Fylkir - 23.12.2001, Blaðsíða 15

FYLKIR jólin 2001
15
Sveitastrákur í
sjávarplássi
- minningabrot Magnúsar B. Jónssonar frá Gerði
Sauöfé við íbúðarhúsið í Gerði ásamt Jóni bónda og Ingibjörgu
húsfreyju í dyragœttinni.
Að fornu var byggðinni í
Eyjum skipt í þrjá megin klasa
sem nefndust girðingar og eftir
staðsetningu þeirra á Heimaey.
Klasarnir nefndust Niðurgirð-
ing, eða Austurgirðing sem var
sýnu minnst, Uppgirðing sem
var stærst þeirra og einnig köli-
uð Vilborgarstaðagirðing eftir
höfuðbólinu Vilborgarstöðum.
Síðan var svo Ofanleitisgirðing
byggðaklasinn fyri ofan Hraun.
Allt var þetta skipulagt þannig
að sem gagnlegast væri fyrir fólkið
að lífnæra sig af gögnum og
gæðum Eyjanna og langtum eldri
en tómthúsamyndunin sem fyrst er
getið í lok 16. aldarinnar og var
standlendis ineðfram sjónum frá
Höfn og vestur eftir. Þetta var
löngu liðin saga á þeim tíma er
sögusvið þeirra mynda og minn-
ingabrota sem hér skal gerð tilraun
til að greina frá. Þrátt fyrir það var
eins og ennþá væri margt sem
mótaðist af þeim gömlu gildum er
áður skópu hina ævafomu upp-
skiptingu.
í eftirfylgjandi pistli er ætlun
mín að gera tilraun til þess að lýsa
í nokkru því umhverfi og amstri
sem ég minnist frá bemsku og
uppvaxtarárum mínum í hluta þess
svæðist sem að fomu var innan
Uppgirðingarinnar og spannaði
sviðið um norðurhlíðar Helgafells
með Gerðisbæina og nágrenni
þeirra í miðju heimsins á árunum
skömmu fyrir 1950 og ffarn um og
yfir 1960.
Uppgirðingin var
miðdepill heimsins
Það er ekki vegna neinna
heimsviðburða að þetta er sögu-
sviðið heldur einungis vegna þess
að í huga mínum á þeim tíma var
þetta heimurinn í öllu sínu veldi og
allar stærðir og viðburðir tóku mið
af þessu svæði og töfrar þess og
tálsýnir voru uppspretta alls þess
sem unnt var að ímynda sér og í
þessu umhverfi mótuðust smám
saman lífsgildin og viðhorfin til
þess er síðar verða vildi.
Gerðistorfan skömmu fyrir árið
1950 er mér nokkuð í þoku en
foreldrar mínir Jón Magnússon og
Ingibjörg Magnúsdóttir svo og
Ema systir mín fluttum að Gerði í
sláttubyrjun árið 1947. Þar fæddist
svo Systa yngri systir mín og
þama á Gerðistorfunni ólumst við
upp. Ekki var búsmalinn stór, ein
kýr og líklega um 30 kindur.
Smám saman tók inyndin að
skýrast og þarna óx ég úr grasi
eins og hver annar sveitastákur í
einu stærsta sjávarplássi landsins.
Þegar við komum að Gerði var
Magmís og Jón faðir hans að
loknum vinnudegi við heyskap.
Guðlaugur Jónsson í Gerði enn
lifandi og ég man hann vel og sér í
lagi hversu skeggprúður hann var,
öldungur sem var farinn að
kröftum en hélt fullri reisn sinni.
Þá var mér ekki ljóst hvflíkur
afreksmaður hann hafði verið og
síst að hann var verðlaunaður
jarðyrkjumaður frá fyrri tíð.
Guðlaugur lést árið 1948 og ég
man að taka varð úr glugga til þess
að auðvelda hinstu heimanför hans
frá Gerði því ekki var unnt að
koma kistu hans um dyr.
A þessum ámm vom allar
jarðimar sem tilheyrðu þessu
nágrenni byggðar og einhver
búskapur stundaður á flestum
þeirra. Lífshlaup og daglegt
amstur fléttaðist hvað í annað,
samtvinnaðist með einum eða
öðmm hætti. Sumt af því sem nú
em minningar upplifðum við raun-
vemlega en sumt hefur vafalasut
lærst og eiginlega veit ég varla
lengur hvað ég man og hvað ég
hef síðar lært um þessa nágranna
frá bemskunni en margt af því er
sveipað þokuslæðu fjarskans eftir
þá fjóra til fimm áratugi sem síðan
em liðnir. Lífsbaráttan var þessu
fólki miserfið en allir áttu það
sameiginlegt að takast á við lífið
með æðmleysi og léttu geði og láta
ekki smáágjöf slá sig útaf kúrs og
víl var ekki kennt á þessum ámm
sem lausn á nokkmnt vanda.
