Freyr - 01.11.1968, Page 17

norðaustanvert landið. Jörð var þá þíð að
mestu, en þumlungsþykkt lag frosið á stöku
stað. í febrúar gerði rigningar og hlánaði
allmikið. Tók þá upp snjó af hávöðum og
efst í hlíðum. Þar sem þannig var háttað,
varð ekki vart kals. í hlíðardrögum, einkum
sunnanverðum og í dældum, þar sem skafl-
ar voru þykkastir, mun snjór ekki hafa náð
að gegnblotna. Á þessum svæðum, þar sem
þurr snjór huldi svörðinn kom jörðin einnig
óskemmd undan vetrinum.
Þar sem snjóalagið var hinsvegar
grynnra, t. d. í jöðrum skaflanna og á flat-
lendi, myndaðist krapaelgur í hlákunni.
Þessi elgur fraus síðan og varð að svelli, en
svellgljáinn lá langt fram á vor. Vegna þess
að jörð fór víðast þíð undir snjóinn, hafa
grös ekki verið fullhörðnuð. Öndun hefur
getað átt sér stað, en loftleysi hefur verið
undir klakanum, einkum í þéttum leirjarð-
vegi. Undir þessum skilyrðum hafa venju-
leg túngrös ekki getað lifað. Þegar svellin
tók loks að leysa kom gróðurinn dauðkalinn
undan þeim. Orsök þessa áfellis mun því
bæði vera það, sem kallað er rotkal og svell-
kal.
Gróður og frostþol.
Flestar jurtir eru viðkvæmar fyrir rot- og
svellkali, og verjast þær bezt sem hafa
sterkan rótarháls, eða mynda þéttar hvirf-
ingar, svo sem snarrót. í mýrlendi mun
snarrót og hálmgresi vera þolnust heil-
grasa, er hið síðarnefnda ekki uppskeru-
mikil jurt. í þurrlendi lifir túnvingull og
skriðlíngresi helzt innlendra grasa og einn-
ig snarrótin. Enda þótt innlendar grasteg-
undir þoli misvel snjóalög og frosthörkur,
eru þær að öllu jöfnu þolnari aðfluttum
jurtum frá suðlægari svæðum. Er því ekki
annars að vænta, en að grastegundir af að-
fluttu fræi geti orðið fyrir hnjaski ef illa
árar. Af hinu erlenda sáðgresi er háliða-
grasið langþolnast. Er það auk þess skriðult
og getur á fáum árum þakið kalblettina að
nýju. Aðrar tegundir, svo sem vallarfox-
grasið, eru viðkvæmari og skríða ekki.
Jarðvegur.
Þar sem gróður í túnum hefur drepizt af
völdum kals hefur jarðvegsgerðin jafn-
framt breyzt þannig, að flest fóðurgrös eiga
þar óhægt um vöxt. Jarðvegurinn þéttist og
verður loftlaus. í þess háttar jarðvegi er
varpasveifgrasið eitt hæft til þess að vaxa.
Má telja, að þar sem þetta gras leggur und-
ir sig kalbletti, opni það jarðveginn fyrir
nytjagrösum og sé það þannig heldur til
bóta þó það sé sjálft uppskerurýrt. Það er
nokkuð athyglisvert, að hinar allra yngstu
sléttur, á fyrsta og öðru ári, hafa varizt kal-
inu bezt norðanlands. Mun þetta stafa af
því, að þar er jarðvegurinn lausastur og
hefur jarðvegsgerðin haldizt þannig, að
gróður hefur ekki kafnað, enda þótt hann
lægi undir ís. í þungum leirjarðvegi og
mýrarjörð fellur gróðurlagið saman og
verður þétt sem leirflag. Gróðri er því kal-
hættara í þannig jarðvegi heldur en í góðri
loftmikilli gróðurmold.
Enn á ný urðu stórtjón af völdum kals á
Austurlandi og Norðausturlandi árið 1965.
Eins og kunnugt er var reynt að bæta upp-
skerutapið með því að útvega bændum af
kalsvæðunum hey úr öðrum héruðum, sem
hrepptu ekki sama ólán. Sérfræðingar
fóru þá einnig á vettvang til þess að afla
upplýsinga um kalskemmdirnar og
reyndu þeir að læra af áföllunum og kanna
hvort ekki mætti finna leiðir til úrbóta.
Voru í því skyni lagðar út nokkrar tilraun-
ir í kalhéruðunum, sem áttu að skera úr því
hvaða grastegundir væru þolnastar svo og
hvaða áburðaraðferðir hentuðu bezt.
Enda þótt ýmsar leiðir væru sýndar til
úrbóta og gerðar væru auknar ráðstafanir
til þess að velja hentug grös til sáningar og
bændur legðu sig alla fram um að vinna
sáðlönd sín eins vel og dyggilega og frekast
er unnt, sem ég veit að flestir bændur gera
F R E Y R
439