Nýi tíminn - 26.01.1956, Blaðsíða 8

8) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 26. janúar 1956
ÞJdötelkhúsiil
Vlaður m kona
Leikritun: EMIL THORODDSEN og INDRIÐI WAAGE
Leikstjóri: Indriöi Waage
Það er vart ofmælt að frum-
sýningin á „Manni og konu“
á föstudagskvöld hafi mistek-
izt að verulegu leyti og valdið
ærnum vonbrigðum. Tíðindi
þessi munu ýmsum a óvart
koma og er orsakanna þó tæpast
iangt að leita.
Skáldsögur Jóns Thoroddsens
eru í hópi merkustu rita ís-
lenzkra frá síðari öldum, áhrif
þeirra margþætt og farsæl allt
fram á þennan dag — þjóð-
in hefur tekið ástfóstri við lit-
ríkar, raunsæar og víðfeðmar
" iýsingar skáldsins á þjóðlífi og
háttum liðinnar aldar, eftir-
minnilegar og skrítnar persón-
ur, einstæða hermilist, auðuga
og mergjaða kímni. Bngan þarf
að undra þótt reynt sé að sýna
hinar vinsælu sögur á leik-
sviði, ekkert er í rauninni
eðlilegra. Liðnir eru rúmir
tveir tugir ára síðan Leikfélag
Reykjavíkur freistaði gæfunn-
ar og setti „Mann og konu“ á
svið og síðan „Pilt og stúlku“.
Titraunin heppnaðist vonum
framar, leikhúsið við Tjörnina
fylltist kvöld eftir kvöld þrátt
fyrir misjafna gagnrýni. Eink-
um naut „Maður og kona“ mik-
illa og almennra vinsælda, en
það var þá sem Brynjólfur
•Jóhannesspn skapaði eina af
snjöllustu persónum sínum að
dómi allra er sáu, séra Sig-
valda, er síðan skipar vegleg-
an sess í íslenzkri leiksögu.
Hér verður að geta þess að
ég sá ekki hinn margf ræga
kierk og' hef aldrei „Mann og
konu“ augum iitið á leiksviði
f.vrr en nú; en dæmafáa lýð-
hylli leiksins er mér torvelt að
skilja þrátt fyrir snilli Brynj-
ölfs og annarra leikenda forð-
um, svo gallað og óyndislegt
er leikritið að mínum dómi,
enda ekki öðrum fært en slyng-
um leikskáldum að semja
skemmtilegan sjónleik úr hinni
lítt dramatísku, ófullgerðu
sögu.
Hin tvítuga leikgerð Emils
Thoroddsens og Indriða Waage
er sýnd óbreytt að kalla, og er
þess fyrst. að minnast að hún
var samin með þarfir sviðs-
ins í Iðnó fyrir augum og ber
þess mörg og greinileg merki;
en nú er öldin önnur. Skáld-
sögur Jóns Thoroddsens eru sí-
gildar, en um leikrit gerð eft-
ir þeim gegnir allt öðru máli,
þau eru háð stað og stundu,
hljóta og eiga að fyrnast, Galla
þessa sjónleiks ætla ég ekki
að telja, enda áður gert af
öðrum, þeir liggja í augum
uppi og tala þeirra legíó; um
dramatíska uppistöðu er ekki
að ræða, víða skortir allan
sennileik og röklegt samliengi.
Rislægstir og óskipulegastir eru
siðustu kaflar leiksins og á-
gripskenndir í meira lagi, enda
sagan þrotin, það virðist til-
viljun ein hvað sagt er-og gert
á sviðinu. — Þjóðleikhúsið átti
að leyfa „Manni og konu“ að
hvíla á lárberjum sínum í
friði, en breyta leiknum frá
rótum að öðrum kosti, semja
nýja leikgerð við hæfi nýrra
tíma, nýta út í æsar hina nýju
Þura gairúa (Nína Svebis-
dóttir) og Þórdís í Hlíð
(Anna Guðmundsdóttir).
tækni, hverfisvið og fullkom-
inn búnað ljósa og tjalda —
freista þess að skapa leikrænna
verk, skipulegra og fjörmeira
og nýstárlega sýningu og lífi
gædda. Tíminn stendur ekki í
stað, við gerum aðrar og hærri
kröfur nú en fyrir tuttugu ár-
um, svo er guði fyrir að þakka;
og það er í rauninni kjarni
þessa máls. Þjóðleikhúsið má
aldrei láta sér nægja að stæla
vinsælar sýningar frá æskuár-
um íslenzkra leikmennta, spor-
in mega ekki lig'gja aftur, held-
ur stefna fram.
