Ljósmæðrablaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 11

Elstu rituðu heimildir um hana
eru af Madame de Montespan,
hjákonu Lúðvíks XIV., en hún var
látin fæða á þennan hátt svo hinn
einráði sólkonungur gæti fylgst
með fæðingunni, falinn bak við
tjöld. Um og upp úr miðri 18. öld
fór þessi fæðingarstelling að
verða algeng á vesturlöndum og
var það einkum til að auðvelda
þeim sem tóku á móti barninu
vinnu sína, en það voru í auknum
mæli læknar. Áður höfðu konur
fætt í ýmsum stellingum, öllum
öðrum en á bakinu; á hækjum sér,
standandi, krjúpandi eða í þar til
gerðum fæðingarstólum (Jóhann
Kristinsson, Mbl. 17.sept. 1989:-
C8-C9). Og á þann hátt fæða
flestar konur enn, a.m.k. utan hins
vestræna menningarheims.
Á staðnum
En ekki bara stelling heldur stað-
ur. Samkvæmt Marjorie Tew var
heimilið í flestum tilfellum sá
staður sem fæðingin fór fram á en
í byrjun 9. áratugarins átti það
eingöngu við um 1% af öllum
fæðingum. Samfélagið (þ.e. á
vesturlöndum) hafði viðurkennt
læknisvæðingu þeirrar mikilvæg-
ustu og um leið eðlilegustu at-
hafnar sem lá til grundvallar
áframhaldandi tilurð mannkyns.
Henni hafði verið komið fyrir á
spítala (Tew 1990:1). En af hverju
spítala? Hafði mannkyninu ekki
tekist að fjölga sér frá ómuna tíð á
sama hátt og öðrum merkurinnar
dýrum? Jú, en spítalinn er „vígi“
læknavaldsins og innan veggja
þess eiga þeir greiðast með að
notfæra sér tól sín og tæki og á
þann hátt að beita þekkingu sinni
og valdi. Foucault bendir á að
sömu hugmyndir hafi legið að
baki arkítektúr fangelsa, herbúða
og spítala á 18. og 19.öld og hann
dró þá ályktun að þessar stofnanir
hefðu verið hannaðar á sem að-
gengilegasta hátt fyrir glápið, það
að geta fylgst nægilega vel með
föngum og/eða sjúklingum (Fouc-
ault 1980: 146-165).
Sjálfsh-austið
Marjorie Tew rekur hvernig hin
vaxandi læknastétt, sem fór að
verða skipulagðari en áður, söls-
aði smám saman undir sig „fæð-
ingarréttinn“. M.a. með aukinni
áherslu á hreinlæti tókst þeim að
koma þeirri hugmynd í fyrirrúm
að barnadauði (sem samt sem áð-
ur hafði ekki minnkað við aukin
umsvif lækna - heldur vegna betri
lífsskilyrða foreldranna) væri
vegna vankunnáttu og skilnings-
leysis ljósmæðra hvað varðaði
þrifnað og annað í þeim dúr. Þeir
gerðu allt til að grafa undan fag-
legu sjálfstrausti ljósmæðra og um
leið trausti kvenna á þeim. Um
leið var einnig verið að grafa und-
an sjálfstrausti hinnar fæðandi
konu. Áherslan færðist frá ljós-
mæðrum (sem flestar ef ekki allar
voru konur) og yfír til læknanna
(sem flestir voru karlar) sem nú
báru hinn mjög svo lýsandi titil
„fæðingarlæknar“; fæðingin varð
sjúkdómur sem þurfti að lækna og
það var eingöngu hægt inni á yfir-
ráðasvæði þeirra, spítalanum
(Tew 1990:6-8).
Við bættist að ef einhver seink-
un eða hindrun átti sér stað í fæð-
ingunni voru komin fram alls
kyns tól og meðöl sem voru ein-
göngu undir vald læknanna sett.
Notkun tanga og annarra tækja,
ásamt lyfjagjöfum, krafðist þess
að konan lægi afvelta á bakinu,
vamar- og valdalaus. Mannfræð-
ingurinn Sheila Kitzinger leiðir
athyglina að því hvernig konum í
vestrænu samfélagi hefur verið
breytt í hluti sem karlkyns læknar
reyni hæfni sína á: „...einmitt þá
kemur skýrast í ljós vantraustið á
eigin líkama sem sumum sérfræð-
ingum virðist eðlislægt...“ ... kon-
unni er att út í eins konar fim-
leikakeppni þar sem hún á að
rembast og blása að viðstöddu
klappliði. Hún nær hvorki anda né
máli, blóðþrýstingurinn lækkar og
súrefnisflutningur til barnsins
minnkar (Kitzinger 1986:214).
Kitzinger heldur-áfram og bendir
á að önnur spendýr hagi sér allt
öðru vísi: stellingar eru eðlilegri
og andardráttur tíður og slíkt hið
sama sé konunni eðlilegt. Þessi
öri andardráttur er líkari því þegar
kona verður kynferðislega örvuð
og nálgast fullnægingu og Kitzin-
ger segir hann vera eðlilegan í
fæðingunni og auðveldi hana á
allan hátt. Hún vill meina að skip-
anir um rembing og púst séu
LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ
11