Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1949, Blaðsíða 17

TÍMARIT V.F.I. 1949
71
Engu skal um það spáð, hvort þarna muni finnast
nægilegt- magn af hentugum kísilsýruríkum steini,
þótt óneitanlega bendi margt til þess, að svo muni
verða. Sjálfur hef ég harla lítið vit á jarðfræði, en
Jóhannes Áskelsson, sem betur ætti að vita, telur
líkurnar yfirgnæfandi, að nóg magn muni verða
fyrir hendi. Þess vegna var í það ráðizt, að kanna
svæðið og verður ef til vill tækifæri til þess -síðar
að skýra nánar frá þeim athugunum. Verður þá jafn-
framt greint frá kemískri samsetningu steinsins eða
steinanna, sem um er að ræða. En það, sem nú hefur
sagt verið, verður að nægja í bili.
8. mynd. Smásjármynd af basalti úr önundarfirði,
stækkun 1:200.
Svörtu blettirnir eru magnetít, dökku blettirnir pýroxen, en
ljósasti hluti steinsins er plagíóklas (feldspat). — Þunn-
sneiðina hefur Tómas Tryggvason lánað góðfúslega, en mynd-
ina tók hann og Sigurður Pétursson.
9. mynd. Smásjármynd af basaltsandkorni úr Önundarfirði,
stækkun 1:200.
Sjá skýringar við 8. mynd.
IV. Hagnýting hráefnanna.
Ég hef nú í stuttu máli skýrt frá því, hver hrá-
efni séu hér á landi tiltækilegust til sementsfram-
leiðslu, að því er bezt er vitað. Flestir þeirra, sem
fjallað hafa um sementsframleiðslu hér á landi, hafa
verið á einu máli um það, hvernig ætti að hagnýta
þessi efni. I áætluninni 1936 var gert ráð fyrir að
nota skeljasand sem kalkríkt efni í sementið, blanda
hann leir, en bæta þessi hráefni síðan upp með kísil-
sýruríku steinefni, unz kísilsýruhlutfallið væri komið
upp í 2,2. Þá var mælt með hverahrúðri, enda var
sú verksmiðja, sem þá var í ráði að byggja, ætluð
til framleiðslu á aðeins 25 þús. tonnum sements ár-
lega og ráðgert að reisa hana í námunda við Reykja-
vík (2).
Þegar næst var gerð áætlun um sementsverk-
smiðju (1946), var ráðgert að nota skeljasand bland-
aðan hæfilegu magni af basaltsandi, en bæta síðan í
þá blöndu innfluttum kísilsandi, unz kísilsýruhlutfallið
væri komið upp í 2,2 (5). Hinn innflutti kísilsand-
ur var tekinn fram yfir hverahrúðrið einungis kostn-
aðarins vegna. Þess ber þó einnig að gæta, að magn
þess hverahrúðurs, sem er tiltækilegt, er mjög tak-
markað og myndi hrökkva skammt, þegar um 75
þús. tonna árlega framleiðslu sements er að ræða.
Báðar þessar fyrstu áætlanir voru gerðar hjá F.
L. Smidth & Co. í Kaupmannahöfn.
Sú áætlun, sem næst er gerð, sker sig úr öllum
öðrum áætlunum, sem gerðar hafa verið um sements-
verksmiðju hér á landi. Hana gerði Haraldur Ás-
geirsson, og er hún prentuð í greinargerðinni, er
fylgdi frumvarpi til laga um sementsverksmiðju og
lagt var fyrir Alþingi 1947 (7). Þar er gert ráð
fyrir að nota í sementið einungis skeljasand og bas-
altsand, en skilja basaltið þó áður í sundur.
Fyrst er ymprað á slíkri hreinsun mér vitanlega
í skýrslu frá Tómasi Tryggvasyni og Haraldi Ás-
geirssyni til atvinnumálaráðuneytisins um „yfirlit
yfir rannsóknir á sementshráefnum sumarið 1946“
(7), og er þar gert ráð fyrir, að slík sundurgreining
basaltsins megi takast með fleytingu.
Síðar var sú aðferð reynd til að kljúfa basaltið í
sundur, m.a. í rannsóknastofu F. L. Smidth & Co.
í Kaupmannahöfn, en án árangurs (13). Hins vegar
tókst mæta vel að skilja basaltsand frá skeljasandi
með fleytingu, eins og þegar var sagt, en sundur-
greiningin aftur á móti ekki.
Til er þó annar möguleiki til sundurgreiningar
basaltsins. Hann er sá að nota segul til að draga að
sér þann hluta basaltsins, sem getur segulmagnazt.*)
*) Það mun vera Tómas Trvggvason, sem átti hugmynd-
ina að sundurgreiningu basalts með segulmagni, þótt eigi
verði það með vissu ráðið af þeim skjölum, sem fyrir hendi
eru i atvinnumálaráðuneytinu mál þetta varðandi. En í bréfi
dags. 9. nóv. 1946 til Steinþórs Sigurðssonar, er þá var fram-