Indriði Waage er annar höf-
undur leiksins og leikstjóri frá
upphafi og þarf ekki að draga
í efa nákvæma þekkingu hans
og góðan skilning á persónum
Jóns Thoroddsens og öllum
þeirra athöfnum; val leikenda
er skynsamlegt í höfuðatrið-
um, þótt um megi deila. Hitt
er ljóst að ekki er mikið til
sýningar þessarar vandað, hún
er viðast svipdauf og lang-
dregin og ekki nýstárleg eða
fersk i neinu, skortir léttleika
og verulega listræna fágun.
Ljós og tjöld eru næsta hvei
■ dagsleg, en búningar Lárus
Ingólfssonar smekklegir
fjöibreyttir að vanda. Lei
tjöldin eru verk Gunns
Bjarnasonar, ungs listnema
lærisveins Lárusar, og má
þau líta sem prófraun hai
Gunnar fetar trúlega í sp
læriföður' síns, tjöldin min
mjög á „Pilt og stúlku"
önnur leikrit íslenzk á sv
Þjóðieikhússins. Baðstofan
Hlíð er þokkaleg og gerð
sýnilegu raunsæi og um híb,
prestsins gegnir líku máli;
á það má minna hversu r
kvæmlega og vel .Jón Thöroc
sen lýsir híbýlum manna
húsakosti. Útisviðin bæði e
af meiri vanefnum gerð, lani
lagið sviplítið og ekki falie
í litum og línúm, einkum . >
sýnið frá Hlíð í síðasta þæi
í leiknum er talað um mil
náttúrufegurð á bæjunum b;
um, en íslenzkum leiktjalc
málurum virðist þvi mið
flest betur lagið en lýsa va
leik og tign síns eigin lands.
Þeir sem leikinn sáu forði
munu bera saman forn afi
og ný og kveða upp fróðlega
dóma, það er ekki á mínu
færi. Enda þótt. séra Sigvaldi
Haralds Björnssonar hljóti að
standa í skugga Brynjólfs Jó-
hannessonar er leikur hans
bæði heilsteyptur og traustur
og reistur á næmum sálfræði-
legum skilningi; útlit, lima-
burður, látbragð og mátfar
sniðið eftir lýsingu skáldsins
sjálfs sem bezt má . verða. í
meðförum Haralds er séra Sig-
valdi ailmjög við aldur og
stirðlegur í hre.víingum: en
lifnar allur við er fjárbreliur
ber á góma; fláttskapur og
hræsni skína af ísmeygiiegum
og íbyggnum svipnum og tak-
markalaus ágirnd hans og und-
irferli verða ekki dregin í efa.
Leikarinn hlífir í engu hinum
refjótta klerki, en ýkir þó
hvergi, reynir aldrei að gera
hann hlægilegan, heldur eihs
sannan og verða má; hins er
ekki að dyljast að hin þraut-
hugsaða og alvöruþrungna
mannlýsing virðist orka lítt á
hugi áhorfenda.
Hlutur prestsfrúarinnar er
harla smár og vafasamur í
leikritinu, en Regína Þórðar-
dóttir bjargar því sem bjargað
verður með fallegum og mjög
háttvísum leik — góðhjörtuð
kona og glæsileg húsfreyjá. —
Flest lét Jóni Thoroddsen bet-
ur en lýsa tilfinningum ungra
elskenda og ekki bætir leikritið
úr skák; Sigrún í Hiíð er helzta
þrætueplið í leiknum, en fær
varla að segja aukatekið orð.
Séra Sigvaldi (Haraldur Björnsson).
