Nýi tíminn - 20.09.1956, Blaðsíða 7

Fújxmtudagur 20. september 1956 — NÝI TÉMINN — (7
Síðasta myndin sem tekin var af rannsóknarskipinu
Pourquoi-pas?, er pað lagði úr Reykjavíkurhöfn
15. september 1936.
Einusinni sem oftar var ég
á gangi á Englendingaskeið-
inu í Nissu og verður mér þá
litið í glugga ferðaskrifstofu
einnar þar sem hangir kort
mikið af heimúium. Sem að
líkum lætur drógust augu min
fyrst að mynd Islands á kort-
inu, en hversu undrandi varð
ég ekki þegar ég sá þar mark-
aða á suðurströnd landsins
staði með löng nöfn, sem
komu mér ókunnuglega fyrir
sjónir, en ekkert hirt um fræg
staðahéiti eins og Heklu,
Geysi, Reykjavík, Drangjöleul
og Kröflu, sem jafnan prýða
vanaleg erlend landabréf af
Islandi. Og með þvi stafsetn-
ingin á þessum löngu staða-
nöfnum Suðurstrandarinnar
var dálítið óvenjuleg leið
nokkur stund áður en ég
hafði áttað mig á hver orðin
væru. Loksins komst ég fram
úr þeim. Það voru þessi
orð: Fagurhólsmýri, Kálfa-
fellsstaður, Kvískerjum (!),
Kirkjubaajarklaustur og
Höfðabrekka.
Hvaða tiktúrur voru nú
það, að fara að setja þessa
lítilfjörlegu íslenzku sveitabæi
á franskt heimskort, en
gleyma þeim stöðum sem við
Islendingar teljum til heið-
urs landinu. Hefði ekki verið
nær að setja til dæmis Laug-
arvatn á kortið! Þá mundi ég
allt í einu eftir því að ég
ihafði einu sinni orðið frönsk-
um strandmönnum samferða
úr Hornafirði austur á
Djúpavog. Þeir komu einmitt
frá Fagurhólsmýri í Öræfum.
Það var verið að flytja þá í
veg fyrir Sterling.
‘Sá sem hefur orðið sam-
ferða frönskum strandmönn-
um á íslandi hefur séð ein
tilbrigði í litrófi heimsins,
sem aðrir sáu ekki. Þetta eru
smáir menn, þéttir, snöfur-
legir, með móbrún augu, sem
um leið eru skartgripir þeirra,
og uppásnúið yfirskegg, sem
er aleiga þeirra. Þeim skolar
fáklæddum á land um miðja
nótt að vetrarlagi í hríðarbyl
og eftir að hafa sopið dá-
lítið úr fjörunni ganga þeir
stundum lengi í myrkri og
thríð yfir sandana áður en þeir
hitta fyrir sér einhvern hinna
fyrrgreindu staða sem svo
merkilegir eru taldir í Frakk-
landi. Venjulega drukknar á-
litlegur hluti hverrar skips-
hafnar í strandinu. Margir
verða úti á söndunum eftir
að hafa gengið á kjúkunum
dægurlangt. En ekki eru þeir
fyrr komnir aftur í Bretaníu,
eftir að hafa verið fluttir
heim til sín yfir mörg lönd,
en þeir eru enn stignir á
skipsfjöl og stefna á íslands-
mið. 1 Bretaníu raula fiski-
mannakonumar barnagælu
sem hefur þetta viðlag:
Sofðu Jón minn, sofðu rótt,
senn þig kallar Ísland ljótt.
Eg sá einhverntíma þau
orð hofð um Frakkann Kúr-
mont í íslenzkri minningar-
grein, að hann hefði verið
af „framandi þjóð sem jafn-
an hafi átt hér lítil skipti“.
Þetta er hér um bil eins
fjarri sannleikanum og hægt
er' að komast. Engin þjóð
hefur átt hér meiri skipti.
Jafnvel þótt tengdir okkar við
Frakkland væru ekki aðrar en
þær, að Gunnar á Hlíðarenda
er skilgetið afkvæmi frönsku
riddárarómantíkinnar, mætt-
lím vér Mendingar í vissum
skilningi teljast franskir.
