Litli Bergþór - 01.03.1988, Blaðsíða 6

6
LAUGA GAMLA
Inngangur
Sigurgeir Kristjánsson frá Felli, nú ,,olíufursti“ í Vest-
mannaeyjum, var fæddur og sleit bamskónum í Hauka-
dal. Kunnugt var að hann hafði ort kvæði um Guðlaugu
Runólfsdóttur, sem oftast hefur verið kennd við Ibrtu.
Þess var farið á leit við hann að fá það til birtingar í L.-B.
og svo talaðist til að hann skrifaði einnig grein um hana.
Varð Sigurgeir góðfúslega við þessu.
Bréf til ritstjómar fylgdi, og er niðurlag þess á þessa leið:
— Þá rifjaðist upp fyrir mér vísa, sem ég lærði ungur og læt
hana fylgja.
Lauga í Tbrtu í lífsraunum
ljómar varla af gleði.
Karlmannslaus í kofunum,
kúrir ein á beði.
Greipur bróðir telur að vísan sé eftir Kristján á Gýgjar-
hóli. Orðlengi þetta ekki frekar, bið að heilsa í sveitina.
Sigurgeir Kristjánsson.
Hún kvartaði
aldrei
Guðlaug Runólfsdóttir var fædd í Holti í Álftaveri 12.
ágúst 1862. Foreldrar hennar vom Runólfur Ámason
bóndi í Holti og kona hans Þómnn Guðmundsdóttir. Þau
eignuðust sex böm og var Guðlaug fjórða í röðinni. Eldri
vom, Guðmundur, Árni og Elín, en yngri bömin, ísleifur
og Rúnhildur létust bæði á fyrsta ári.
Guðlaug elst upp hjá foreldrum sínum í Holti fram undir
fermingaraldur, en er skráð tökubam að Snæbýli árin
1875 til 1879. Þá fer hún aftur að Holti og síðan vinnukona
á nokkmm bæjum næstu árin. Árið 1892 er hún enn kom-
in heim að Holti, og vinnur hjá foreldmm sínum, síðan hjá
Guðmundi bróður sínum, sem virðist hafa tekið við bú-
skapnum 1897. Það gerist svo árið 1899, að þau taka sig
upp, systkinin og móðir þeirra og fly tja búferlum að Úthlíð
í Biskupsmngum. Runólfur, faðir þeirra flutti ekki með
þeim, hann lést aldamótaárið 1900, vinnumaður í Suður-
yík. Ámi bróðir þeirra systkina hóf búskap í Mýrdalnum.
Á uppstigningardag 16. maí 1901 fór hann ásamt mörgu
fólki í kaupstaðarferó til Vestmannaeyja. Skipið fórst
skammt utan við lendingu hér í Eyjum. Þar fórust 27
manns og var Ámi meðal þeirra. Einum manni varð bjarg-
að af kili. Ámi lét eftir sig sambýliskonu, Elínu Run-
ólfsdóttur og tvo unga syni, Kjartan og Vilhjálm. Þómnn
móðir systkinanna frá Holti lést í Úthlíð 12. júní 1906.
Eins og fram hefur komið, hefur Guðlaug verið komin
fast að fertugu þegar hún flytur að Úthlíð. Af henni hefi ég
litlar spumir næstu áratugina. Á manntali árið 1900 er
hún skráð vinnukona í Austurhlíð. Mætti geta sér til, að
hún hafi unnið á heimilinu í Úthlíð á sumrin, en leitað sér
fanga annarsstaðar á vetmm. Runólfur, frændi hennar
hefur sagt mér, að hún hafi verið niður í Flóa, hlutakona
á Stokkseyri og ekkert gefið karlmönnum eftir við fisk-
vinnu. Það kæmi heim við hennar skapgerð, að láta ekki
sinn hlut eftir liggja. Þar var Guðlaug til heimilis hjá ísólfi
Pálssyni, lærði til sauma, keypti sér saumavél, sem hún átti
til æviloka, og var vélin þá enn nothæf. Guðlaug var vel
vinnandi við tóskap, spann á rokk og prjónaði í höndun-
um. Hún var greind, skaprík og kvartaði aldrei.
Árið 1907 flytur Guðmundur Runólfsson að Bryggju, en
hvort Guðlaug fór þá með honum þangað veit ég ekki, en
1910 er hún skráð bústýra hjá bróður sínum í Bryggju.
