Fylkir - 23.12.2001, Blaðsíða 16

16
FYLKIR jólin 2001
Jón Magnússon, f. 1911 - d. 1982, bóndi í Gerði og eiginkona lians
Ingibjörg Magnúsdóttir, f. 1909 -d. 1978.
Skammt norðan við Ólafshús var
svo Nýibær en þar bjuggu Sigurð-
ur Þorsteinsson og Jóhanna Jónas-
dóttir. Þau voru l'ullorðin þegarég
fór að muna eftir mér á þessum
slóðum en dætur þeirra bjuggu
margar á svipuðum slóðum. Þeirra
börn eru m. a. Kjartan, Malla,
Sigurður Jóhann og Þórður Ben.
Þannig var megin svið æsku-
stöðvanna og svo Bessastaðir og
Búastaðir enn austar og til vestur
teygðist sviðið upp til Hábæjar,
Heiðarbæjar og að Dölum. Þetta
var lítið samfélag sem var í mörgu
samhent og samvinna var mikil
milli bæja. Viðfangsefnin blanda
af sveitalífí og sjómennsku. Búte
var á flestum bæjurn, kýr, sauðfé
og hross, mismargt að sjálfsögðu,
og afkoman mismikið háð búskap.
Á mínu heimili var búskapur-
inn í fyrirrúmi og önnur vinna til
uppfyllingar. Faðir minn var bóndi
að aðalstarfi og við vorum sveita-
fólk frernur en nokkuð annað.
Líiið mótaðist af þeirri árstíða-
bundnu verkaskiptingu sem sjálf-
sögð er í búskapnum og leikir og
aðrar tómslundir bernskuáranna
voru hjá mér, systkinum mínum
og félögum ávallt afgangsstærð.
Allar Ijölskyldur þessa nágrennis
háðu sína lífsbaráttu sameiginlega
og börn og unglingar voru sjálf-
krafa hluti af vinnuafli heimilisins
strax og þau gátu einhversstaðar
orðið að liði.
Árstíðarbundin sveita-
verkin mótuðu veru-
leikann
Þó minningar mínar frá fyrstu
Gerðisárunum séu ekki mjög skýr-
ar þá tengjast þær allar búskapn-
um, sveitalífinu og fólkinu og er
þannig um öll uppvaxtarárin. Flest
af því sem stendur mér lifandi fyrir
hugskotssjónum er ekki síður tengt
einhverju úr verkunum en ævin-
týrum og leikjum sem þó voru stór
hluti hversdagsins hjá okkur eins
og öllum jafnöldrum okkar á þess-
um tíma. Árstíðabundin sveita-
verkin mótuðu okkar hversdaglega
veruleika en þó ávallt með mikilli
nánd við árstíðabundna verka-
skiptingu sjómennskunnar sem
skipaði baksvið alls mannslíf í
Eyjum þá eins og endranær.
Vorið með sinni heillandi
nátllausu veröld er sú árstíð sem
bernskunni er kærust. Vorið kom
ávallt jafnmikið á óvart. Vetrar-
veðrin lægði, tún og úteyjar tóku
að grænka og svo kom fuglinn í
bjargið, lyktin við höfnina varð
megn þegar sólarinnar fór að gæta.
Kvöldin urðu löng og smám
saman runnu saman dagur og nótt
og oftar en aðra tíma ársins var
kvöldkyrrðin lognvær og báta-
skellir og fuglakliður heyrðust
langa vegu. Þá var líka stutt til
skólaloka en skólinn var ávalll í
mínum huga fremur skylda en
skemmtun.
Úteyjaferðir
Á Gerðisbæjunum var vorið
líka sauðburður og bústörf sem
tengdust gróandanum. Fylgst var
vel með því þegar lambakóngar-
og drottningar fæddust. í kjölfarið
voru svo úteyjaferðir, fyrst með
geldfé og ær sem áttu að bera seint
og síðar lambær. Við áttum haga-
göngu í Álsey og Elliðaey og var
útigangur í Álsey og þangað var
alltaf spennandi að koma í fyrstu
ferð til að skoða hvernig honunr
hefði reitt af um veturinn. Oftast
var það í góðu lagi en einstaka ár
var vorferðin svekkjandi og í einni
slfkri hef ég séð stærstu færilýs um
mína daga. Færilúsin er vinalegri
en lundalúsin en þó fannst mér
nóg um þegar peysan mín var
löðrandi í færilús eftir að ég hafði
verið að bjástra við eina kindina
sem vetur konungur hafði nærri
náð að slökkva í alla lífslöngun.
