Landneminn - 01.02.1949, Blaðsíða 8

Hún hefur mannsvit svínið, sagði Aðal-
lijörn Pétursson við mig einusinni, við
stóðum inni Þjóðviljaprentsmiðju að híða
eftir þessu sem þeir kalla hombu, en svín-
ið með mannsvitið var setjaravél í fullum
gangi að móta hombu næsta dags í blý.
Þarna stóðum við og störðum á vélina
einsog hún va;ri sjálfur Valdósa eða eitt-
hvað enn verra þangaðtil greinin var full-
sett og búið að þrykkja hana af svo við
gátum litið yfir hana og farið heim í
háttinn.
Áreiðanlega veit enginn hvað mörg
inannsvit liggja í tæki einsog setjaravél,
en þar liggur mikið starf að baki. Fimm-
hundruð ára þróun hefur gert prentlistina
— prentiðnina, fyrir þá sem vilja það
heldur — að því sem hún er í dag. Það
kom á daginn sem djákninn vitlausi í sögu
Victors Hugos spáði þegar hann var að
bandleika skruddu frá Gutenberg gamla:
bókin drepur bygginguna, það er kirkj-
una. Fyrir þá sem vilja rekja hugleiðingar
Hugos útaf þessum orðum vísa ég í Maríu-
kirkjuna, bls. 171—182.
★
Kannski má segja að prentlistin liafi
valdið byltingu. Vissulega gerði hún sitt
tilað plokka skrautfjaðrirnar úr stéli
katólskunnar. Djákninn í sögu Hugos
verður þá fulltrúi hins víkjandi — kirkju-
valdsins sem ásamt kreddum sínum hlýtur
að þoka fyrir borgaralegum Hberalisma
— en hann er nógu greindur tilað gera
sér úrslitin Ijós og nógu hreinskilinn tilað
viðurkenna þau. Varla hefði þó staðið á
liðveizlu hans þegar Brúnó var brenndur
hundrað árum seinna, en það athæfi var
— segir Ágúst H. — einn stærsti naglinn
í líkkistu páfavaldsins.
★
Á miðöldum voru Evrópumenn of upp-
teknir af öðrum heimi tilað hugsa útí
það hvort þessi væri til eða ekki. Sú
stökkþróun sem verður næstu aldir í tækni
og náttúruvísindum tók af allan vafa. Af-
leiðingin var auðvitað efnishyggja. Þó
gekk ekki saman um sálina, hvort hún
lyti lögum sem önnur fyrirbæri, eða ekki.
Hughyggjumenn fyrirfinnast einnig, t. d.
Berkeley biskup. Hann varaði menn al-
varlega við að ganga of langt í ályktunum.
Þó ég sjái mann, er ekki þarmeð sagt að
maðurinn sé til, hann er fvrst og fremst
mín eigin ímyndun. Berkeley biskup skrif-
aði fjölda bóka tilað koma því inní þessar
ímyndanir sinar að þær væru ekki til —
og stökk ekki bros.
Bækur biskupsins eru meiren 200 ára
gamlar, en kenningar hans voru fljótar
að skjóta upp kollinum þegar óvæntar
niðurstöður fóru að koma í ljós seint á
öldinni sem leið. Nú stendur ekki lengur
steinn yfir steini af því sem áður voru
talin eilíf sannindi. Flótti brast í lið borg-
aralegra vísindamanna og margir þeirra
flýðu útí hughyggju og dulspeki. Svo gátt-
aðir voru þeir á ný viðhorf, að það var
einsog þeir hefðu vaknað alltíeinu á ann-
ari plánetu. Jafnframt fengu hjátrú og
fáránleg hindurvitni byr undir báða vængi.
Norskur guðfræðingur fékk doktorsnafn-
bót útá ritgerð um tráarsannindin í Ijósi
afstœ'ðiskenningarinnar. Ekkjur nokkrar
upplýstu fyrir rétti í Höfn 1933 að þær
hefðu alllengi haft kynferðismök við menn
sína látna í gegnum Zirsen miðil, sem
annaðist millisambandið gegn staðgreiðslu.
