Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.2004, Blaðsíða 54

54 FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 2004
Síðast en ekki síst DV
Útgáfufélag:
Frétt ehf.
Útgefandi:
Gunnar Sméri Egilsson
Ritstjórar:
illugi Jökulsson
Mikael Torfason
Fréttastjóri:
Kristján Guy Burgess
DV: Skaftahlíð 24, Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 515 7599 - Ritstjórn:
550 5020 - Fréttaskot: 550 5090
Ritstjóm: ritstjorn@dv.is - Auglýsing-
ar. auglysingar@dv.is. - Dreifing:
jui dreifing@dv.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Isafoldarprentsmiðja
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagna-
bönkum án endurgjalds.
Hvað veist þú um
Bengalílóa
1 í hvaða heimsálfu
er hann?
2 Úr hvaða hafl gengur
hann?
3 Við hvað er hann kennd-
ur?
r 4 Hvaða jarðskorpuflekar
mætast undir honum?
5 Hvað heita eyjarnar syðst
í flóanum?
Svör neðst á síðunni
Uppreisn
Gabríels
1800
Gabríel Prosser var heit-
trúaður svartur þræll í
Henricosýslu í Viriginíufylki
í Norður-Ameríku. Hann átti
sér draum um sjálfstætt ríki
svartra í fylkinu og alda-
* mótaárið 1800hafðihonum
tekist að safna saman þús-
und manna „her“ svartra
þræla og létu þeir til skarar
skríða í
ágústlok.
Vopnaðir
byssum, sverðum og kylfum
héldu þeir fótgangandi til
Richmond-
borgar en
stormur og
úrhelli drógu
nokkuð úr
þeim mátt
um leið og vegir og brýr sóp-
uðust burt. Þrælamir neydd-
ust til að leysa upp her sinn
og áður en þeir náðu að
sameinast á ný sendi James
Monroe fylkisstjóri 600 her-
menn á eftir þeim. Fjöldi
þræla var handtekinn, þar á
meðal Gabríel og 34 af
helstu fylgismönnum hans.
Þeir voru leiddir fýrir dóm-
ara, dæmdir sekir og hengd-
ir í september árið 1800.
Stríðið
Málið
» Inflúensa og flensa
Inflúensa er bráðsmitandi
veirusjúkdómur, venjulega
með sótthita, höfuð- og bein-
verkjum, oftastkölluð flensa.
Spánska veikin sem hér gekk
1918ogdró hundruð manna
til dauða var inflúensa. Á lat-
ínu merkir influentia áhrif,
samanber enska orðið
influence.Ámiðöldum töldu
stjörnuspekingar víst að
vökvi streymdi frá stlomum
og öðrum himin
tunglum útif
geimnum tiljarðar og hefði
áhrifá fólk, fénað og gang
heimsmála.Á Itallu þýddi in-
fluenza sýkingu og smit á 16.
öld, Frakkar gerðu orðið að
influence og Englendingar
tóku við þvl og stytta stund-
um í flu. Þjóðverjarog Danir
tóku ítölsku orðmyndina
óbreytta til sín og þaðan kom
húntilokkará 19.öld.
1. Asíu. 2. Indlandshafi. 3. Bengal, land-
svæði við óshólma Ganges og Brahmapútra.
-* 4. Indlandshafs- og Evrasíuflekarnir. 5. Sri
Lanka, Andaman- og Nicobareyjar.
Arvoldugraafla
Máttúruöflin eru ekki síður voldug en
máttur mannkyns til eyðingar um-
hverfisins. Strendur heimsins eru
orðnar svo þéttbýlar, að tugþúsundir liggja í
valnum eftir flóð af völdum jarðskjálfta. Á
sama tíma eru mannanna verk að leiða til
hækkunar á yfirborði sjávar í kjölfar jökla-
bráðnunar.
Hér á Islandi ber okkur skylda til að taka
þátt í að hjálpa þeim, sem eiga um sárt að
binda vegna flóðbylgjunnar í Indlandshafi.
Það er hluti af siðferðilegum skuldbindingum
okkar gagnvart mannkyninu í heild. Af sömu
ástæðu þurfum við stöðugt að eiga aðild að
föstu hjálparstarfi í Afríku. Hins vegar eigum
við ekki að taka í mál að taka þátt í að hreinsa
til eftir hemað og ofbeldi Bandarfkjamanna
sums staðar í þriðja heiminum. Þeir verða
sjálfir að hreinsa til eftir sig, til dæmis í Fall-
uja, sem þeir hafa jafnað við jörðu. Við höfum
nægum verkefnum að sinna annars staðar.
Frétt ársins er, að þátttaka Islendinga í
ofstæki og grimmd Bandaríkjamanna er
orðin öllum ljós. Okkar menn em farnir að
leika hermenn í Afganistan með fyrirsjáanleg-
um afleiðingum. Núverandi forsætisráðherra
er eini vestræni stjómmálamaðurinn, sem
segir, að íraksstríðið gangi vel.