Þar voru höfð snör handtök og
henni búin í snatri betri vist á
ódáinsökrum eilílðarinnar.
Þessar ferðir voru gjarnan
kvöldferðir, einkum í Elliðaey en
þar var reglulega farið til kinda til
að fylgjast nreð framvindu sauð-
burðar. Þetta voru draumaferðir,
rölt var um eyna, elt uppi lömb og
mörkuð, skoðaðar hættur og geng-
ið úr skugga um að allt væri með
felldu. Þarna voru samankomnir
kindakallar sem sumir voru bænd-
ur eins og við en aðrir og höfðu
þetta frekar sem tómstundagaman.
Fyrir mig var þetta hafsjór af
fróðleik um allt mögulegt í amstri
þessa fólks. Þegar öllu var svo
lokið sigldum við svo heim í
kvöldkyrrðinni og lágnættið nálg-
aðist og náttúran öll að taka á sig
náðir.
Vorið og sumarið
runnu saman í eitt
Á vorin, í vertíðarlokin. breyttu
margir nágrannar okkar um verk-
lag og sneru sér að bústörfum því
eins og áður sagði voru flestir með
búfé auk þess að stunda sjó. Þá
voru verkin unnin í samvinnu og
margt handtakið unnu menn hver
fyrir annan. Vorið og sumarið
runnu saman í eitt í mínum
uppvexti. Þetta var samfelldur
annatími og strax að loknum
vorverkum tóku við sumarstörfin
og segja má að vorið hafi endað
þegar farið var að láta kýmar, sem
leystar höfðu verið út svona um
miðjan maí, liggja úti á nætumar
uppi í Felli. Fellið, þ.e. norður-
hlíðar Helgafells upp af bæjunum,
var annar ævintýraheimur okkar
og í raun eitt skemmtilegasta leik-
svæði mitt. Þar átti ég mitt eigið bú
og þangað var hægt að hverfa í
félagi leggja, kjálka, homa og
köggla að lifa sínu eigin lífi og
fylla sína eign veröld án utanað-
komandi áreitis. Vitanlega var
þessi heimur fallvaltur eins og
hver annar og eftir því sem árin
liðu missti hann Ijóma sinn og
annar tók við. En meðan hann
varði var hann hinn mesti
gleðigjafi og ég get ennþá rifjað
hann upp því sumt af ríkidæmi
hans á ég ennþá í fómm mínum og
varðveili nú eins og gull og
gersemar.
Tæknin var á þesum árum
samám saman að ryðja sér til rúms
í búskapnum. Flest stöif tengd
búskað voru unnin í samblandi af
nýja og gamla tímanum. Flest
vorverk voru á mínum bernsku-
ámm eða fram undir 1960 unnin
með hestum. Áburðardreifing af
öllu tagi, slóðadráttur og þess
háttar vinna. Hestarnir voru mis-
góðri vagnhestar og sumir vor lítt
tamdir. Slegið var að mestu með
hestum fram urn 1950 og seinast
slógum við með hestum 1954. Það
var sýningarsláttur fyrir kvikmynd
um mannlíf og atvinnuhætti í
Vestmannaeyjum.
Dráttarvélaþjónusta
Búnaðarfélagsins
Á þessum árum rak Búnaðar-
félagið dráttarvélaþjónusu sem
það gerði reyndar í mörg ár. Al'
starfsmönnum Búnaðarfélagsins
man ég þá Theódór Guðjónsson
frá Gvendarhúsi og Magnús
Pétursson frá Kirkjubæ. Þeir
fóru um og slógu fyrir bændur
og aðra sem þess óskuðu og um
sumartímann unnu þeir oft lan-
gan vinnudag. Magnús bjó
sfðan í Norðurbænum á
Kirkjubæ. Hann og fjölskylda
hans settist að í Gunnarsholti
eftir gos og þar hefur hann star-
fað alla tíð síðan og sjást víða í
byggingum Landgræðslunnar
hans högu handarverk.
