Akranes - 01.04.1954, Page 13

íslands var stofnaður námu flestir íslenzk-
ir stúdentar við Hafnarháskóla, einnig
þeir, sem lögðu stund á humanistisk fræði.
Til Hafnar bárust og berast enn alls konar
tnenningarstraumar úr öðrum Evrópu-
löndum og jafnvel öðrum heimsálfum.
Þegar utanferðum humanistiskra stúd-
enta lauk að mestu leyti, sneru þeir sér
flestir að norrænu námi í Háskóla Is-
lands og hlutu þar menntim, sem var
mjög haldgóð hvað islenzk fræði snerti,
en jafnframt fóru þeir á mis við margt,
sem ekki varð beint sótt í kennslustundir
en lá í loftinu meðal ungi'a háskólaborg-
ara. Afleiðingin af þessu er m. a. sú, að
okkur skortir nú aðgengilegar bókmennt-
ir um helztu menn samtíðarinnar og þær
stefnur, sem efst eru á baugi. Fræðslu-
greinar um slík námsefni er að finna i
gömlum íslenzkum tímaritum en sjald-
gæfar í hinum nýrri. Þá virðist blaða-
mannastéttin og hafa verið betur mennt
í hlutfalli við almenning en hún er nú,
en samt skal þess minnzt, að oft er að
þeirri stétt vegið ómaklega um þessar
mundir og þess ekki gætt sem skyldi, að
sitt hvað er að gera dagblað þannig úr
garði, að telja megi að því menningar-
auka eða vanda til viku- eða mánaðar-
rits. Ekki er samt því að leyna að íslenzku
dagblöðin skortir enn tilfinnanlega meira
menningarefni, sem ávallt sézt í kjallara-
greinum erlendra dagblaða. tJr þessu fæst
ekki bætt fyrr en dagblöðin hafa efni á
að greiða úrvalsefni á svipaðan hátt og
gert er í öðrum menningarlöndum, og
starfsskilyrði blaðamanna verða bætt, en
þau eru að mörgu leyti léleg í samanburði
við starfsskilyrði erlendra blaðamanna.
— ★ —
Ljóðskáldin í ölduróti
menningarinnar.
Eins og áður er getið, gat ekki hjá þvi
farið, að dálæti þjóðarinnar á ljóðskáld-
tun breyttist nokkuð þegar listunnendur
fengu úr mörgu að velja, enda hafa þau
ekki verið i eins miklum hávegum höfð
og áður var, nema hvað þau fá fleiri krón-
Ur í skáldastyrki. Skáldastyrkir eru hins-
vegar ekkert mat á vinsældir skálda, enda
fá nokkrir menn skáldastyrk á hverju
ári, sem þjóðin veit annars ekki að eru til.
Ég hef ekki hugsað mér að skrifa grein
um ljóðagerð almennt, en vil aðeins minn-
ast á tvö ung ljóðskáld og tvo fyrirrenn-
ara þeirra, sem einna hæst hafa gnæft á
þessari öld. Ungu ljóðskáldin eru Þor-
steinn Valdimarsson og Gunnar Dal, eldri
skáldbræður þeirra Davíð Stefánsson og
Tómas Guðmundsson.
Davíð Stefánsson er eina skáld þessarar
aldar, sem hlotið hefin- heiðursheitið þjóð-
skáld og það að verðleikum. Kvæðin hans
akranes
þarf ekki að benda á sérstaklega. Þjóðin
er fyrir löngu búin að veita þeim beztu
viðurkenninguna, sem ljóð geta fengið.
Þau eru sungin um allt land. Enginn Is-
lendingur, sem hlotið hefur meðal-greind
eða meira er svo illa að sér, að hann kunni
ekki eitthvað eftir Davíð. Þegar Davíð kveð-
ur sér hljóðs, hvort sem er í bundnu máli
eða óbundnu hlusta allir. Honum var það
nokkur styrkin- að fyrstu kvæðabækumar
hans voru komnar út áður en Islendingar
hættu almennt að lesa kvæði. Má þvi
segja að hann standi á gömlum merg, þar
eð hann var orðinn frægur áður en hugar-
farsbreyting þjóðarinnar varð eins geysi-
leg og í ljós kom síðar.
Tómas Guðmundsson átti að mörgu leyti
ekki eins hægt um vik. Að eðlisfari var
hann ekki eins stórbrotinn og Davíð en
hann hefur samt marga þá kosti, sem gera
menn að góðskáldum.