Guðmundur lést 11. febrúar 1916. Dóttir hans var Guð-
rún, búsett í Reykjavík, sem lést í janúar s.l. hátt á tíræðis-
aldri og Runólfur bóndi í Ölvesholti.
Heimildir mínar að framansögðu eru ættfræðibækur
Bjöms Magnússonar, Vestur-Skaftfellings.
Það fyrsta sem ég man, að ég heyrði minnst á Guðlaugu
Runólfsdóttur, var að hún væri einsetukona einhversstað-
ar suður á sveit, í daglegu tali kölluð Lauga í Tbrfastaða-
koti. Kom þá fram, að hún væri sérstæð persóna m.a. að
hún gengi í karlmannsfötum og riði klofvega. Nú þætti það
ekki tiltökumál, en framan af öldinni gengu konur í síðum
pilsum og riðu í söðlum. Nú em söðlar safngripir og síðu
reiðpilsin heyra sögunni til. Þá kom það fram að Lauga í
Tbrfastaðakoti bjargaðist vel af eigin rammleik og léti
hvergi á sig halla, hvorki í orði né verki. Skipti þá ekki máli
við hvem hún átti, eins og kom fram einhvem tíma þegar
sló f rimmu við prestinn á Tbrfastöðum og hún sagði:
, .Helvítið yðar“. Já, hún gleymdi ekki að þéra prestinn þó
að hitnaði í kolunum.
Ég held ég muni það rétt, að Lauga hafi flutt að Tbrtu vor-
ið 1926. Það var þá um haustið, sem okkar persónulegu
kynni hófust. Það var jafnfallinn snjór og ég rölti eitthvað
norður fyrir bæinn í Haukadal og sá þá gömlu konuna
norðan við Beiná með fjárhópinn sinn, sem ekki vildi
leggja í ána. Ég fór til hennar og okkur tókst að koma kind-
unum yfir ána. Morguninn eftir kom svo Lauga heim til
okkar, og þegar hún var sest á eitt rúmið í baðstofunni
dregur hún mórauða ullarvettlinga af höndunum og gefur
mér fyrir ómakið. Það vom hlýir og góðir vettlingar og mér
er þetta minnisstætt þó langt sé um liðið. Ég held að hún
hafi líka munað eftir þessu, því hún ávarpaði mig síðan,
„Siggi litli minn.“
Jörðin Tbrta var kotbýli norðan við bæinn í Haukadal.
Þar var torfbær, að þeirrar tíðar hætti sæmilega stæðilegur.
Baðstofan var alþiljuð, nokkuð rishá og rúmgóð. Að sjálf-
sögðu var hlóðareldhús og hékk hangiket í rjáfri. Úm-
gengni í bæjarhúsunum var þokkaleg hjá gömlu konunni
enda heyrði ég aldrei að hún væri orðuð við sóðaskap.
Jarðareigendur, sem vom Kjarnholtamenn, heyjuðu
túnið fyrir sig og ég held að leigan hjá Laugu gömlu hafi
helst verið að verja það fyrir ágangi.
Bústofninn hjá Laugu gömlu var um fjörutíu kindur, þar
af fáeinir sauðir. Einhvem veginn tókst henni að reita sam-
an heyfeng fyrir fénaðinn, þó slægjur væm rýrar. Hund
átti hún og beitti honum óspart til að verja berjumar sínar.
Þá var það hesturinn hann Lýsingur, mikill uppáhalds-
gripur, að mestu brúkunarlaus og gekk aldrei úr holdum,
en hún kallaði hann „blessuð beinin." Venjulega kvað
Lauga fast að orói, en þegar hesturinn barst í tal dró hún
af og varð þá framburðurinn bledduð beinin.
Þá hafði Lauga talsverða garðrækt, kartöflur og rófur, svo
samanlagt var þetta talsverður búskapur fyrir eina mann-
eskju.
Eins og fram er komið hafði Lauga enga málnytu og af
þeirri ástæðu kom hún öðm hvom heim að Haukadal með
lítinn blikkbrúsa og hafði þá sama formála við Guðbjörgu
móður mína: ,,Ég er með sníkjubrúsann Bagga mín.“ Það
var þó fjarri skapferli gömlu konunnar að sækja neitt til
annarra án þess að gjalda fyrir það. Hún vann fyrir mjólk-
urlögginni með því að hjálpa til við garðræktina, sérstak-
lega að reita arfann. Þannig held ég að hún hafi lagt hönd
að verki á fleiri bæjum, þegar hún var á ferðinni fram á