Maður ársins er Usama bin Laden, fyrir að
vera enn á lífi, fyrir að hafa hrakið Banda-
ríkjaher frá Sádi-Arabíu, fyrir að hafa ein-
angrað Bandaríkin í heiminum og fyrir að
hafa breytt þjóðskipulagi Bandaríkjanna í
eins flokks fasisma. Það er ekki lítið afrek eins
manns í einu af staðföstu ríkjunum.
Álfa ársins er hins vegar Evrópa, sem höktir
leiðina fram eftir vegi með nýjan gjaldmiðil,
sem er að ýta fárveikum dollar til hliðar sem
heimsmynt, sem er búin að setja sér góða
stjómarskrá í anda félagslegs markaðsbú-
skapar, sem er búin að taka inn tíu ríki
Austur-Evrópu af löngum biðlista.
Náin framtíð mannkyns mun í auknum
mæli einkennast af spennu milli Evrópu, sem
hefur valið sér félagslegan markaðsbúskap,
og Bandaríkjanna, sem hafa valið sér stefnu
dólgaauðvalds. I þessari barátm mun sú
stefna hafa betur, sem hefur ekki peninginn í
öndvegi, heldur manninn, reisn hans og
drauma.
Á þessu ári hefur ísland færst örlítið í átt frá
Evrópu til Bandaríkjanna með steftiu hinna
þúsund sára, sem velferðinni hafa verið veitt.
Rfldsstjómin og atkvæðavélar hennar á þingi
hafa fjarlægzt ókeypis skólavist og heilsu-
gæzlu, ofsótt öryrkja og breytt skattalögum í
þágu hinna ríku.
Þetta er líka árið, þegar fslandsgreifinn
kom frænda sínum og berserki sínum í
Hæstarétt, reyndi að koma upp séríækum
fjölmiðlalögum og heimsótti glæparnanninn
Kuchma í Úkraínu.
Jónas Kristjánsson
Fyrst og fremst
En er það svar, sem við getum
sættokkurvið?Sumirvilja ekkikaupa
egg, sem hænur innilokaðar íbúrum
verpa heldur einungis egg, sem hæn-
ur sem ganga um frjálsar verpa eins
og t.d. á Sólheimum íGrímsnesi.
Getum við Vesturlandabúar ekki
sagt með sama hætti: við kaupum
ekki leikföng - eða fiugelda - sem
framleidd eru með þrælkun barna í
verksmiðjum?
Þetta er kannski umhugsunarefni
fyrirþjóð, sem er gersamlega að tapa
sér íneyzluæði. Eða er henni kannski
alvegsama?"
NEI, VIÐ V0NUM AÐ ÞJÓÐINNI sé
ekki sama, ekki alveg að minnsta
kosti. Við hljótum reyndar að vara
við því að Auschwitz sé notað í
þessum samanburði; útrýmingar-
búðirnar þar eru eiginlega ekki
sambærilegar við neitt, þótt við
skiljum vissulega hvað Mogginn er
að fara. Og Sólheimahænurnar eru
líka frekar óþægilegt dæmi, þó enn
höfum við samúð með tilraunum
leiðarahöfundar til að finna eitt-
hvað sambærilegt.
ÞAÐ ER BARA EKKI svo auðvelt. Því
röksemdin sem leiðarahöfundur
nefnir sjálfur - en hafnar síðan - altso
að skárra SÉ fyrir fátækt fólk í Kína að
fá eitthvað kaup en ekki neitt, henni
er nefiiilega ekki alveg svona auð-
svarað. Og spuming hvort það verði
börnunum í Kína til hagsbóta að við
hættum að kaupa flugeldana þaðan.
Mun það hvetja Kínverja til að láta af
barnaþrælkuninni eða einungis gera
kjör barnanna enn erflðari?
ÞETTA ERU ALLT SAMAN erfiðar
spurningar en lofsvert af leiðara-
höfundi Moggans að velta þeim
upp. Nú hefur verið tilkynnt að
forseti íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, sé á leið í heimsókn til
Kfna. Margir hafa agnúast við
tíðum heimsóknum kínverskra
pótintáta til íslands síðustu misser-
in og viljað sem minnst vita af þeim
körlum vegna ástands mannrétt-
indamála í Kína. Spurning hvort við
viljum eitthvað frekar að okkar
maður sé að heiðra Kínverja með
heimsókn sinni?
Við eigum að minnsta kosti kröfu
á því að Ólafur Ragnar útskýri fyrir
okkur nákvæmlega og í smáatriðum
hvemig hann ætlar að segja kínversk-
um ráðamönnum skoðanir okkar á
manméttindamálum þar í landi, þar
á meðal á bamaþrælkuninni. í
framhjáhlaupi, einhvers staðar inn á
milli skeleggra ræðuhalda um „útrás"
íslenskra fýrirtækja til Kfna, eða af
alvöru og þunga?
SÍÐAN SEGIR f LEIÐARANUM: „Hvers
vegna er útilokað að keppa við Kín-
verja íverði?Ástæðan ersú, aðlauna-
kostnaður íKína erekkinema brotaf
því, sem tfðkast hér á íslandi og ann-
ars staðar á Vesturlöndum. Þess
vegna er margvísleg framleiðsla flutt
tilKína...
