Freyr - 01.07.1919, Blaðsíða 13

FREYR.
75
skrifað urn þetta margt og mikið, bæði í blöð-
um, tímaritum og skáldsögum. Sumir hafa
dásamað sveitalífið en fundið þorpalííinu alt
til íoráttu, bæði á bundnu máli og óbundnu.
Sumir haía farið geyst i sakirnar en sumir
hægt og rólega. En ekkert hefir gagnað.
Orsakir til vinnulýðseklunnar eru vafalaust
margar og eiga bændur sök hjá sjálfum sjer á
þeim ílestum — að jeg hygg. Þeir hafa ekki
þekt sinn vitjunartíma. Þeir hjeldu sínu gamla
lagi í búskapnum og gættu þess ekki fyr en
um seinan, að sjáfarafurða framleiðendur hættu
við gamla lagið og tóku nýtt lag.
Þetta nýja lag þeirra hafði það í för með
sjer, að vinnulýðurinn fýstist að hópa sig í
kringum þá. Þar' var von meiri peningaupp
gripa á skömmum tíma og þar var von minni
einangrunar, en meiri skemtana og glaðværða,
en alt þetta heimtar tíðarandinn til handa unga
fólkinu og reyndar bæði ungum og gömlum.
Að vísu orkar það tvímælis, hvort vinnulýð-
urinn ber meira úr býtum með þe3su móti —
en um það er ekki spurt.
Það er mikið í munni að fá 200—300 kr.
kaup á mánuði — yfir sumarmánuðina. Fjöld-
inn hugsar ekki lengra fram t tímann en til
haustnóttanna. Yirðist svo sem hann með lifi
og sál fylgi heilræðinu sem kemur fram í vís-
unni þeirri arna: „Jetum bræður ákaft svið,
oss og hrokafyllum — og hungrum svo á mill-
um."
Og svo er enn þá eitt. Þrengslin i sveit
unum. Elestir hafa frelsis þrá og sjálfstæðis-
löngun; og þegar fólk er gift orðið, vill það
— að vonum — fara að eiga með sig sjálft.
En í sveitunum eru engin ráð til þess.
Jarðirnar eru fáar og allar setnar. Og
þótt fátæklingar vildi taka einhverja jörðina,
sem laus kynni að vera, þá geta þeir það blátt
áfram ekki — nema þá allra minsta kotið. Til
þess að fátæklingar gæti sest að á stærri jörð-
unum, þyrfti þeir að leggja saman í margbýli.
En þau eru sjaldnast of farsæl. Enda segir
gamli málshátturinn: „Eáir lofa einbýli sem
vert er.“
Um ástandið er í raun og veru ekki að
fást. Það er nú svona.
Eólkstraumurinn hefir runnið úr sveitunum
að sjónum; og svo mun halda áfram, ef ekk-
■ert er að gjört frá bænda háifu. En hver
mun heilla vænstu ráðin til að stöðva straum
þenna — þótt ekki sje hægt að snúa honum
við ?
Bent hefir verir á ýms ráð til þessa, en
annaðhvort er, að þau hafa ekki verið reynd,
eða þá ekki að gagni komið, eða þá hvort
tveggja.
Eitt ráðið er nijbýli.
Fjölvíða eru jarðir svo stórar, að byggja
mætti af þeim nýbýli — eitt eða fLeiri. Og
þar sem jarðir eru ofsmáar til þess, þá er
líka miklu minni hætta á, að vinnukrafturinn
sje oflítill. En á ölium stóru jörðunum er þetta
framkvæmanlegt hvað landrými snertir. Ur-
mull jarða er svo víðáttumikiil að landi, að
nýbýli gæti verið þar.
Kæmist þetta í framkvæmd, myndi smám-
saman myndast ofurlítið þorp, og — eins og
jeg sagði áðan þar sem fólkið safnast saman,
þar myndast fjölbreytni lifnaðarhátta, gleðskap-
ur og skemtanir.
Með þessu móti ætti bændur, að geta
trygt sjer vinnu alla ársins tíma.
Nýbýli þessi hefi jeg helst hugsað mjer
eitthvað á þessa leið:
Hverju Dýbýli fylgír lóð eða land ca. 5 ha.
stórt, og er nýbýlingnum gjört að skyldu að
rækta land þetta á tilteknum árabili — t. d.
15 árum — annaðhvort til grass, eða garða.
Heimilt er honum að hafa svo mikinn búpen-
ing og hverrar tegundar sem hann vill — í
samráði við landsdrottinn — svo sem býli hans