Segja má .að Bryndís Péturs-
dóttir sé hlutverkinu vön, enda
. heldur hún yei á sínum málum,
lagleg og -Ijóshærð og mjög
geðfelld í allri framgöngu, og
- lýsir • glöggt-• feimni hinnar ungu
.og heilbrigðu stúlku er hún
kyrinist' unnustanum í fyrsta
sínn. Benedikt Árnason fer
jáfnan sndturlega með hlutverk
■ Þórarins; en •skortir nægan
• myridúgleika þegar í odda
skerst sem títt er um uriga
leikara, það er eins og hann
kurini ekki fyllilega að reiðast,-
Anna Guðmundsdóttir sómir
sér vel í gervi Þórdísar í Hlíð
og leikur eðlilega og skýrt,
það verður þegar Ijóst af sam-
tali þeirra hjóna í baðstofunni
að þún sé kona glöggsýn,
drenglunduð og föst fyrir. Sig-
urð mann hennar leikur Gest-
ur Páisson og er i öllu ó-
svikinn bóndi; en úr því hlut-
verki verður ekki gert annað
né meira.
Þá er komið að hinum skop-
legu og skringilegu persónum
sögunnar, góðkunningjum vel-
flestra ísler.dinga Emilía Jón-
asdóttif virðist öðrum fremur
til þess kjörin að taka þátt í.
alþýðiégum gamanleikum af
þessu tagi, hún lék Gróu á Leiti
ágæta vel og ekki er Staðar-
Gunna síðri, kotroskin, búldu-
leit og feitlagin piparjómfrú,
ólm í að giftast og ósköp hrjáð
Staðar-Gunna (Emilía Jónasdóttir), Séra Sigváldi
(Haraldur Bjornsson) og Egill '(Bessi Bjarnason).
af • all.t of langri bið — hnittí-
legur og . hlægiiegur ieikur og
hvergi. ýktur um skör fram. Um
Valdiriiar Helgason mætti eitt-
hvað syipað segja, en hann
leikur Bjarna á Leiti að þessu
sinni og lýsir skýrt og hressi-
lega trúgimi hans, ýkjum og
matargræðgi; gerfið er tals-
vert broslegt, en gæti raunar
verið betra. Valdimar þóttl
leika Hjáimar tudda prýðisvei
fyrr á árum, nú er hlutverkið
falið Ævari Kvaran. Leikarinn
er sýniiega á rangri hillu, mál-
rómur hans, útlit. og framganga
í litlu samræmi við mynd þá
sem fiestir munu gera sér af
hinum fáráða niðursetningi.
Þá er Klemenz Jónsson með-
hjálparinn, hæfilega borgin-
mannlegur og kjánalegur, og
Bessi Bjarnason Egill sonur
hans, hinn forsmáði biðill.
Meðfædd kímnigáfa Bessa
leynir sér ekki fremur en
áður, en hann er of geð-
felldur á þessum stað, við
verðum lítt vör við þann hvum-
leiða og sauðheimska slána sem
Egill er í sögunni.
Hallvarður Hallsson kemúr
allmjög við sögu i leiknum og
birtist á ólíklegustu stöðum;
hlutverkið er heita má tómt
málæði. Baidvin Halldórssynl
tekst að gera furðulega mikið
úr þessum hraðlýgna og mál-
gefna náunga, hann er í öllti
sannur lausamaður, þjóðleg
manngerð, bráðlifandi og svo
mamilegur sem bezt má verða;
þróttmikil túlkun hans vann
sýnilega hylli leikgesta. Enn
skal getið tveggja hlutverka;
Helgi Skúlason er vasklegur
sem Firinur, Hinn ungi og
glettni vinnumaður, og Nína
Sveinsdóttir lýsir skýrt gikt-
veiki og hjátrú hreppsómagans
Þuru gömlu.
Áhorfendur tóku leiknum
kurteislega, en svo dauft og
máttvana var lófaklappið í lok-
in að með fádæmum má télja.
Um aðsókn að sýningu þessari
skal engu spáð, og leiknum
hvorki óskað góðs: né ilis,
svo höfð séu orð Þórdísar hús-
freyju við séra Sigvalda.
Á. Hj, '