Hvað felst íþví, að ódýrara sé að
framleiða nánasthvað sem eríKína?
íþví feist arðrán okkar Vesturlanda-
búa á kínversku alþýðufólki. Nú fyrir
jólin varfráþvískýrthvers vegna sum
leikföng eru ódýr. Það er vegna þess,
að þau em framleidd í bamaverk-
smiðjum í Kína. Skýrt var frá því
hvemig framleiðslunni er háttað.
Böm vinna í leikfangaverksmiðjum
sjö daga vikunnar. Vinnudagurinn er
iangur ogþau fá aldrei frí. Þess vegna
em leikföng frá Kína ódýr.
Er alveg sjálfsagt að ríkar þjóðir
Vesturlanda njótigóðs afhinum lágu
launum íKína? Viljum við kaupa vör-
ur, sem byggjast á bamaþræikun?
Hefðum við keypt vörur, sem fram-
leiddar hefðu verið í Auschwitz?
Viljum við að velmegun okkarbyggist
á fátækt ogþjáningum annars fólks?
EINHVERJIR MUNU SVARA þessum
spurningum á þann veg, að það sé
betra fyrir þetta fátæka fólk að hafa
einhverja vinnu og einhver laun en
enga vinnu og engin iaun.
Ódvra dótið frá Kína
ÞAÐ ER NÚ BARA SV0 að við hér í
þessum dálki birtum oftar kafla úr
leiðurum Moggans þegar við erum
ósátt við það sem þar stendur heldur
en þegar við erum ánægð. En nú ger-
um við breytingu á, sem gleður okkur
þótt tilefnið sé raunar ekki gott. Ann-
ar leiðarinn í gær fjallaði í byrjun um
íslenskt fýrirtæki í flugeldafram-
leiðslu sem nú er að leggja upp
laupana vegna samkeppni við ódýra
kínverska flugelda.
Við eigum að minnsta kosti kröfu á því að Ólafur Ragnar útskýri fyrir okkur ná-
kvæmlega og í smáatriðum hvernig hann ætlar að segja kínverskum ráðamönnum
skoðanir okkar á mannréttindamálum þar í landi, þar á meðal á barnaþrælkuninni.
Veit éq vel,sveinki
Jón Arason var skemmtilegur ná-
ungi. Þegar allir aðrir íslendingar höfðu
geflst upp á páfanum í Róm og hans af-
látsbréfahyski stóð Jón kallinn staður
eins geithafur og neitaði að ganga í takt
við nýja tíma með Marteini nokkmm
Lúther sem málað hafði bæinn rauðan
íWittenberg.
Upp úr þessu álitamáli kom svo
mikill ágreiningur að skósveinar Lúth-
ers neyddust til að rjúfa fr ekari útsend-
ingar úr höfuðstað Jóns Arasonar. Var
það gert með öxi. Þóttu sumum það
blóðugt. Með í kaupunum fýlgdu synir
Jóns sem Lútherunum fannst að einnig
myndu taka sig miklu betur út höfðinu
styttri.

Svarthöfði
Nú loks hefur þjóðin áttað sig til
fulls á því hversu geysilegt materíal er
fólgið í sögunni af Jóni Arasyni biskupi
hinum þrálynda. Jafiibesti rithöfundur
þjóðarinnar færði fýrst historíuna í
skáldlegt letur. Eftirleikurinn hefur ver-
ið auðveldur fyrir ríkislistamennina í
leikhúsi þjóðarinnar. Útkoman er sögð
vera frábært sjónarspil í stíl við þungu
hnífasenuna hans Hrafits Gunnlaugs-
sonar og hina víðfrægu sjónvarpsmynd
um Snorra Sturluson og heita pottinn
hans í Reykholti.
Svarthöfði iðar í skinninu. Sérstak-
lega hlakkar hann til að sjá dansana og
heyra söngvana. Og meðtaka hina fjöl-
skrúðugu búningaflóm. Hvemig skyldi
böðullinn vera í tauinu? Sjálfur hefur
Svarthöfði nýlega byrjað að frnynda sér
þann mann vaflnn felubúningi með
svarta hettu yfir höfði.
Jón sjálfan sér Svarthöfði fýrir sér í
appelsínugulum samfestingi, krjúp-
andi niðmlútan og kaþólskan fram í
fmgurgóma við aðgerðarborðið.
Þegar Jón & synir vom hoggnir á
Skálholti var það aðeins fámennur
hópur útvalinna sem fékk að fylgjast
með aðförunum. Sem er synd því ekk-
ert er eins spennandi og opinber aftaka
viilutrúarmanna sem nenna ekki að
gangast undir skapalón valdhafanna.
Og nú getum við öll farið og kíkt á sjóv-
ið. Þökk sé Þjóðleikhúsinu og leikstjór-
anum sem er flúinn til Noregs þar sem
hann rennir sér eins og James Bond
niður skíðabrekkur með vanþakkláta
gagnrýnendur á hælunum.
Og næst verður auðvitað alþjóðleg
bíómynd með styrk frá iðnaðarráðu-
neytinu: The Story of the Beheading of
Jon Arason & Sons.
Svarthöföi