Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2008, Qupperneq 4

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2008
Vatnsendi í Vesturhópi. Vesturhópsvatn í baksýn. Rósa
bjó um skeið á Vatnsenda með Olafi manni sínum og
hefur oft verið kennd við þann bæ, enda orti hún fleyg-
ar vísur meðan hún átti þar heima. (Ljósmynd Bjargþór
G. Kolbcins).
við hugsanlega orðtakið: „Allir vildu Lilju kveðið
hafa“, um helgiljóð Eysteins munks Asgrímssonar.
Það er eins konar guðspjall um Maríu og son hennar,
þjáningu hans og hennar o.fl., sem ég fer ekki út í að
orðlengja um.
Sigurður blindur í Fagradal, sem er talinn vera
uppi frá um það bil 1470 - 1545 tók sér sömu sögu
eða guðspjall til yrkisefnis og nefndi helgikvæði sitt
Rósu.
Rétt er að nefna í þessu samhengi, að „ rós“ og
rauður litur blóma hennar, var ímynd píslarvættis
fyrir kristna trú. Skáldin Eysteinn og Sigurður yrkja
líka í þá veru, að það hafi valdið Maríu Guðsmóður
píslarvættisþjáningum að verða vitni að æviþræði og
andlátspíslum Jesú.
Örlög hjónanna á Ásgerðarstöðum höfðu orðið
þau, að eignast átta börn áður en Rósa fæddist. Hún
er níunda barn þeirra. Jón bróðir hennar, f. 22. des.
1787, er elstur lífs þegar Rósa fæðist. Hann deyr vor-
ið 1796, 8. maí. En Sigríður, f. 1790, 5 ára og Snorri,
f. 1796, 1 árs, eru lífs á heimilinu og ná aldri.
Þess er getið í umsögnum um Guðrúnu móður
þeirra, að hún sé vel að sér og margt gott kunnandi.
Hugsanlega má lesa úr þeim vitnisburði, sem sókn-
arpresturinn ritar í embættisbók sína, að hún sé trúuð
og vel uppfrædd. Það á auðvitað við um fyrri tíma
andleg efni.
Rósa, helgidrápa Sigurðar blinds, var því líkleg
til að vera henni hugleikin. Nöfn þeirra barna, sem
leg áttu í Myrkárkirkjugarði höfðu verið fengin úr
ættarnafnastofninum. Sigríður bar nafn ömmu sinnar,
móður Guðmundar, og Snorri bar nafn seinni manns
hennar, Snorra Einarssonar.
Látum svo falla þanka um nafnavalið með því að
rifja örlítið upp úr Rósu Sigurðar blinds.
Hann lætur viðlag hljóma í sumum erindum á
þessa leið:
Öllum hlutum er œðri og betri
allhróðigust drottins móðir,
vill hún best, en megnar mestu,
Máría nœst er drottni hœstum.
Einnig annað:
Fögur sem tungl og efri en englar,
electa sem sólin mektug,
Máría lofast í himnum hœrri,
hreinni og skœrri en nokkur greini.
Viðlögin bæði eiga að leggja áherslu á persónuna
„Rós“ og aðdáunarverða eiginleika hennar, þ.e. Mar-
ía móðir Jesú er sú Rósa sem hann mærir.
Því til enn aukinnar áherslu og umhugsunar fyr-
ir þann sem eignast helgiljóðið, bæði í handriti og í
uppáhaldi yrkir hann næst síðasta erindið í hugljóma
og af innblásinni andagift, svo að varla verður betur
kveðið ekki síst vegna þess hve innihaldsríkt það er.
Það er 132. erindið og á þessa leið:
Reyðiblóm, þat er Rósa heitir,
rétt upp sprungin millum klungra,
leiðist fram, aflitlu sáði
listugt þing kann upp að springa.
Máríu dýrð er œðri orðin,
ítarligri en liljan hvíta,
glœsiligri en roðnust rósa.
Rósa heitir kvœðið Ijósa.
I óbundnu máli verður texti erindisins eitthvað á
þessa leið: Rauða jurtin, sem er nefnd rós og vex í
grýttri jörð verður til úr smáu fræi að svo ásjálegri
jurt, sem getur blómstrað og borið blómið hátt. Dýrð
Maríu tekur þeirri fram og er meiri og altækari en lilj-
ur vallarins og tilkomumeiri en rauðasta rósarblóm.
Kvæðið auðskilda heitir Rósa. Á bak við liggur að
kvæðið er Maríuljóð í samræmi við að Rósa er sam-
heiti við nafn móður Jesú.
Ætla má að all margir í Hörgárdal og dölunum
vestur úr honum hafi þekkt ljóðið og verið sama
sinnis um ágæti þess og tekið til við að velja dætr-
um dalsins nafnið Rósa. Þær bera það ekki margar
í manntalinu 1703. En á næstu öld eru 164 stúlkum
valið nafnið Rósa og 51 af þeim þ.e. 31% eru í Eyja-
firði. Þegar Rósa Guðmundsdóttir, Ásgerðarstaðar-
dalrósin, fer frá Fornhaga vorið 1816 á hún 30 nöfnur
í dölunum á heimaslóð hennar.
Þær eru ekki allar í ætt við hana í fáa liði a.m.k.
http://www.ætt.is
4
aett@aett.is