Fólkið á Gerðis-
torfunni
Næstu nágrannar okkar og í
raun nokkurskonar ráðendur jarð-
arinnar sem faðir minn hafði á
leigu voru Stefán Guðlaugsson og
Sigurfinna Þórðardóttir sem
bjuggu í stóra húsinu sem ég lærði
seinna að hefði heitið Litla-Gerði
en húsið okkar Stóra-Gerði. Það
átti ég reyndar erfitt með að skilja
því glæsilegra hús hafði ég ekki
komið í þegar ég kom þangað
fyrst. Þau voru á þessum árum
kontin á efri ár og Stefán. kunnur
aflamaður og sjósóknari, var að
ljúka löngum sjómannsferli, lengst
af skipstjóri á Halkion. Þau höfðu
byggt nýbýli út úr Gerðisjörðinni
og stundað búskap ásamt sjósókn.
Það var skýringin á nafninu Litla-
Gerði. Nánast í hlaðinu á okkar
húsi stóð gamall bær sem í minni
minningu var notaður fyrir
geymslur og gripahús. Þegar inn í
hann var komið mátti sjá að áður
hafði hann munað sinn fífil fegri.
Þetta var gamli bærinn í Norður-
Gerði. I nýrra húsi skammt norðar
bjuggu systkinin frá Norður-Gerði
þau Björn Jónsson og síðari kona
hans Brynheiður Ketilsdóttir og
Jónína systir Bjöms sem var ekkja
Björns Erlendssonar og hjá henni
bjó einnig Sigurður Sigurðsson.
Björn var af léttsta skeiði en hafði
allmikinn búskap eftir þeirra tíma
hætti, bæði kýr og fé. Þau Heiða
og Bjöm áttu saman þrjá syni og
var Hallberg heitinn þeirra elstur
og lítið eldri en ég en yngri voru
Amfrið og Guðlaugur. Björn átti
einnig uppkomin börn af fyrra
hjónabandi. Þá vissi ég ekkert um
skyldleika þeirra Gerðismanna
Stefáns og Björns en það lærðisl
seinna að þeir voru bræðarasynir.
Löngu seinna sá ég svo að amma
mín og amma hennar Heiðu voru
hálfsystur. Ég held að ég hefði á
þeim árum ekki haft hugmynda-
flug til að ímynda mér hvemig það
gæti verið því aldursmunur þeirra
var hálf öld. Það var gott nágrenni
og við konuim oft inn bæði til
Heiðu og Jónínu og oftar en ekki
fómm við út með eitthvað til að
nærast á. Sigurður átti sína hosiló á
Mosfelli og smíðaði þar ýmsa
muni. Hann var fótlama og gekk
við hækjur en ekki aftraði það
honum frá því að vera sífellt að.
Nœstu nágrannar
Oskar Sigurðsson og Soffía
Zóphaníasdóttir áttu heima á
Hvassafelli og þar var Siggi sem
óðast að vaxa úr grasi og síðar
kornu þau Lriðrik og Kolla. Óskar
átti á þessum árum eina bflinn á
svæðinu sem þótti þó nokkuð til
koma. I Olafshúsum áttu þau
heima Erlendur Jónsson og Ólafía
Bjamadóttir og í horninu hjá þeim
voru foreldrar hans, Jón B. Jóns-
son og síðari kona hans Jórunn
Erlendsdótlir móðir Llla. Þar átti
heima jafnaldri minn Viktor
Uraníusson. Reyndar var það eins
með hann og mig að við gengum
ekki undir okkar skírnamöfnum.
Hann var ávallt kallaður Lilli í
Ólafshúsum og ég Bibbi í Gerði
og sem betur fer emm við ekki það
gamlir enn að sumt af samferða-
fólkinu man þessi nöfn og heldur
manni ungum í anda þó skorpna
taki skrokkurinn. Lilli átti ömmu í
næsta nágrenni eða á Mosfelli en
þar bjó Pálína Samúelsdóttir
föðuramma hans. Hún bjó til einn
allra besta súkkulaðidrykk sem við
þekktum og var það oft sem þurfti
að erinda á Mosfelli og heimsækja
Pálínu. A efri hæðinni bjuggu
mæðgin Kristinn Jónsson póstur
og Jenný Guðmundsdóttir sem
varð allra Eyjaskeggja elst og lést
á 109. áldursári.
Nafn Jóns í Ólafshás-
um var sveipað œvin-
týraljóma
Skammt austan og ofan Ólafs-
húsa voru Víðivellir og þar bjó í
fyrstu Jón B. Jónsson frá Ólafs-
húsum og kona hans. Jón var
togarasjómaður og var nafn hans á
þessum áram sveipað nokkram
ævintýraljóma, en hann hafði verið
togarasjómaður í Boston um langt
skeið. Jón var karlmenni mikið og
lét hann stundum finna fyrir sér
þegar hann var í landlegum.
Systkynin frá Gerði, Erna, Inga Jóna (Systa) og Magnús Birgir ásamt
Málfríði, barnabarni Ernu.