Pompólabrauðið var ekki að-
eins gQtt biskvi, heldur eitt
hið mesta sælgæti sem sögur
fara af bæði á Austfjörðum
og Vestfjörðum. Vestfjarða-
franska og Fáskrúðsfjarðar-
franska eru meðal hinna fáu
tungna sem talaðar hafa ver-
ið með árangri á íslandi. Þó
vegur eitt meira en allt þetta :
íslenzkar sveitastúlkur höfðu
nefnilega þann lofsverða' sið,
þrátt fyrir þótt þær væru oft
einkennilega tregar við oss
heimamenn, að hlaupa í veg
fyrir franska strandmenn þar
sem þeir gistu og láta þá slá
undir í barn með sér, enda
orti Jónas Hallgrímsson svo
um ísland:
Þar eru blessuð börnin frönsk
með borðalagða húfu.
Þannig hefur þessu verið
farið um aldaraðir. Fyrir
bragðið hittum vér í afskekkt-
um sjávarsveitum, og reyndar
um alla landsbyggðina, smáa
dökka menn þétta, snöfurlega,
sem þykir gaman að snúa upp
á skeggið, en kunna þó hag-
nýt tök á hverju máli, og
dökkbrýndar stúlkur fagurlit-
ar, með mjúka vör og heitt
augnaráð, skilningshvatar og
kunna vel að buá áð manni,
eftirlæti skálda. Ég hef hitt
slíka menn og slíkar konur
í öllum landsfjórðungum og
veit vel að þetta fólk er frans-
menn — og ég landi þess.
Líf og dauði standast á.
Tíu Fransmenn eru tíndir upp
á afskekktri strönd og prest-
urinn kastar á þá rekunum
við eyðilega kirkju með sand
mikilla sæva framundan, jök-
ul að baki, en nokkrir menn
úr sóknamefndinni taka ofan
og syngja Allt eins og
blómstrið eina. En þótt að-
eins tveim hafi skolað kvik-
um á land, þegar duggan
kenndi grunns í brimgarðin-
um, má ganga að því vísu að
eftir mannsaldur em komnir
tuttugu fransmenn í sýsluna.
Ekkert framandi land á sér
kirkjugarð á Íslandi, nema
Frakkland —• „vestast í Vík-
urgarði". Það hefur verið ort
úm hann. Yfir fátæklegu sálu-
hliði standa þessi orð máluð
með svörtu: Adieu, marin
francais. Það útleggst: Far
vel. franski sjómaður. En í
fjarlægum landsfjórðungi
speglast íslenzkur vorhiminn
blár og hreinn og víður í
móbrúnu barnsauga og það
stendur’ þýður vindur í jörp-
um lokkum á hrokkinkolli
sem leikur sér með öðrum
bömum í hlaðvarpanum að
litlu blómunum okkar. Þannig
era Island og Frakkland
tengd órofa tengslum.
Sjaldan hef ég fundið þessi
tengsl eins sterk og 17. sept-
ember 1936. Ég var þá stadd-
ur 1 Góðviðru í Argentínu og
las í morgunblaði þá frétt að
daginn áður hefði franska
rannsóknarskipið Púrkvó-pa
farizt fyrir Mýrum. Ég fór
óðar með blaðið til öldungs-
ins Duhamels sem gisti á
City Hotel samtímis mér og
sýndi íhonum fréttina. Hann
minntist Sjarkós doktors vin-
ar síns. Við tókumst þegjandi
í hendur.
Atburð þeniia bar svo til,
að 15, september um ihaustið
lét hið franska skip úr
Reykjavíkurhöfn á leið til
méginlands eftir að hafa verið
að norðurhafsrannsóknum
misserislangt. Formaður þess-
ara rannsókna vár Sjarkó
doktor, frægur visíndamaður
og mikilmenni síns ættlands,
en vinur Vor og tíður gestur.
ÍTtÚ- líHl'.
Á skipinu voru ýmsir merkir
vísindamenn franskir auk
skipshafnarinnar, alls 40
manns. Einnig var á skipinu
ungur mávur sem flogið hafði
til þeirra af Grænlandi. Hanu
var hafíur í búri og eftir-
læti allra á skipinu. Þeir
drukku full hans á hátiðum
og tyllidögum og gáfu hon-
um sjálfum koníak að dreypa
á.
