Freyr - 01.02.1984, Side 16

Þótt þessi atriði séu bæði mikils-
verð, getur engu að síður verið
ástæða til að leita annarra ráða til
að auka öryggið, til dæmis með
því að bera á eftir sprettulíkum.
í upphafi greinarinnar var vikið
að því, að hagkvæmt geti verið að
minnka þörfina á að miðla fóðri
milli ára eða héraða með því að
haga áburðargjöf nokkuð eftir
horfum í búskap á hverjum tíma,
enda gera bændur það vafalaust
að einhverju marki. Æskilegt væri
því að geta gefið sæmilega örugga
sprettuspá að vorinu, sem gilti
fyrir einstaka landshluta eða
landið í heild, en jafnframt getur
þurft að taka tillit til staðbundinna
aðstæðna eins og fyrninga og með-
ferðar túnsins haustið áður.
Einnig þarf að kanna nánar, hver
áburðarsvörunin er við mismun-
andi skilyrði, m. a. með úrvinnslu
á niðurstöðum tilrauna, sem þegar
hafa verið gerðar. Mikilvægt er
einnig að gera hagkvæmnisút-
reikninga, sem sýni, hve langt
skuli gengið í að bera á eftir spá.
Fer það meðal annars eftir öryggi
spárinnar. Væntanlega þyrfti t. d.
betra samband en sést á 1. mynd
til þess að vert væri að fara eftir
því. Margs er að gæta við hag-
kvæmnisútreikninga, og hef ég
rætt það í annarri grein í Frey (2.
tbl. 1984).
Er unnt að spá betur?
Ég ætla mér ekki að fella dóm um,
hvort spá sú, sem Páll Bergþórs-
son hefur birt, sé nægilega örugg
til að hafa hagnýtt gildi. Uppsetn-
ing einfaldra dæma með hliðsjón
af staðgóðri reynslu og hagfræði-
þekkingu gæti vafalaust gefið all-
góða vísbendinu. Nákvæmara mat
ætti að mega fá með líkanútreikn-
ingum. Til þess að treysta undir-
stöður þeirra þarf frekari úr-
vinnslu á tilraunaniðurstöðum
sem þegar eru til, en einnig er þörf
á meiri rannsóknum. Að undirlagi
Páls hefur nú í nokkur ár verið
gerð tilraun á Hvanneyri, þar sem
borið er á eftir sprettuspá. Eins og
vænta mátti, hefur með því móti
tekist að eyða sambandi vetrarhita
og grassprettu. Hefur Páll sagt frá
niðurstöðum tilraunarinnar í Frey,
23. tbl. 1980 og 24. tbl. 1981 og ef
til vill oftar.
Gögn þau, sem Páll Bergþórs-
son hefur notað við gerð spár
sinnar, hafa þann kost að þau ná
til langs tíma. Könnun á þessum
sögulegu heimildum er nauðsyn-
leg til þess að gera sér grein fyrir
því, hvaða áhrif árferðið hefur á
heyfeng. Hins vegar eru því tak-
mörk sett, hversu miklar upplýs-
ingar er unnt að lesa úr þeim.
Vissulega væri áhugavert að reyna
að fella að gögnum annað stærð-
fræðilegt form á sambandi
heyfengs við vetrarhita og áburð-
argjöf en það sem Páll notaði.
Enn fremur mætti athuga nánar,
hvernig héraðamunur kemur
fram, líkt og Sturla Friðriksson
gerði í athugun sinni. Slíkar athug-
anir gætu gefið ýmsar gagnlegar
vísbendingar. Ég efast þó um, að
þær myndu leiða til mikið betri
sprettuspár en þeirrar, sem þegar
liggur fyrir, vegna þeirra tak-
marka, sem eðli gagnanna setur.
Að því leyti til er ekkert því til
fyrirstöðu að taka spána í notkun
nú þegar. Til aukins skilnings á
eðli sprettuspár þarf hins vegar að
gera rannsóknir af öðru tagi, sem
síðan gætu e. t. v. leitt til betri
spár. Um það segir svo í áður-
nefndri grein í 17. tbl. Freys 1975:
„Meðal rannsóknaverkefna
þeirra, sem ástæða væri til að
sinna, er leit að grundvelli spár
um sprettu komandi sumars, sem
mætti gefa út um sumarmál og
verða bændum til leiðbeiningar
um áburðarnotkun til tryggingar
gegn fóðurskorti. Til þess að gera
þannig sprettuspá þyrfti að vera
fyrir hendi vitneskja um ástand
túna, þegar vetur gengur í garð,
næringarefnaforða í jarðvegi (auð-
leyst N-sambönd) og rótum (kol-
hydröt), klakadýpt og veðurfar
liðins vetrar. Sennilega yrði
sprettuspá gerð fyrir heila lands-
hluta fremur en bæi eða
túnspildur. Mikillar þekkingar
þyrfti þó að afla, áður en spár
gætu hafist, og dyggði naumast
minna en 5—10 ára markvissar
rannsóknir."
Eins og áður er að vikið, má að
miklu leyti skýra árferðismun í
grassprettu með mismunandi
magni köfnunarefnis, sem jarð-
vegurinn gefur af sér. Pess vegna
er eðlilegt að leita þess, hvort
unnt sé að segja fyrir um þetta
magn í lok vetrar eða byrjun vors.
Er unnið að rannsóknum á þessu
sviði víða erlendis, og sumsstaðar
er þegar farið að nota niðurstöð-
urnar í leiðbeiningarskyni. Tekin
eru jarðvegssýni líkt og gert er til
leiðbeiningar um fosfór- og kalí-
áburðarnotkun. Ákvörðun á
köfnunarefni í jarðvegi er þó bet-
ur fallin til þess að sýna frávik frá
meðalárferði í heilum héruðum
eða landshlutum en til
leiðbeiningar á þeim ökrum, sem
sýnin eru tekin úr.
í löndum eins og Danmörku,
þar sem jörð er ekki frosin nema
skamma hríð að vetrinum, er það
fremur úrkoma vetrarins en hita-
stig, sem veldur mismunandi
köfnunarefnismagni í jarðvegi á
vorin. Þegar mikið rignir á vet-
urna skolast köfnunarefnið út,
a. m. k. á opnum ökrum, og þá
þarf að bera meira á.
Nú eru í undirbúningi á Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
fyrstu rannsóknir á losun köfn-
unarefnis í jarðvegi. Hægt er farið
af stað, svo að ekki er mikils
árangurs að vænta á næstu árum.
Viðhorf breytast ört á flestum
sviðum og þar með einnig í búskap
og rannsóknum. Vegna síaukinnar
áherslu á öryggi framleiðslunnar,
jafnframt því sem stefnt er að því,
að íslenskur landbúnaður byggi
einkum á heimaöfluðu fóðri, tel
ég líklegt, að rannsóknir á köfn-
unarefni í jarðvegi verði fljótt
efldar. Munu þær þá væntanlega
verða til þess að varpa nokkru
ljósi á það, hvers vegna unnt er að
segja fyrir um grassprettu með
vetrarhita, og jafnframt verður þá
unnt að endurbæta spána.
96 — FREYR