Nýi tíminn - 20.09.1956, Qupperneq 8

8) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 20. september 1956 ---
verður sjómaztnsins dæmi
Alheimurinn þenstút með
Jónas Árnason: SJÓR OG
MENN. 216 blaðsíður. —
Heimskringla 1956. —
Prentstniðjan Rún prent-
aði.
Jónas Árnason íer sínar eig-
in götur. Þegar aðrir flykktust
suður á Keflavíkurflugvöll eða
( inn á skrifstofur, fór hann af
skrifstofu út á sjó. Þegar aðr-
ir hópuðust til Reykjavíkur,
hé)t hann austur á land. Og
þegar aðrir þegja, þá talar
hann.
Eg veit ekki hver er orsök
þess að Jónas Árnason gerðist
sjóxnaður, en bók hans Sjór
og menn er ein afleiðingin —
ef svo kauðalega má komast
að orði. Það er bók sem ekki
er hægt að skrifa nema lifa
hana fyrst: sá einn talar af
valdi um sjómennsku sem í
hana hefur komizt. Hafið og
menn þess hafa fengið mjög
á Jónas Árnason; og siðan er
sem allt verði honum sjómanns-
ins dæmi, svo hagrætt sé orða-
lagi í fornu kvæði.
Tökum til dæmis þær tvær
ritgerðir sem í bókinni birtast:
Einn kaldur dropi og Vertu
maður. Hin fyrri hefst með
sögu af sjómönnum. Og nið-
urstaðan er þessi: „Hvað allt
mundi vera miklu heilbrigðara
og bjartara, ef allir fslendingar
væru eins og þessir menn — í
hjartanu". í hinni síðari segir
einnig af sjómönnum: „Ef ein-
hver bæði mig um glögga skýr-
ingu á því hvað ég eigi við
með þjóðarstolti, þá mundi ég
svara með því að benda á
þessa tvo norðfirzku fiski-
menn“. Greinarnar fjalla um
íslenzka niðurlægingu á Kefla-
vikurvelli og um það brýna
verkefni að efla raunverulegt
þjóðarstolt með íslendingum
að nýju. Ef til vill eru þessar
greinar þyngstar á metunum
í bók Jónasar — ekki fyrir stils
sakir eða bókmenntagildi eitt,
heldur fyrir þann bera sannleik
sem þær boða, fyrir þá mann-
legu reisn sem þær eru inn-
blásnar af. Vildu margir þessa
Li’.ju kveðið hafa; Jónas Árna-
son. varð það skáld. En honum
hefði ekki orðið þess auðið ef
hann hefði haldið áfram að
rækj.a skrifstofur. Þeir kenndu
honum þessa vizku á hafinu
— ekki með tali sinu, heldur
i yerki sinu. Enda segir Jónas
á einum stað, og hefur það
eftir vitrum manni: „Gott for-
tíæmi er betra en nokkur pre-
dikun" Konum verður sjó-
mannsins dæmi að sannleik og
opinberun.
Annars hefst bókin á sögunni
Tíðinda'.aust í kirkjugarðinum
og lýkur á kva^ðinu Ragnari
pokamanni. Kvæðið er einkar
lipurlega saman sett, og sagan
er býsna skemmtileg, enda er
Jónasi Árnasyni ósýnt um að
vera leiðiniegur; en hvorki
sagan né kvæðið sannfærir
mann um að höfundurinn sé
skapandi skáld. í sögunni er
mikil ádeila, en henni er ekki
komið fyrir með skáldlegum
hætti, heldur birtist hún ein-
vörðungu í rösklegum munn-
söfnuði: tveir menn tala sam-
an, og annar þeirra hellir úr
skálum reiði sinnar yfir þriðja
mann. Á hinn bóginn eru til-
tektir aðalpersónunnar öldung-
is einstæðar; en höfundi tekst
ekki að hnita saman í skáld-
lega heild hið hversdags-
lega og fráleita í sögunni,
Jónas Árnason
þó af þeim þáttum sé margur
góður skáldskapur risinn; —
hún er skemmtilegir molar, en
ekki runnið berg.
Meginefni bókarinnar er í
tveimur næstu köflum hennar:
Á miðum og Komdu nú á
krókinn minn — frásagnir af
sjómönnum og veiðum, og ger-
ast allar á hafi. Manni kem-
ur í hug að höfundur hafi sett
þessar frásagnir saman á þann
veg að þær gæfu í heild sem
fjölbreyttasta mynd af sjó-
mönnum og sjómennsku. Þar
eru fyrst sögur úr síldinni, og
fara fram um borð í 300 smá-
lesta skipi. Næst segir frá tog-
veiðum á „nýsköpunartogaran-
um Fylki“ Þá er röðin komin
að linuveiðum á mótorbátnum
Mýrdælingi, 17 smálestir. Eft-
ir það siglum við á trillu með
Pétri Hoffmann (og öðrum til).