„Á eftir baðar hann út
vængjunum eins og hann vildi
segja vive la France“, sagði
doktor Sjarkó vinum sínum í
Reykjavík áður en hann fór.
Nú er þar til máls að taka
að Púrkvó-pa lætur úr höfn
að kvöldi. En það er ekki
komið langt út á flóann þegar
á dynur hið mesta ofviðri. Þeir
reyna að halda í horfi um
ihríð en veðrið fer vaxandi,
unz þeir snúa við fyrir vest-
an Garðskaga og ætla að leita
lægis fyrir ofviðrinu. En það
er álitið að skipið hafi vilizt
á Akranesvita og Gróttuvita.
Nema að morgni er það statt
í skerjaklasanum úti fyrir
Mýrum og klukkan hálfsex
tekur það niðri á skeri út af
Straumfirði, síðan kasta boð-
arnir því af einu skeri á ann-
að unz það brotnar á sker-
inu Hnokka. Þrjátíu og níu
menn fórust, en einum skol-
aði kvikum á land. Hann hét
Efgen Gonídekk, þriðji stýri-
maður, 29 ára gamall. Hann
hafði náð taki á skipsstiga,
byltist um í öldurótinu lengi,
en sleppti aldrei takinu á stig-
anum, unz brimið kastaði hon-
um á land. Þá var hann að
vísu meðvitundarlaus, en
hendurnar slepptu enn ekki
læsingstaki sínu á stiganum.
Mýramenn fundu manninn í
flæðarmálinu ' rétt eftir að
honum skolaði á land kring-
um klukkan tíu að morgni.
Þeir báru hann til bæja og
veittu honum aðhjúkrun og
maðurinn féll í djúpan svefn.
Þegar hann vaknaði og heyrði
þau tíðindi að hann væri einn
lífs félaga sinna grét hann
sáran og var lítt viðmælandi
fyrir harmi þennan dag. Þeg-
ar um morguninn tók líkin að
reka. Þau voru lögð hlið við
hlið í grasbrekku uop af flæð-
armálinu. Það var komið logn.
Öll voru líkin fullklædd, dolct-
or Sjarkó í fötum úr bláu
sif jotti og í gulum skóm. Efgen
Gonídekk var látinn ganga
frá líki til líks og greina
nafn sérhvers manns. Hon-
um sagðist svo frá, að þegar
skipið hefði kennt grunns í
fárviðrinu, og sýnt var hvar
komið mundi, hefði Sjarkó
doktor gengið að búri mávs-
ins og lokið því upp, en fugl-
inn flaug út i náttmyrkrið og
storminn. Þessi tíðindi kunni
Efgen Gonídekk síðust að
flytja Islendingum af vini
þeirra doktor Sjarkó.
Nokkrum vikum eftir þenn-
an atburð var ég staddur í
Lundúnum og gekk mér til
afþreyingar einn dagtíma inn
í kvikmyndahús. Ég hef löngu
gleymt hvaða mynd ég sá,
má vera að ég hafi ekki tek-
ið eftir af hverju hún var. Á
eftir var lifandi fréttablað og
þegar komið var út í það mitt
rámkaði ég við mér: myndir
frá Reykjavík. Blýlitaður
septemberhiminn yfir grá-
glittandi malbiki Túngötunn-
Framh. á 11. síðu
Lík skipbrotsmanmnm prjátíu og níu flutt um borð í franska.herskipið l’Audacieux
: y; : t y í Reykjavíkurhöfn.
HALLDÓR KILJAN LAXNESS'
ISLAMD
Og
FRAKKLAMD
16. p. m. voru liðin- rétt 20 ár síðan franska
rannsóknarskipið Pourquoi-pas? fórst hér við
land og er pess atburðar minnzt bœði hér-
iendis og í Frakklandi eins og greint hefur
verið frá í fréttum. Grein Halldórs Kilj-
ans Laxness sem hér er birt í tilefni
pessa atburðar kom upphaflega í
Tímariti Máls og menningar 1941