Fyrstur íslenzkra skálda fór Tómas að
yrkja falleg ljóðræn kvæði um höfuð-
borgina. Islenzk skáld höfðu þá öldum
saman ort um þá sælu, sem þeim var hug-
stæðust nefnilega sveitasælima. Tómas
sýndi það hugrekki að ráðast inn á ótroðna
braut og gerast bæjarskáld. Reykvíkingar
kunnu að meta ljóð hans, þeim þótti hólið
um höfuðstaðinn gott, og í þakklætisskyni
veittu þeir honum ferðastyrk, svo að hann
gæti kynnzt fleiri borgum. Tómas óx nokk-
uð við ferðina en ekki mikið, og brátt varð
hann fómarlamb breyttra tíma. Stríðsár-
in færðu honum hærri ritlaun en hann
hafði átt að venjast. Hann var ásamt
Magnúsi Ásgeirssyni gerður ritstjóri
Helgafells, sem upphaflega var menning-
artímarit og jafnframt var honum falið
það hlutverk að yrkja revíuljóð og gerast
þýðandi.
Allt þetta hlaut að beina Tómasi frá
miklum viðfangsefnum, enda fór svo að
hann varð að láta sér bæjarskáldsheitið
nægja og hætta að vonast eftir þjóðskálds-
titlinum. Eigi að síður verður hans vafa-
laust minnzt í islenzkri bókmenntasögu
um alllangt skeið. Hann ruddi nýja braut
í íslenzkri ljóðagerð og það er ekki nema
að nokkru leyti hans sök, að ekki varð
meira úr honum en orðið er. Hann hef-
ur viljandi eða óviljandi goldið ölduróts-
ins, sem verið hefur í íslenzkri menningu.
Á árunum 1940—50 kvaddi enginn af-
burðamaður sér hljóðs á skáldaþingi.
Merkir atburðir i sögu þjóðarinnar gerð-
ust á þessum árum, en ekkert ljóðskáld
hefur reist þeim þann minnisvarða, sem
Hklegur sé til að standast tímans tönn.
Telja má það all raunalegt, að þjóð, sem
fræg er fyrir söngva og sögu skyldi ekki
eiga neinn til þess að fagna sjálfstæðinu
með kvæði, sem orðið gæti eign þjóðar-
innar á sama hátt og ræða Einars Þver-
æings þegar varað var við afsali lands-
réttinda og Passiusálmar Hallgríms þeg-
ar mest þrengdi að.
En nú hafa tvö ung skáld kveðið sér
hljóðs, sem líklegt má telja að komist í
þjóðskáldaröð, ef annað er ekki þegar kom-
ið það. Annað skáldið er Þorsteinn Valdi-
marsson, sem með bók sinni Hrafnamál,
sem út kom seint á árinu 1952 sýndi, að
óvenjulegur maður var á ferðinni. Þor-
steinn á í ríkum mæli þann tilfinninga-
hita, sem meðal annars getur gert menn
að miklum skáldum. Það er enginn efi
á því, að hann þarf að yrkja. Viðfangs-
efnin leita á hann með þeim krafti að
ekki verður rönd við reist. Þorsteinn er
engan veginn ánægður með hlutina eins
og þeir eru og það á maður, sem ætlar að
verða skáld heldur ekki að vera. Vafalaust
hefur návist erlendra hersveita haft mik-
il áhrif á hann. Hann er einn af þeim,
sem ekki getur fellt sig við návist þeirra,
hvað sem hver segir um nauðsyn þess,
að þeim sé leyfð landvist. Sízt skyldi það
lastað þótt ungt skáld amist við erlendum
her, en vonandi fer Þorsteinn ekki að spila
á þann streng einan því að þá hættir þjóð-
in að hlusta á hann. Ekki vegna þess, að
hún sé ánægð með nærveru hersins, held-
ur hins, að um það mál er almennt skrif-
að á svo ólistrænan hátt og ósmekklegan,
að flestir litið spilltir menn munu kjósa,
að ljóð um það séu aðeins ein af mörgum
en ekki eitt og allt.
Eins og áður er getið les þjóðin lítið af
ljóðum enda birtast þau sjaldan í blöð-
um nema þá erfiljóð. Gera má þvi ráð
fyrir að þjóðin eigi hægast með að dæma
um gildi erfiljóða og skal því birt hér eitt
erfiljóð eftir Þorstein Valdimarsson, geta
lesendur borið það saman við erfiljóð dag-
blaðanna, sem væntanlega birtast næstu
vikuna eftir útkomu þessa rits og síðan
dæmt sjálfir um muninn.
INGI LÁR.
Svanur ber
undir bringudúni
banasár.
-— Það er sevintýrið
um Inga Lár.
Tærir berast
úr tjamarsefi
tónar um fjöll.
— Heiðin töfrast
og hlustar öll.
Sumir kveðja
og siðan ekki
söguna meir.
— Aðrir með söng,
er aldrei deyr.
Hitt skáldið er Gunnar Dal, sem með
bók sinni Sfinxinn og hamingjan, er út
kom fyrir jólin 1953 hefur tekið sér sæti
meðal beztu skálda þjóðarinnar. Ekki er
Framhald á síSu 67.
49