Nú koma ýsuveiðar í Garða-
sjó, eftir það humarveiðar frá
Grindavík. Svo er lýst togara-
siglitigu í norðanstormi frá
Hamborg til íslands; og að
lokum eru tvær frásagnir af
færaveiðum undan Austfjörð-
um.
Það kostar víst mikið nám
að verða góður.sjómaður: kynn-
ast miðunum, læra á hátterni
fisksins, átta sig á straumum
og öðrum eðliseigindum sjáv-
arins; og svo er dálítið af ó-
skráðum lögum sem hver góð-
ur sjómaður verður að upp-
götva á eigin spýtur. Jónas
Árnason segir frá ýmsu af
þessu, og frásagnir hans eru
einnig náma um sjómennskumál.
En maðurinn sjálfur er þó æv-
inlega þungamiðja frásagnar
hans. Sjórinn er víður og enda-
laus, en þó er það mest sem
gerist um borð í lítilli fleytu
— hvort sem hún kallast trilla
eða togari. Og Jónas Árnason
á það samme'rkt mörgum beztu
höfundum að hann segir stóra
hluti með einföldum orðum:
„En eina nóttina, þegar hann
var búinn að segja mér hvern-
ig lúxusinn var á milljónera-
jagtinni sem hann sigldi á í
sex mánuði meðfram Kalifom-
íuströndum, og hvað leður-
blökurnar sóttust mikið eftir
því að bíta hann í tærnar á
Kúbu þar sem hann lá þrjár
nætur í frumskóginum eftir að
hafa strokið skólaus af dönsku
skipi í mótmælaskjmi við geð-
vonzku stýrimannsins, og
hvernig hinar ýmsu tegundir
hvalfiska höguðu ástalífi sínu
í Suðuríshafinu, — þá þagn-
aði hann skyndilega, hallaði
sér fram í brúargluggann og
horfði nokkra stund hugsandi
út í myrkrið, en spurði svo:
„Heyrðu, Jónas. Hvernig er á
Þingvöllum?"
Vera má að hinum faglega
þætti íslenzkrar sjómennsku
hafi einhverntíma verið lýst
með nákvæmari hætti en Jón-
ar Árnason temur sér í Sjó og
mönnum; en það er þó öldungis
óvíst. En hitt orkar ekki tví-
mælis að sjómaðurinn okkar
sjálfur hefur aldrei birzt í jafn-
skærum leiftrum og í þessari
bók. í útlendum bókmennta-
sögum er oft greint frá höf-
undum, sem lýst hafi ákveðn-
um stéttum af mikilli dýrð;
Jónas Árnason lýsir íslenzkum
sjómönnum af hlýju hugarþeli
og næmri skynjan. Og hann
hefur ekki aðeins góðan hug
til að bera, heldur mikla stíl-
leikni; má kannski bezt marka
hana af því, hvemig hann leik-
ur sér að því að snúa þungri
alvöru í léttan gáska með einni
stuttri setningu — án þess les-
andinn verði var minnstu á-
reynslu. Manni finnst hann
skrifa eins og hann sé að tala,
en það kemur fljótt á daginn
að hann hefur mikil stílbrögð
í tafli,
Annars er óþarft að hafa í
frammi áróður fyrir skrifum
Jónasar Ámasonar við lesend-
ur Nýjá tímans. Hitt er gott og
mega segja að bók hans er
ekki aðeins listrænt verk, held-
ur og mannlegt skilríki af
beztu gerð — bæði um höfund-
inn sjálfan og þá sem hann
hefur lært að unria. B. B.
Nýjar rannsóknir Palomar-
stjörnuturnsins
Nýjar rannsóknir, sem hafa verið gerðar í Palomar-
stjörnuturninum í Kaliforníu með stærsta. stjörnukíki
heims, — en hann hefur sjóngler 500 þumlunga að þver-
máli, — og öðrum tækjum, virðast staðfesta kemiing-
una um þrotlausa útþenslu alheimsins.
ALHEIMURINN
ÞENST ÚT
Athuganir dr. Baum styðja þá
kenningu, að alheimurinn þenj-
ist út með æ vaxandi hraða.
Stjömufræðingar hafa tekið eft-
ir, að þvi fjær sem stjarnþyrp-
ingar eru því meiri virðist hraði
þeirra vera. Niðurstöður dr.
Baums benda til, að hraði stjam-
þyrpinganna sé enn meiri en
haldið hefur verið. Öðrum
stjörnufræðingi við Palomar- og
Wilson-stjörnuturnana, dr. Mil-
ton Humason, hafði áður reikn-
azt til, að stjömuþyrping í 360.
000 Ijósára fjarlægð þyti út í
ómælisgeiminn með 38.000 mílna
hraða á sekúndu. Dr. W. A.
Baum notaði við rannsóknir sín-
ar tæki, sem ekki hafði verið
fundið upp, þegar dr. M. Huma-
son gerði sínar. Það er einhvers
konar rafmagnsljósmyndunar-
tæki, sem einangrar betur en
eldri tæki ljósgeisla fjarlægra
stjarnþyrpinga frá öðrum Ijós-
geislum, sem smjúga gegn um
gufuhvoLfið.