Heyskapur hófst gjarnan um
miðjan júní og stóð með hléum
fram undir ágústlok. Svolítið var
misjafnt hvenær menn byrjuðu að
slá. I þann tíð var ekki sama kapp
að ná snemmslegnu eins og síðar
varð. Þetta stafaði af heyskapar-
aðferðunu. Súgþurrkun var óvíða
og allt þurrhey varð því annað
hvort að hirða í galta eða beint í
hlöður. Votheysverkun ruddi sér
smám saman til rúms og þá breytt-
ust nokkuð áherslur. Þá vom menn
og nokkuð fastheldnir á gamlar
hefðir og miðuðu heyskaparbyrjun
fremur við dagsetningar en sprettu.
Eg man nokkrar umræður um
þessa hluti og voru ekki allir jafn
sáttir við hinar svokölluðu ný-
móðins leiðbeiningar. Þá voru
gömlu túnin með annan gróður en
„sáðsléttumar“ og taka varð tillit til
þess. Samhjálp var meiri við hey-
skap en önnur störf því stundum
þurfti með nokkurri skyndingu að
bjarga undan aðsteðjandi rosa heyi
sem nærri var þurrt.
Vinna við heyskap
byggðist á kaupa-
konum
Á fyrri hluta þessa áratugar sem
hér um ræðir byggðist heyskapar-
vinnan mjög á vinnu kaupakvenna
sem réðust til sumarstarfa í hey-
skap. Þegar til stóð að fara „í hey,“
eins og það var kallað, var flaggað
hvítri veifu á tjárhúsgaflinn. Þetta
þýddi að kallað væri til vinnu.
Sumar þessara kvenna voru hjá
okkur í mörg ár. Þetta gerði
heyskaparvinnuna skemmtilega og
skapaði stemmingu við verkin.
Þær létu mörg gullkornin falla í
flekknum og stundum fannst þeim
við vera hysknari en góðu hófi
gegndi og fengum við stundum
kjamyrtar leiðbeiningar um það
hveming okkur bæri að stunda
vinnuna við heyskapinn. Eftir því
sem tækin tóku við fækkaði
kaupakonum og smám saman
voru þær bara minning um
skemmtilega horfna tíð.
Hestar voru þarfasti þjónn
okkar við öll heyskaparverk nema
slátt. Alla daga var það fyrsta
morgunverkið að reka kýrnar og
sækja hestana. Þeir vom gjaman
náttaðir í girðingu upp í Helga-
fellsdal. Það var ekki alltaf einfallt
að ná þeim. Sumir voru styggir
aðrir höfðu í frammi prataskap og
einn hestur sem var í Gerði þegar
við ttuttum þangað álti það til að
bíta og stundum var hann í þeim
ham. Þegar svo stóð á var gott að
vera í samfloti með Hallbergi í
Norður-Gerði sem sýndi þessum
tilburðum ávallt megnustu fyrir-
litningu og gerði klámum fljótt
ljóst að hann léti slíkar kenjar ekki
líðast.
Óþurrkasumarið 1955
Þó heyskapartíminn væri í heild
fullur gleði og gamanmálum og
oft sæjust vel verkalokin, þá var á
stundum erfítt að vera alltaf kátur.
Oþurrkar fóru illa í mannskapinn.
Eitt versta óþurrkasumar var árið
1955 og þá var um mitt sumar
orðið þungt á bæjunum og nærri
hætt að tala um veðrið, sem þó var
umræðuefni sem nær aldrei þraut.
Rosinn 1955 var svo ógurlegur að
annað eins höfðu elstu menn aldrei
komist í kynni við. Þá rigndi í tvo
mánuði með stuttum hléum og án
uppstyttu í þrár vikur um háslátt-
inn. Þá hef ég í eina skiptið séð
maðkað í heysætum og það var
ekki skemmtilegt að breiða það
hey þegar loksins bráði af veður-
guðunum. Eins var erfitt að vera í
heyi þegar eitthvað var að ske í
bænum. Þá heyrðum við aðeins
óminn af lúðrablæstri og hátíðar-
höldum í flekkinn. Þjóðhátíðar-
þurrkurinn var þó verstur. Við
óskuðum kannske ekki eftir
Jón, Erna og Systa að rýja sauðfé í Elliðaey.