Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1949, Blaðsíða 5

TÍMARIT V.F.I. 1949
59
eyri er talinn ónothæfur vegna hafnleysisins sunn-
anlands.
Er þá ekki annar sandur eftir en sandurinn í Pat-
reksfirði, enda er hann tekinn til allrækilegrar at-
hugunar.
Víðátta sandsins er talin vera um 600 m að breidd
og um 1400 m að lengd, þar sem ekki sé möl eða
grjót ofan á sandinum. Til að komast að raun um,
hvort sandurinn sé hinn sami, þegar neðar dregur,
og hann er á yfirborðinu, voru grafnar holur í hann
eins djúpar og hægt var. Viðast hvar varð aðeins
komizt í tæplega meters dýpi, en í því dýpi féllu
holurnar saman. Holur þessar voru 19 talsins, og
voru þær mældar inn á uppdrátt af Sandoddanum
(sjá 1. mynd, P1—P19). I hverri holu var tekið
sýnishorn af sandinum, meðalsýnishorn frá botni til
yfirborðsins. Sandinum úr holu P1—P9 var blandað
saman og af því tekið meðalsýnishorn, sem rannsak-
að var (sýnishorn merkt PG—I í 1. töflu). Eins var
farið með sandinn úr holu P12—P15 (merkt PG—-II
í 1. töflu). Þannig er PG—I sýnishorn af sandi ofan
flóðmáls, en PG—II sýnishorn af sandinum milli flóð-
máls og fjöruborðs.
Með þeim áhöldum, sem fyrir hendi voru, var ekki
hægt að ná sýnishornum af sandinum úr meira dýpi
en 1 m. En til að fá hugmynd um, hve djúpt væri
niður á fast berg, voru sívalar járnstengur reknar
niður í sandinn í holurnar P4, P5 og P6. Á öllum
þrem stöðunum var hægt að reka þær um 6 m nið-
ur. Var því talið, að fast berg væri í 6 m dýpi, en
sennilega væri samsetning sandsins allt í gegn svip-
uð því, sem hún reyndist vera í efsta metersþykka
laginu. Þótti ekki ástæða að kanna þetta nánar, eins
og sakir stóðu, en talið sjálfsagt að gera það, ef frek-
ar yrði aðhafzt. Með hliðsjón af víðáttu sandsins
og þessari þykkt hans, þótti mega gera ráð fyrir
nægilegu sandmagni til árlegrar framleiðslu á 25
þús. tonnum af sementi í 100 ár. Þá var ráðgerð
sementsverksmiðja, er framleiddi aðeins 25 þús. tonn
á ári.
Þetta mun vera nákvæmasta rannsóknin, sem gerð
hefur verið á sandinum í Sandodda í Patreksfirði.
Sýnishorn af sandi þaðan hafa þó verið rannsökuð
bæði fyrr og síðar. Tek ég hér í meðfylgjandi töflu
rannsóknir þær af þessum sandi, sem mér eru kunn-
ar (1. tafla). Elztar eru þær rannsóknir, er ég gerði
á sandinum 1934, síðan eru fyrrgreindar rannsóknir,
sem gerðar voru hjá F. L. Smidth & Co. í Kaup-
mannahöfn, en að lokum rannsóknir þeirra sýnis-
horna, er E. Elmquist tók í Patreksfriði sumarið
1948 (3).
Sýnishorn þau af sandinum, er ég rannsakaði, tók
Jóhannes Áskelsson, hið fyrsta (I) úr yfirborði sand-
tanga, er kemur upp úr sjó um fjöru austanvert
við Sauðlauksdalsvatn, annað (II) um 400 m vestar
en fyrsta sýnishornið og einnig úr yfirborðinu, þriðja
(III) á sama stað og II, en úr 4 m dýpi og fjórða
sýnishornið vestanvert við Sauðlauksdalsvatn. Bæði
sýnishornin, sem E. Elmquist tók í Patreksfirði (P.l
og P.2), eru tekin úr yfirborðinu á Sandodda, en
staðurinn er ekki nánar tilgreindur.
Skeljasandurinn í Patreksfirði er, eins og annar
skeljasandur við strendur landsins, blandaður úr skel
og basaltsandi. Niðurstöður þeirra rannsókna, sem
getið er í 1. töflu, bera það með sér, að mestur hluti
sandsins er skel, eða 61—93%. Allur sandurinn, að
1. TAFLA.
Niðurstöður rannsókna á skeljasandi frá Sandodda í Patreksfirði: Sýnishorn merkt I—IV voru rannsökuð af Jóni E.
Vestdal 1934, sýnishornin merkt PGI—PGII i rannsóknarstofu F. L. Smidth & Co. í Kaupmannahöfn 1936, en sýnishorn-
in merkt P.l og P.2 voru rannsökuð fyrir tilstilli E. Elmquists 1948.
I II III IV PGI PGII P. 1 P. 2
% % % % % % 1 % %
Kísilsýra, SiO 2,84 3,81 3,54 3,03 6,2 6,7 | 1,56 17,44
Alúminíumoxyd, Al.O, 0,95 1,33 1,30 1,28 2,2 2,7 1 0,24 7,10
Járnoxyd, Fe.O, 0,83 1,18 1,14 1,16 1,9 2,0 0,80 | 5,76
Kalsiumoxyd, CaO 51,21 49,93 50,28 50,73 48,6 48,1 | 53,08 | 38,50
Magnesíumoxyd, MgO 0,42 0,58 0,48 0,50 1,2 1,4 1 1,12 3,13
Glæðitap 40,46 39,64 40,28 40,39 38,7 38,1 42,11 1 27,34
Fosfórsýra, P..O-, — — — — 0,05 0,1 1 — | —
Brennisteinssýra, SO — — — — 0,65 0,68 1 1,17 | 0,74
Klóríd, Cl’ 1,04 1,12 0,83 0,97 0,13 0,16 — —
Alkalí 0,78 0,69 0,65 0,81 0,9 0,9 — —
Kísilsýruhlutfall, SiO./R.O, 1,59 1,52 1,39 1,24 1,51 1,43 1,50 1,35
Alúminíum-járnhlutfall, Al.Oj/Fe.Oj 1,14 1,13 1,14 1,10 1,16 1,35 0,30 1,23
Kalsiumkarbónat, CaCO,, títr 88,4 86,9 88,0 87,3 85,0 83,3 | 93,34 61,09