Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.04.2010, Blaðsíða 7

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2010
Jón Pétursson
fjórðungslæknir og ætt hans
(Handrit Þorsteins Þorsteinssonar, smiðs frá Upsum. Saga III. ár bls. 41-52.)
I.
Jón læknir var sonur Péturs bónda á Ölduhrygg í
Svarfaðardal,*) er var bróðir Jóns lögréttumanns,sem
lengi bjó á Bakka í sörnu sveit. Voru þeir synir Odds
bónda á Skeiði, Jónssonar, smiðs á Melum, Oddssonar
sterka á Melum sem nafnkennd Melaætt í Svarfaðardal
er frá komin, Bjarnasonar lögréttumanns, sem áður
var sveinn Ólafs biskups Hjaltasonar. Bjarni var son-
ur Sturlu smiðs er uppi var á fyrra hluta sextándu ald-
ar, fyrir og um siðabótina, og orðlagður fyrir hagleik
og dvaldist urn tíma erlendis.**)
Sturla var af mörgum talinn vera sonur Vilhjálms
biskupssveins, er kallaður var Barna-Vilhjálmur, og
þótti fríður sýnunt og skartmaður mikill. En því var
hann við börn kenndur, að í einni för sinni með bisk-
upi aflaði hann margra barna.
*) Pétur Zophoníasson, ættfrœðingur, rekur ætt
Jóns Péturssonar, lœknis í Viðvík (f. 1733, d. 9.
okt.1801), þannig í „Ættum Skagfirðinga’’, að hann
hafi verið sonur Péturs smiðs á Hólum í Hjaltadal,
Jónssonar smiðs á Meltim í Svarfaðardal, Oddssonar
sterka, bónda á Melum, Bjarnasonar á Melum, bróð-
ur séra Sturlu á Tjörn á Vatnsnesi.
**) Sjá Espolíns Árbœkur, 4. þátt bls. 106-107.
Bjarni Sturluson flýði af landi burt og var settur
á Brimarhólm. En mælt er, að konungur hafi gefið
honum upp sakir sökum karlmennsku hans, því að
hann var afburða maður að afli. Hann kom aftur til
Islands og varð lögréttumaður og er hans getið við
marga dóma. Hygg eg hann búið hafa á Óslandi í
Óslandshlíð í Skagafirði.*) (sjá um hann í Espólíns
árbókum, 4.þœtti bls. 128.)
Það er gömul sögn að Oddur sterki, sonur Bjarna
og Ingibjargar, flyttist norður til Svarfaðardals, þeg-
ar hann var 18 vetra. Er þá sagt, að hann hafi borið á
bakinu fatakistu sína með farangri sínum öllum yfir
Heljardalsheiði, sem þá var ófær hestum vegna fann-
kyngi. Oddur kvæntist í Svarfaðardal og hóf búskap á
Melum og bjó þar til elli. A Melum er sýndur steinn
eða bjarg í lambhúsi, skammt suður frá bænum, sem
Oddur á að hafa byggt, og á sá hluti af veggnum að
hafa staðið síðan og stendur enn 1888.
Svo er mælt, að þegar Oddur var gamall orðinn og
illa sýndur, hafi kýr dottið ofan í svonefndan Melakíl,
sem skammt er fyrir neðan túnið. Er hann illur að-
stöðu og því mjög hættulegur skepnum. Karlmenn
voru engir heima við utan Oddur gamli. Lét hann
þá leiða sig ofan að kílnum, náði í eyrun á kúnni
og rykkti henni upp úr, aleinn. En svo nærri sér tók
hann þetta, að hann komst aðeins heim með naum-
indum, lagðist í rúntið til fulls og dó nokkru síðar.
Sumir segja, að þetta hafi verið Jón smiður, sonur
Odds, sem einnig bjó á Melum eftir föður sinn, en
mér þykir það ólíklegra, því að eg hefi ekki heyrt,
að hann hafi verið afarmenni til burða, en afbragðs
smiður.
Sonur Jóns smiðs Oddssonar var Oddur á Skeiði,
og er fjöldi manna af Melaætt kominn, bæði í
Svarfaðardal og víðar um land, og margt merkisfólk.
Svarfaðardalur hefir verið orðlagður fyrir að eiga
fleiri haga menn að tiltölu við aðrar sveitir, og marga
þjóðhaga, og eru nokkrir taldir af Melaætt.
II.
Jón læknir er fæddur á Uppsölum í Svarfaðardal
(skammt fyrir ofan prestsetrið Velli), þó að foreldrar
hans byggju á Ölduhrygg, nálægt Uppsölum. En sú
orsök var til þessa, að kona Péturs var yfirsetukona,
og var hennar vitjað til grannkonu sinnar á Uppsölum,
að vera hjá henni, en þegar hún hafði fætt, tók hún
sjálf jóðsótt að Jóni og komst ekki heim. Fæddist Jón
þar og var þar skírður af séra Eyjólfi lærða, presti að
Völlum í Svarfaðardal.
Jón ólst upp hjá foreldrum sínum, þar til hann
komst í Hólaskóla. Síðan var hann nokkurn tíma að
námi með Bjarna landlækni Pálssyni, sem einnig var
ættaður úr Svarfaðardal frá Upsum. Vandist Jón þar
við lækningar, sem hann var laginn við og hneigður
til. Eftir það sigldi hann til að fullkomna sig í lækn-
isfræðinni og fór mjög víða um lönd. Varð hann skips-
læknir og var hvarvetna í miklum metum hafður fyrir
heppni sína og lærdóm.
III.
Eitt sinn var Jón skipslæknir á kaupfari, sem sigldi til
Tyrkjalanda. Ekki er getið, hverrar þjóðar skipshöfnin
var, en mig minnir, að skipið hafnaði sig í Algier. Var
skipstjóri þar kunnugur, einkum einum kaupmann-
anna, sem var samlandi hans gamall. Spurðu þeir
hvor annan almæltra tíðinda, og bar margt á góma.
Eitt með öðru, er kaupmaður sagði skipstjóra, var
það, að einkadóttir borgarstjórans,* (Aðrar sagnir
telja þetta soldán sjálfan verið hafa, og J.P. hafi verði
hertekinn herlœknir í óvina höndum.) gjafvaxta mær
og föðurins mesta eftirlæti, hefði veikzt fyrir löngum
tíma og margir læknar verið til hennar sóttir, en allt
http://www.ætt.is
7
aett@aett.is