggun. — Hvar er athvarf,
hvar er haldgott skjól? Hann er nú alvarlega hræddur,
hræddur og feiminn við nekt sína. Hann veit, að hann get-
ur eyöilagt heiminn, en óttast að hann geti ekki frelsaö
hann. Hann getur afmáð mannkynið af jörðinni með eitur-
gasi, og sprengt í loft borgir og lagt í rústir öll undraverk
mannanna, en hann efast um það, að hann geti fundið
veginn að lífsinstré — skapað frið, farsæld og bræðralag
á jörðu.
Um leið og hann hefur horft forvitnum augum læri-
sveinsins inn í jafnvel huldustu heima efnistilverunnar,
hefur hann horft of lítiö til himins. Hann varð mikill efn-
ishyggju-maöur , en lítill guöshyggju-maður, en það er ein-
mitt guöshyggjan, sem opinberar Guö í manninum. Þess
vegna segir Páll frá Tarsus, að „leyndardómur guöshyggj-
unnar sé mikill“, hann er jafnvel meiri, en leyndardómur
raforku, radíum- og atómorku, því slík orka gerir mennina
aðeins máttuga og hættulega, en guöshyggjan gerir þá bæöi
máttuga og góöa. Maðurinn verður hluti af því, sem hann
hugsar um. Ef hann hugsar stöðugt um sprengiefni og
ýmsa slíka orku, verður hann með henni eldfimt og hættu-
legt efni, en ef hann hyggur á hið góða — er. guðshyggju-
maður í orðsins dýpstu merkingu, þá verður hann góður.
Hann samlífast því, sem hann hugsar um. Þetta ætti að
vera augljóst, en hefur verið „mikill leyndardómur“.
„Mannapinn horföi svo upp í himininn, aö hárin hættu
aö vaxa á enni hans“. segir Einar Benediktsson. — Dásam-
leg orð, ótæmandi af vizku og speki, — öll þróunarsaga
mannlífsins á jörðu í einni setningu: Hið jarðbundna og
frumlega, hið barnslega, vaxandi og spyrjandi líf horfir
til himins, horfir til sólar, starir í Ijóshafið, — horfir og
mænir — upp, upp. Það er himinþrá og guðshyggja vits-
munalífsins, sem í mannsmynd horfir og seilist upp frá
bæli dýrsins í sólarátt. Það er ljósþráin og þekkingarþorst-
inn, þessi himinsækna hyggja mannsandans, sem mest og
bezt hefur fegrað mannlífið á jörðu og leitt manninn hina
undursamlegu þróunarbraut. — Mannapinn horfði til him-
ins — í sólina, unz hárín fóru af enni hans: Ennið hækkar,
svipurinn fríkkar, heilinn stækkar, hárin fækka, loðnan
minnkar. — Hið dýrslega lýtur í lægra haldi fyrir þroska
vitsmunalífsins. — Maðurinn horfir til himins, snýr hyggju
sinni að hinu hreina, góða og guðlega — til ljóssins, og
sjá, hugsanir hans verða hreinar og sál hans björt og fögur.
Þegar maðurinn hættir að horfa til himins, en krýpur
nautnum, ágirnd og upphefðarþrá, og lætur stjórnast af
girndum sínum, þá sér hann alltaf þetta eina og sama,
þegar „augu hans opnast“: hann sér fátækt og nekt sína.
Heimsmenningin hefur verið haldin anda hinnar köldu
efnishyggju og miskunnarlausu samkeppni, en ekki anda
guðshyggju, samúðar og fórnfýsi. Hún hefur sett von
sína til þekkingar, framfara, iðnaðar, tækni, vinnings og
auðlegðar. En — einnig þetta hefur brugðist henni og orð-
ið henni að fótakefli, því, ekki aðeins hefur hin efnishyggju-
sjúka heimsmenning týnt Guði sínum, heldur hefur hún
einnig misst auðlegð þjóðanna út úr höndum sér í hernað-
ar- og stríðsbrjálæðið. Svo einnig í þeim skilningi stendur
■hún uppi ,,nakin“, — fátæk og nakin. Hvað er þá fyrir
hendi annað, en verða bölsýnninni að bráð, ganga boginn
leiðar sinnar með slokknaðar vonir um „ofurmennið", þrotn-
ar hugsjónir, þrekleysi í sál og kulnaðan eld áhugans í
brjósti sér.
Þegar menn hætta að horfa upp í himinn Guðs, þá setja
þeir sér lægri takmörk — byggja sér sinn eigin himinn,
og himinn manna verður ekki hærri en asklokið. Menn
vilja auðvitað fá embætti og atvinnu — eitthvað til að lifa
af, en lengra ná hugsjónir þeirra oft ekki. Þeir vinna ekki
með guðunum að því að skapa heiminn. Takmark þeirra
er ekki hæsti tindurinn og „bjarta brúðarmyndin“. Hug-
urinn dvelur við kjötkatlana. Menn standa upp til „leika“
í eyðimörku flatneskj unnar og dansa í kringum gullkálf-
inn, en ferðast ekki mót hinni „upprennandi sól“.
Hugsjónaleysið — þetta viðbjóðslega slén, sem skapast
af trúleysi á mikinn tilgang lífsins, af ói'eglu, næturlífi,
sígarettureykingum, afmannandi skemmtanalífi og léleg-
um lífsvenjum, tel ég vera hina sárustu fátækt og aumustu
„nekt“ menningarinnar. — Hér er merkilegur vitnisburður.
Það er Þórbergur Þórðarson, sem talar: „Erlendis hittir
maður við og við manntegund, sem ég hef ekki séð hér á
landi, síðan prófessor Haraldur Nielsson dó. Það eru menn,
sem loga af áhuga fyrir einhverju málefni og leggja allt í
sölurnar til þess að ryðja því braut, þó að þeir hafi aldrei
eyrisvirði upp úr því. Þetta eru hugsjónamenn af GuSs náö.
Öll persóna þeirra er svo gagnsýrð af anda hugsjónarinn-
ar, að manni finnst sindra af þeim, þegar komið er í nám-
unda við þá, eins og glóandi járni í afli“.
Þannig lýsir andríkur maður fullhuga áhugans og hug-
sjónamanninum. Það er jafnan svo, að þessi eldur áhugans
á sínar orsakir, og í þessu tilfelli var orsökin hin vængjaða
hugsjón trúmannsins, — andi trúarinnar, sem í manninum
bjó — trúarinnar á lífið — eilífa lífið, trúarinnar á æðri
og fullkomnari tilveru, en þessa jarðnesku. Við þessi miklu
áhugamál sjáandans og hins skyggna manns gerist nú
margur maðurinn feiminn. — Það er óþroskuðum sálum
líkt. Það er grunnfærninnar barnaskapur.
Landnám margra æskumanna í furðuheimi trúarinnar,
gerast nú smá. Hér kveður ekki við nein Vídalíns-básúna.