Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.04.2010, Blaðsíða 9

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í apríl 2010
sjálf eftir þessu. Hún dó 1885 á Akureyri hjá Snorra
timburmeistara og komt hans, Sigríði Lovísu, dótt-
ur sinni. Guðrún var af œtt Jóns biskups Teitssonar,
gáfiið kona og vœn. Maður hennar var Lofiur bóndi
á Sauðanesi, sonur Jóns Bjarnasonar á Syðsta-Bœ í
Hrísey og Grenivík á Látraströnd - Þ.Þ.
VI.
Jón Pétursson þótti vitur maður og heppinn læknir,
en þó stundum mistækur, og kölluðu illkvitnir menn
það hrekki hans, enda þótti hann ekki laus við þá á
fyrri árum sínum og í fleiru en því, er til lækninga
laut. Hugðu því einfaldir, að það væru hrekkir hans,
ef honum mistókst við lækningar sínar.
Einhverju sinni var Jóns læknis vitjað til rík-
ismanns, er lá veikur.*) Eg heyrði manninn nafn-
greindan, en nú er það úr minni mínu liðið, hver
hann var- Þ.Þ. Var þetta um hausttíma og bjó hann
langt frá Viðvík. Þegar Jón hafði reynt lækningar við
bónda um tíma, lagðist á þung tíð með hríð og ill-
viðri, en Jóni Péturssyni þótti þar gott að vera og fýsti
ekki heim, því að hann átti oft þröngt í búi, enda var
hann kallaður lítill búsýslumaður, og sögðu sumir, að
læknir eirði vel í góðum stöðum á vertum, þegar hans
var vitjað til sjúkra, og þætti betra en heima, enda var
hann þá orðinn gamall og heldur hrumur, þegar hér var
komið. Dvaldist Jón læknir allan veturinn hjá bónda,
og þó hinum síðarnefnda batnaði nokkuð með köfl-
um. þyngdi honum fljótlega aftur, og þótti mönnum
það ærið undarlegt. Um sumarmál vildi bóndi, að Jón
læknir færi burt og kvað það fullreynt, að sér mundi
ekki batna af hans tilraunum. Jón kvaðst enn vilja
reyna lítinn tíma önnur meðul, og lét bóndi svo vera,
en þó hálf nauðugur. Varð það því úr, að Jón varð kyrr
og reyndi enn við bónda, og bar það þegar árangur,
svo að bónda fór að batna dag frá degi, og varð hann
alheill á skömmum tíma og kenndi sér einskis meins,
þegar Jón læknir hélt heimleiðis. Kölluðu einfaldir
menn og illgjarnir þetta hrekki, enda þekktu menn þá
lítið til lækninga og sízt almennt.
Rétt eftir að Jón Pétursson kom hingað til lands
úr siglingum sínum, og áður en hann tók við emb-
ætti, er frá því sagt, að til hans hafi komið maður, sem
bólgu hafði í hálsi og bað hann ráða. Jón læknir var þá
staddur í kaupstað og á að hafa svarað: „Kauptu einn
svartskefta hnífinn í búðinni, og settu á hálsinn á þér.
Segðu mér síðan til, ef þér batnar ekki.” Þá fluttust
hingað í fyrsta sinni í verzlanir svartskeftir hnífar, og
keyptu rnargir þá. Ekki er getið um, að maðurinn hafi
fengið aðra læknishjálp hjá Jóni í það sinn. En þetta
og annað eins kölluðu menn hrekki.
VII.
Um aldamótin 1800 varð mikil breyting á allri lands-
stjórn. Þá var lögþingið tekið af og yfirréttardóm-
ur settur. Sat í þeim dómi fyrstur forseti Magnús
Stephensen í Viðey, fyrrum lögmaður og síðar dokt-
or í lögum. Um þessar mundir kenndi hann krank-
leika, sem æ fór vaxandi. Batnaði ekkert við aðgerð-
ir læknanna syðra né meðul þeirra, eða meðul þau, er
hann hafði fengið frá útlöndum.
Síðla sumars 1801 sendi Magnús norður til
Víðvíkur eftir Jóni lækni Péturssyni. Brá hann við
og reið suður með fylgdarmanni. Var hann þá orðinn
nokkuð gamall og hrumur, en með allgóðri heilsu. Á
leiðinni mættu þeir ferðamönnum, sem voru á norður-
leið, og bað hann þá að skila kveðju sinni til ekkj-
unnar í Viðvík og ámálgaði þetta við fleiri en einn.
Þegar þeir komu að Reykholti, var liðið að hátta-
tíma, og beiddust þeir þar gistingar af konunni, en
hún taldi þau vandkvæði á, að gestir nokkrir væru þar
fyrir. Þá er sagt, að Jón læknir hafi gengið að henni
og sagt: „Mundir þú þora eður vilja úthýsa mér, ef
þú vissir, að eg ætti að deyja í nótt?” Konan gengur
inn, kemur aftur og fylgir þeim til rúms í skála, veitti
þeim beina og þjónar þeim til sængur. Um kvöldið
áður en þeir hátta, vísaði Jón Pétursson fylgdarmanni
sínum til blaða, sem hann bar á sér, bað hann færa
Magnúsi Stephensen og kveðju sína með, „því að eg
næ ekki fundi hans sjálfur.“ Jón andaðist þessa nótt,
sem var mi 11 i þess 8. og 9. október 1801. Lét Magnús
Stephensen flytja lík hans til Leirár og jarða þar og
kostaði útförhans sómalega. Fylgdarmaður Jóns flutti
Magnúsi blöð þau, er Jón hafði beðið hann fyrir. Voru
þar á rituð ráð þau og nöfn þeirra meðala, sem hann
ætlaði að nota við Magnús, því að Magnús hafði sent
honum lýsingu að veiki sinni norður, ef svo kynni að
fara, að Jón treysti sér ekki að ríða suður. Þessi upp-
skrifuðu ráð notaði Magnús með tilsjón Hallgríms
Backmanns, og komu þau honum að liði. Varð hann
alheill síðan af þeim kvilla.
Margrét, ekkja Jóns Péturssonar, lifði lengi eftir
hann og andaðist 1827. Hún var systir séra Magnúsar
í Fagranesi, sem dó fjörgamall 1828.
VIII.
Jón Pétursson var lítill maður og snarmenni. Hann
hafði bæklaðar hendur, og furðaði menn oft, hvað
honurn tókst lipurlega við sjúklinga. Kvenhollan köll-
uðu sumir hann.
I lækningum þótti hann lærður vel, sem rit hans
sýna, og skráði margt því viðvíkjandi. Hann skrif-
aði um holdsveiki, sem hann kallar skyrbjúg, og um
ikt-sýki (gigt), og var það rit hans nefnt af mörgum
Iktsýkis-pési. Ennfremur langa ritgerð um orsakir til
sjúkdóma og þá nafnkenndu lækningabók, sem hefir
verið vinsæl að þessum tíma, og fleira ritaði hann um
lækningar. Hefir þetta þótt allt vel samið, eftir þátíð-
ar lærdómi.
IX.
Einn sonur Jóns Péturssonar hét Pétur og drukknaði
í Kolku. Annar sonur hans hét Jón. Hanssynir voru
margir, þar á meðal Hallur bóndi á Skúfsstöðum,
http://www.ætt.is
9
aett@aett.is