Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.2006, Side 19

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í janúar 2006
sínum. Sr. Þórhalli fékkst eitthvað við lækningar og
hlaut lof fyrir, en það mun ekki hafa hvarflað að
Galtalækjarmönnum að fást við slíkt kukl. Islenskar
æviskrár segja sr. Þórhalla lítinn búhöld og er það
gjörólíkt flestum Galtalækjarmönum, en þó ekki
alveg án undantekninga, en hæfnina til góðrar
búmennsku munu Galtalækjarmenn hafa hlotið frá
langfeðgum sínum. (Kannske fara IÆ. ekki þar með
rétt mál því 1801 eru á Breiðabólstað 23 kýr, 160 ær
og geldfé 140).
Þá virðist svo sem næstu afkomendur Margrétar
hafi verið mjög „heilt“ og trygglynt fólk gagnvart
mökum srnurn og er það eins ólíkt sr. Þórhalla og
hugsast gat. Þórhalla var létt um allan utanbókarlær-
dóm en talið var að hann skorti nægan skilning á því
sem hann lærði og þess vegna var Hannesi biskupi
ekki ljúft að þurfa að vígja hann. Þegar á reyndi komst
sr. Þórhalli þó vel frá öllum prestsverkum sínum og
sextán árum síðar er hann orðinn svo „hundþjálfaður“
til þessara starfa að Geir biskup fer fögrum orðum um
kennimannshæfileika hans og telur hann mann
gáfaðan. (Kannske tók Þórhalli seint út þroska sinn?)
Allt þetta gat minnt á marga Galtalækjarmenn. Sr.
Þórhalli hafði dökkt hár sem var hrokkið að neðan,
var fremur hár vexti og hinn reffilegasti. Hann hafði
einstaka ánægju af gestakomum og skorti þá hvorki
hlýlegt viðmót né veitingar. Margt af þessum eigin-
leikum gæti minnt á suma afkomendur Margrétar á
Galtalæk. En annar karlmaður kom þama til greina,
svo sem fyrr er á drepið, sem raunverulegur faðir
Margrétar og segir nánar frá því, í næsta tölulið, sem
er um Valgerði móður hennar.
Maður (25.10.1821): Arni Finnbogason bóndi
(NR 1.4). Margrét var fædd 27. 4.1797, d. 24. 3.1860
á Galtalæk.
3. Valgeröur Guðbrandsdóttir húsfreyja í
Keldnaseli á Rangárvöllum (1798-1799) og að Núpi
undir Eyjafjöllum (1799-dánardags).
Valgerður er hjá foreldrum sínum á Geirlandi
1762 og er á Breiðabólstað á Síðu 1783 [ÍE segir
1785 sem er hæpið]. Flúði Skaftáreldana með föður
sínum [? og er með honum að Syðri-Steinsmýri
(1783-1784), í Syðrivík í Landbroti (1784-1785) og
flúði svo með honum] vestur í Rangárvallasýslu.
Sennilega er hún hjá honum á Lágafelli í Landeyjum
(1785-1786), á Heylæk (1786-1787), Teigi (1787-
1788) og sannanlega er hún er hjá honum þar 1789
og sögð „skykkanleg í framkomu og skýr í kunn-
áttu.“ Þetta eru allt bæir í Fljótshlíð. 1790-1791 er
hún vinnukona hjá sr. Jóni Hinrikssyni presti í
Keldnaþingum er bjó á Stóra-Reyðarvatni á Rangár-
völlum. 1792 andast föðursystir sr. Jóns, sem jafn-
framt hafði verið bústýra hans og velur presturinn þá
Valgerði sem bústýru og gegnir hún því embætti til
1797. Á þeim árum segir presturinn hana “greinda og
vel að sér.“
Á þessum árum er sr. Jón ekkjumaður „á milli
Breiðabólsstaður í Fljótshlíð.
Gunnar Guðniundsson veltir fyrir sér föður Margrétar
formóður sinnar og veðjar þar á kvensemismanninn sr.
Þórhalla Magnússon á Breiðabólstað í Fljótshlíð.
(Ijósmynd Björn Jónsson)
kvenna.“ 1797 er sr. Jón fimmtugur og Valgerður í
reynd 36 ára (en telur sig 33 ára) og svo er þar meðal
heimilisfólks vinnupiltur, Jón Jónsson frá Ægisíðu 29
ára (en telur sig ári eldri). Sr. Jón hafði áður gefið
„drengnum“ þann vitnisburð, að hann væri „hollt hjú
og þægur“. Þetta vor (27.4.1797) eignast Valgerður
bústýra dótturina Margréti og er Jón vinnumaður
sagður faðir hennar, en þau Valgerður og Jón gifta sig
þó ekki fyrr en rúmu ári síðar (og svo nær presturinn
sér í konu hálfu ári eftir það). Með þessa vitneskju í
huga liggur beinast við að ætla að sr. Jón hafi verið
faðir Margrétar og hann hafi fengið Jón vinnumann
„hinn þæga“ til að segjast vera bamsföðurinn og
hlotið Valgerði sem konu að launum og þetta hafi
verið gjört til að forða sr. Jóni frá því að missa hemp-
una, sem þýddi algeran afkomumissi fyrir hann.
Um sr. Jón er það helst að segja, að hann hafði
mjög góða rithönd, var afbragðs prestur, gáfaður og
reglusamur. Hann varð bráðkvaddur 15. 7. 1801 (þ.e.
þremur mánuðum eftir að Valgerður fv. bústýra hans
og móðir Margrétar lést). Hvar andlát hans bar að
höndum veit ég ekki.
Að svo komnu máli vil ég ekki afskrifa að sr.
Þórhalli hafi eitthvað verið við þessi mál riðinn. Um
hásumarið 1796 er það ekkert fyrirtæki fyrir mann
eins og hann, sem sífellt var með „nashyminginn“ í
buxnaklaufinni, að taka hest sinn, ríða upp frá
Breiðabólstað og skemmstu leið um 13 km upp að
Reyðarvatni og koma þar eitthvað við bústýruna.
Um þetta verður seint nokkuð fullyrt en nokkru síðar
(1798) „gengu um það dylgjur að fleiri kynnu að
vera böm sr. Þórhalla en skrifað stæði“ (Breiðaból-
staður, bls 70) og það stendur líka eftir sú spuming,
hvert var það bam sem sr. Þórhalli átti fram hjá konu
sinni, „en honum tókst að smeygja framhjá, svo hann
tapaði ekki hempunni“? (Sbr. Eyfellskar sagnir 1,84).
Eg tel næsta víst að Margrét hafi ekki verið dóttir
Jóns Jónssonar og allar líkur tel ég á því að hún hafi
verið dóttir annars hvors þessara fyrmefndu presta.
Þar veðja ég frekar á sr. Þórhalla, svo lengi sem ekki
koma fram nýjar heimildir sem mæla með hinu
gagnstæða.
http://www.vortex.is/aett
19
aett@vortex.is