Andarnir báðu um peninga tilað kaupa
hlutabréf fyrir handan og Zirsen átti að
koma þeim til skila. Hann léði einnig
góðfúslega lið sitt svo andarnir fengju
notið góðs matar og dýrra skemmtana því
þeir voru sólgnir í hvorttveggja. Zirsen
játaði í réttinum að allt hefði verið svindl.
Ekkjurnar tóku slíkt ekki gilt og sögðu
að vondur andi talaði í honum. Svindl
gat þeim ekki komið til hugar.
★
Hjátrúarfaraldur er eitt kölkunarmerki
heimskapítalismans, menn flýja ekki á
náðir hins eilífa útaf engu. Hinsvegar eru
tækni- og vísindanýjungar ekki jafn vel
séðar og áður í skipulagi auðvaldsins og
ýmsum þeirra er haldið leyndum áratug-
um saman; á stríðstímum sjá þær fyrst
dagsins Ijós afþví þær auðvelda mjög
manndráp.
Forsvarsmenn auðvaldsins munu varla,
að hætti franska djáknans, viðurkenna
berum orðum að þjóðfélag þeirra sé úrelt
og dauðvona; þá vantar ef til vill greind
eða hreinskilni nema hvorttveggja sé. Ann-
ars er ótti þeirra jafngild viðurkenning
— og ekki er langt síðan Ólafur Thórs
skrifaði einsog hann ætti vísan illan dauða
og eilífa pínu.
Korpórállinn Valtýr getur tæpast átt
rólegar nætur. Honum veitir þó ekki af
að bera sig vel; hans hlutverk er að sjá
um að allt sé vitlaust sem er hægra megin
við ákveðna línu á Evrópukortinu. Þegar
Rússar skamma sin tónskáld er það ágætt
því það er vitlaust. En þeir létust lesa
vísindarit þar eystra meðan Eddington
nefndi í sömu setningu guð og elektrónu.
Bernal prófessor við háskólann í London
segir að 3000 eintök af Kvantamekaník
Diracs hafi selzt á nokkrum mánuðum í
Rússlandi þarsem landar höfundarins
Bretar keyptu 2000 eintök á þremur árum.
Nú eru Rússarnir komnir útí bíólógíu
og segjast með vissum tilfæringum geta
framleitt ný afbrigði af plöntum og jafn-
vel nýjar tegundir. Frekjan í þessum and-
skotum er takmarkalaus: að ætla sér að'
standa uppí hárinu á fínni vestrænni erfða-
fræði, nei það skyldi þeim aldrei þolast.
Morgunblaðið kom með grein, en ég veit
ekki hvort Valtýr hefur trúað henni sjálf-
ur, að minnsta kosti fékk hann í það
skipti klárari mann til að gefa sér vottorð.
Þegar þeir derra sig í austrinu er það
Valtýs að verja vestrið, í þessu tilfelli þá
kenningu að allt arfgengi ákvarðist af ör-
smáum ögnum í sellukjarnanum sem ganga
beint frá foreldrum til afkvæmis. Óneit-
anlega minnir þetta nokkuð á eldri skoð-
un, að í hverju konueggi væri svolítið
mannkríli og ef það var stelpa voru auð-
vitað egg i henni með örlitlum krökkum
og þannig áfram, einusinni var angapínu-
lítill Valtýr í kviði Evu.
★
Það er hreinasta hundaheppni að Ein-
stein skuli vera fyrir vestan tjald;
Mendelejev, Lóbatsjevskí og Pavlov gjalda
þess eins að grafir þeirra tilheyra hinum
austlægu breiddargráðum.
Og það er forlátanagli í líkkistu.
Siggijóns.
Gjalddagi
LA NDNEMANS
er liðinn. —
Gerið skil hið fyrsta.
8 LANDNEMINN