Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1958, Blaðsíða 11

TlMARIT VPÍ 1958
57
Við vegamót þessarar aldar ótta og vonar
Eftir Edgar B. Schieldrop prófessor við háskólann í Osló.
Stjórn Norska verkfrœöingafélagsins hefur sent öðr-
um verkfrœðingafélögum um állan heim bréf, þar sem
borin er fram tillaga um, að verkfrœðingar og náttúru-
vísindamenn hefjist handa um að lýsa á raunhœfan hátt
þeim framförum og bœttum lífsskilyrðum, sem nútíma
tœkni og vísindi gœtu fœrt mannkyninu, ef þeim vœri
beitt einvörðungu til friðsamlegrar uppbyggingar. Mann-
lcynið hefur nú um tvennt að velja. Pað getur tortímt
sjálfu sér með því mikla valdi á náttúruöflunum og
þeirri tcekni, sem það hefur yfir að ráða, og sem hefur
margsinnis verið lýst ýtarlega bœði í rœðu og riti, en
það getur líka notað þessa þekkingu sína til þess að
skapa sér hamingjuríkara líf. En þeim möguleika hefur
verið minni gaumur gefinn. Norska verkfrœðingafélagið
beitir sér nú fyrir því, að ráðstefna verkfrœðinga og
náttúruvísindamanna verði háldin i Oslo í þeim tilgangi
að leiða mannkyninu á skilmerkílegan hátt fyrir sjónir
hið betra hlutskipti, er það á völ á. Ábyrgðin hvílir
umfram állt á verkfræðingum og náttúruvísindamönn-
um, að mannkynið þurfi ekki að velja sér lilutskipti
án þess að þekkja betri kostinn.
Prófessor Edgar B. Schieldrop við Háskólann í Oslo
setti fyrstur fram þessa liugmynd í erindi, er hann flutti
fyrir Norska verkfrœðingafélagið og birtist hér í þýð-
ingu Guðmundar Martcinssonar.
H. G.
vænleg, að þótt hugsanlegar ýkjur væru frá dregnar, er
hugsunin um slíkan möguleika sem lamandi martröð.
Harla uggvænlegt atriði í sögu tækninnar kemur fram
I því, sem kalla mætti: Fasvik milli ófriðartækni og
friðartækni.
Við margar byltingarkenndar nýjungar, sem orðið
hafa á liðnum öldum, hefur ófriðartæknin komið fyrst,
á undan friðartækninni. En þetta fasvik milli ófriðar-
tækni og friðartækni hefur aldrei áður orðið jafnstórt
og nú. Að þessu sinni gæti það orðið til þess að binda
endi á örlög vor.
Á 14. öld nötraði heimurinn af drunu, sem gaf til kynna
slikt fasvik. Fallbyssur tóku til að þruma, og þær hafa
ekki þagnað siðan á þessari jörð. En falibyssan, með
hlaupi sínu, byssukúlunni, sprengiblöndunni og kveiking-
unni, er hreyfill. Má því með töluverðum rétti segja, að
á sviði ófriðar hafi, með tilkomu fallbyssunnar, vélaöldin
hafizt á 14. öld, en á sviði friðar hófst hún ekki fyrr en
á 19. öld.
Þá hófust einnig um síðir raddir, sem vér i dag könn-
umst við á öðm sviði. Árið 1687 sendi franskt timarit
beiðni til allra verkfræðinga heimsins um að koma því
til leiðar, að púður yrði ekki notað í fallbyssur, sem
brátt myndu verða notaðar til þess að skjóta allan heim-
inn í rústir. Nei, takið púðrið úr byssunum og notið það
í vélar til friðsamlegra starfa.
Vandamálið er i meginatriðum hið sama i dag. Þó er
sá munur á, að nú er hættan miklu meiri og sínu meira
í húfi.
Vísindamenn og verkfræðingar ættu að
sameinast um að sýna heiminum með
ljósum og áþreifanlegum rökum, hvers
vænta má í framtíðinni af nútímavísindum
og -tækni.
Nútímatækni og vísindi eru hugtök, sem vekja hjá
mönnum sambland vonar og ótta. Hugsun vor, tvískipt,
dvelur einatt við spurninguna: Hvert verður að lokum
hlutskipti mannsins á þeirri öld, sem við lifum á, þessari
öld, sem ennþá hefur ekki sýnt sitt rétta andlit, en rúm-
ar slíka óramöguleika til góðs og ills.
Að sjálfsögðu hefur mönnum ætið verið það ljóst, að
framfarir í visindum og tækni eru ekki til blessunar ein-
göngu, En útbreiddur ótti við áframhaldandi tækniþróun,
almenn hræðsla við tæknivisindin í sjálfu sér, hefur aldr-
ei verið áberandi þáttur aldarandans — fyrri en í dag.
Hvað er það þá, sem vér óttumst? Barnaleg spurning.
Svörin lesum vér daglega. Vér óttumst, að orka sú, sem
vér sjálfir höfum leyst úr læðingi, kunni að brjótast fram
ótamin og gereyða öllu lifandi á þessum hnetti, svo að
hann framvegis reiki lífvana um himingeiminn.
Sumir segja, að þessi ótti sé ýktur. Ef til vill er það
svo. En sú ógn og skelfing, sem um ræðir, er svo geig-
Dag nokkurn árið 1919 var hinn frægi eðlisfræðingur,
Ernest Rutherford, við skotæfingar i rannsóknarstofu
sinni. Smáskotaæfingar mætti kalla þær. Skotin sann-
kölluð smásmiði. Köfnunarefnisatómið, sem hann skaut á,
mun einnig hafa verið smæsta skotmark, sem um getur
á nokkrum skotvelli.
Það merkilega skeði, að hann hitti í mark. Og með þeim
dapurlega árangri, að þetta atóm — þrátt fyrir mjög
rómaðan eiginleika þess að vera fullkomlega óbrotgjarnt
— fór í sundur.
Nú, jæja, það er svo margt, sem fer i sundur i þessum
heimi, svo að atómi meira eða minna — það færir varla
heiminn úr skorðum ? Þetta óhapp með eitt köfnunar-
efnisatóm getur þó ekki gert gæfumun fyrir gjörvallt
mannkyn ?
En aðeins 26 árum seinna, árið 1945, nötraði heimur-
inn enn á ný af drunu, sem á svipaðan hátt og fall-
byssudrunurnar á 14. öld gaf á áhrifamikinn hátt merlci
um ný tímamót. Því að um leið og fyrsta. kjarnorku-
sprengjan reið af, hófst kjarnorkuöldin á sviði ófriðar-
tækninnar, enn einu sinni á undan samskonar viðburði
á svið friðartækninnar.
Og nú er ekki lengur aðeins um að ræða viðfangsefni
vísindalegs eðlis. Það er yfirleitt engan veginn um að