Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 15.11.1945, Blaðsíða 13

TÍMARIT V.F.Í. 1945
59
inn, hefur myndazt tjörn sú, sem sjá má á með-
fylgjandi uppdrætti, og er hún um 2 ha að flatarmáli.
Með ströndum tjarnarinnar að austanverðu kemur
fram vatn undan hraunjaðrinum, auk þess sem af-
gangsvatn úr lóni því, sem áður getur, rennur í
tjörnina. Aðrennsli þetta er mestmegnis undir yfir-
borði vatnsins, en frárennslið er allt neðanjarðar, lík-
lega mestmegnis undir og í gegnum stíflugarðinn.
Hvergi er hægt að koma að straummælingu á öllu
vatnsmagninu. Mæling, sem byggðist á dælingu vatns
úr tjörninni, yrði óábyggileg, þar sem lækkun vatns-
borðsins í tjörninni myndi hafa í för með sér lækkun
vatnsborðsins í hrauninu umhverfis og einnig breyt-
ing á aðrennslinu fyrst í stað, og gæti liðið langur
tími, unz jafnvægi kæmist á.
Hvorugri þessari mælingaraðferð verður því komið
að við Gvendarbrunnana nema með ærnum tilkostn-
aði, og varð ekki hjá því komizt að nota aðferð til
mælingarinnar, sem er þessum mjög frábrugðin. Var
æskilegast, að mælingin færi fram á vatninu án breyt-
inga á ytri aðstæðum, en slíka mælingu má fram-
kvæma með því að blanda tilteknu magni af auðmæl-
anlegu efni í vatnið.
2. Mæling á vatnsrennslinu.
Af auðmælanlegum ódýrum efnum er matarsalt
tiltækilegast hér á landi. Ef blandað er í rennandi
vatn a g af matarsalti á hverri sekúndu og vatns-
vennslið er x 1/sek., eykst matarsaltsinnihald vatns-
ins um a/x g pr. 1, þegar fullkomin blöndun hefur
átt sér stað. Ef stríður er straumur og botninn er
ósléttur, má vænta þess, að fullkomin blöndun verði
3- skömmum tíma, en þar sem hægur er straumur,
niá búast við, að langur tími líði, unz fullkomin
blöndun hefur átt sér stað og jafnvægi er komið á.
I tjörninni hjá Gvendarbrunnum er mjög hægur
straumur og botn hennar rennisléttur. Dýpt hennar
er víðast hvar 130—150 cm. Ætlunin var að mæla
magn þess vatns, sem rennur í ofanverða tjörnina,
°g var þess vegna lögð slanga þvert yfir vatnið eins
og sýnt er á uppdrættinum (þverskurður I). Á hæð-
inni milli víkanna tveggja var komið fyrir matar-
saltsupplausn (um 20%), og hún látin streyma sem
jafnast út í vatnið um 5 stúta, sem voru á slöngunni.
Stútarnir voru hafðir við yfirborð vatnsins, svo að
matarsaltsupplausnin blandaðist vatninu sem bezt. Um
40 m undan straumi voru síðan tekin sýnishorn af
vatninu til rannsóknar, úr yfirborði og við botn á tíu
stöðum þvert yfir tjörnina (sbr. uppdrátt, þverskurð-
ur II). Liðu um 3 klst. frá því að saltupplauSnin fór
að renna í vatnið, unz hennar fór að gæta, þar sem
sýnishornin voru tekin, en ekki var komið jafnvægi
á fyrr en að 8 klst. liðnum. Þegar mæling fór fram,
var allhvasst og öldugangur á vatninu, svo að pæk-
illinri blandaðist vatninu vel, og var saltmagnið jafnt
við yfirborðið og botninn.
Sama rennsli af saltpækli var haldið við í rúman
sólarhring og jafnframt gerðar reglulegar mælingar
á matarsaltsinnihaldi vatnsins. Það hélzt nokkurn
veginn jafnt síðustu 16 klst.
Þegar þessari mælingu var lokið, var til saman-
burðar gerð önnur mæling með auknu saltmagni og
loks var fylgzt með því, hve fljótt vatnið endurnýj-
aðist í tjörninni. Bar öllum þessum mælingum sæmi-
lega vel saman, og reyndist vatnsrennslið vera um
600 1/sek. Má áætla, að skekkja á mælingunni fari
ekki fram úr 10%.
3. Mæling á vatnsrennsli í suðurvíkinni.
Margt benti til þess, að mestur hluti áðurnefndra
600 1/sek. af vatni kæmi upp í suðurvík lónsins (sbr.
uppdrátt), og þótti því af ýmsum ástæðum rétt að
mæla vatnsrennslið í því sérstaklega. Var aðferðin
sú sama og áður, saltpækill var látinn renna í vatnið
á þremur stöðum, þar sem mest virtist koma upp af
vatni (P,, P2 og P:, á uppdrættinum). Var reynt að
hafa pækilrennslið sem jafnast, en ýmis vandkvæði
voru á því með þeim útbúnaði, sem fyrir hendi var.
Meðalrennslið á pækli á þeim tíma, sem mælingin
náði til, var 300 1/klst., og innihélt pækillinn 112,5 g
Cl’ /1000 ccm.
Vatnssýnishorn þau, sem mælingin byggist á, voru
tekin við þverskurð III (sbr. uppdrátt). Voru þau
tekin á fjórum stöðum og á hverjum stað þrjú sýnis-
horn í mismunandi dýpi, eitt við yfirborðið, annað um
60 cm frá botni og hið þriðja um 20 cm frábotni. Voru
þessi sýnishorn tekin á 1—2 klst. fresti. Við rannsókn
þeirra kom í ljós, að matarsaltsinnihald þeirra var
mjög misjafnt, var saltinnihaldið yfirleitt hæst við
botninn, en fór svo minnkandi eftir því sem ofar dró,
og minnkaði það mest næst botninum. Var logn, er
mælingin fór fram, og hefur pækillinn fyrir það
blandast vatninu verr en ella. En þar sem sýnishorn-
in af vatninu voru tekin á tólf mismunandi stöðum
úr einum þverskurði, Sem ekki er mjög stór, og þau