HUGMYNDIN UM HIÐ
BOGADREGNA RÚM
ÖRAUNHÆF?
Að hei-mt er, telur dr. W. A.
Baum niðurstöður sínar benda
til, að hraði stjamkerfanna fari
vaxandi, en hraðaaukningin sé
þó minnkandi. Þetta kveður
hann benda til þess, að alheim-
urinn sé lítið eitt bogadreginn.
Aftur á móti heldur hann, að
niðurstöður sínar komi ekki
heim við þá kenningu, að al-
heimurinn sé afmarkað, boga-
dregið eða kúlulaga kerfi.
Stjarnfræðingar hafa notað hug-
myndina um hið bogadregna
rúm til að glöggva sig betur á
fjórvíðri mynd alheimsins, þar
sem tíminn er látinn vera fjórða
víddin.
Fornleifafundur á
Borgundarhéimi
Grafin var upp á Borgundar-
hólmi í sumar stærsti grafreit-
ur frá fornöld, sem fundizt hef-
ur í Danmörku. í grafreitnum
voru yfir þúsund grafir. Fyrir
uppgreftrinum stóð dr. Ole
Klindt Jensen, starfsmaður við
danska. þjóðminjasafnið, Nation-
almuseet. Uppgröfturinn varpar
ljósi. á samband Borgundarhólms
við löndin í austurvegi. Auk
þess hafa margir skartgripir
fundizt
Brotíför hersins
C.i. sumar samþykkti Alþingi
^ eins og alkunnugt er að
hernámssamningurinn skyldi
endurskoðaður og allt erlent
herlið sent af landi brott.
Þar sem mjög er nú um það
spurt hvernig þeim málum
líði þykir Þjóðvíljanum rétt
að rifja enn einu. sinni upp
máismeðferð þá sem samn-
ingarnir kveða á um:
Díkisstjórn Islands tilkynnir
Bandaríkjastjórn og ráði
Norður-Atlanzhafsbandalags-
ins kröfu sína um að her-
námssamningurirnn sé endur-
skoðaður. Þetta var gert í
sumar og skýrði ríkisstjórnin
jafnframt svo frá að endur-
Nýjar véiar fil smjödikisgerð-
arsmíðaðarí
Smjörlíkisverksmiðjurnar í
Tallöse í Danmörku sýndu fyr-
ir nokkru nýjar vélar til srnjör-
líkisgerðar. Vélar þessar eru
sagðar taka eldri vélum fram
sökum gæða framleiðslu þeirra.
Smjörlíkið er framleitt í loft-
þéttu hrærirúmi við jafnan
þrýsting og er pakkað áður en
loftið nær að leika um það. Þeg-
ar smjörlíki er framleitt á venju-
legan hátt, spillast fjörefnin í
hráefnunum fyrir áhrif loftsins
og sum bragðefnin líka. Smjör-
líki það, sem framleitt er í þess-
um nýju. véium, þykir þess v.egna
— rw v •• v'w.j.
standa öðru smjörlíki framar
v'egna meira fjörefnainnihalds,
betra bragðs og meira geymslu-
þols.
Hollanxl enn
án sfjániar
Stjórnarkreppan í Hollandi
hefur nú staðið yfir í þrjá mán-
uði. Nú er verið að biðja iand-
stjórann í Hollenzku Guiana
að reyna stjórnarmyndun. Hann
var áður einn þingmanna sósí-
aldemókrata.
skoðunartíminn hæfist 1. á-
gúst. Hann stendur í sex
mánuði eða til 1. febrúar n.k.
Þegar þessu tímabili er lokið
getur ríkisstjóm íslands sagt
samningnum formlega upp.
Fellur þá samningurinn
úr gildi tclf mánuðum síðar
eða 1. febrúar 1958. Núver-
andi ríkis3tjórn hefur sem
kunnugt er iieitið því að
um hernámssamningsins hef-
hersins, en samkvæmt ákvæð-
framkvæma ályktun Alþingis
samningsins um brottflutning
ur herinn rétt til að sitja
hér til 1. febrúar 1958. Hins-
vegar er honum að sjálfsögðu
heimilt að fjarlægja sig fyrr,
og mundu fáir harma þótt
Bandaríkjastjórn veldi þann
kost sem allra skjótast.
meðan á þessum forms-
atriðum stendur er ákaf-
lega hvimleitt að sjá banda-
rískan hermannalýð flæða
um Reykjavík. Það er svo að
sjá sem sízt hafi dregið úr
heimsóknum þessara óvel-
komnu gesta til höfuðborgar-
innar og að leynireglurnar
frægu geri ákaflega lítið
gagn. Það væri vel þegin
ráðstöfun að binda nú þegar
endi á flakk hermanna utan
herstöðvanna og í fullu sam-
ræmi við þá ákvörðun Al-
þingis og þjóðarinnar að
losna við herinn að fullu úr
landinu þegar er ákvæði
samninga leyfa.