Landneminn - 01.01.1950, Blaðsíða 8

Atriði úr kvihmynd Friedrich Ermlers um Stalingrad-orustuna,
„Hin miklu þáttaskilsem hlaut 1. verSlaun á kvikmynda-
hátíðinni í Cannes í Frakklandi 1946.
löndum, sem héldu hinu unga lýðveldi í verzlunar
banni. Hér va*ð því að reisa frá grunni. Hina ungu
listamenn, sem nú ætluðu að hefja sköpun sósíaliskrar
listar, skorti reynslu, áhöld og filmur. En þeir höfðu
dirfskuna, þann tvíeflda kraft, sem nýunninn sigur
veitir, og hugmyndaflugið. Hið unga þjóðfélag hróp-
aði á kvikmyndir, svo að nú varð að láta hendur standa
fram úr ermum.
Við þessar aðstæður varð til eitt af þýðingarmestu
áhrifabrögðum nútíma kvikmyndalistar: myndskeyt-
ingin (montage). Bandaríski kvikmyndastjórinn fra-gi,
David Griffith, hafði að vísu áður gert nokkr-
ar tilraunir með myndskeytingu til þess að ná mis-
munandi hraða og rytma í kvikmyndir, en hafði aldrei
dreymt um, hvílíka möguleika þetta bragð fól í sér.
Það féll í hlut hins unga ráðstjórnarleikstjóra Lev
Kulesjoffs að sýna þetta, á sama tíma og félagi hans,
Dziga-Vertoff, gerði tilraunir með myndatökuhorn
(camera-angles). Og hérna kemur sagan um uppgötv-
un Kulesioffs (hann er nú prófessor við kvikmynda-
akademíið í Moskvu).
Múttur myndskeytingarinnar uppgötvaður.
I hálftómum kvikmyndaverkstæðunum lágu heilir
haugar af gömlum filmum frá keisaratímanum. Kule-
sjoff er að grúska í þessum haugum. Hér og þar klipp-
ir hann úr filmustrimla, sem honum líkar. Hann tín-
ir bútana sarran. Allt í einu dettur honum í hug, að
úr þessum mikla haug af gömlum filmum geti hann
raunverulega húið til margar ,.nýiar“ kvikmyndir.
Hann getur tekið dálítið hér, dálítið þar, skapað at-
burðarás og hreyfingu, m. ö. o. „skeytt saman“ nýja
kvikmynd úr hinu gamla efni. Og þannig bjó hann til
nýjar myndir með því að klippa sundur gamlar film-
ur, skeyta saman bútana á ný í annari röð og með
nýja hugsun að baki, því að ný skeyting skóp ný áhrif.
Lærisveinn Kulesjoffs, hinn mikli kvikmyndastjóri,
Vsevolod I. Pudovkin, hefur í grein gefið einfalt, en
skýrt dæmi um þýðingu skeytingarinnar:
— Hugsið ykkur, að við höfum þrjár myndaupp-
tökur. Á einni sést brosandi andlit manns, á annari er
hræðslusvipur á andliti hans og á þeirri þriðju er
skammbyssa, sem beint er gegn myndavélinni. Við
getum sett þessar upptökur saman á tvo mismunandi
vegu: í annað skiptið sýnum við fyrst hið brosandi
andlit, þá skammbyssuna og loks hið hrædda andlit,
í hitt skiptið fyrst hrædda andlitið, þá skammbyssuna
og loks brosandi andlitið. — í fyrra skiptið finnst
okkur maðurinn hræddur, í seinna skiptið hugrakkur.
En það eru sömu myndir og sami leikari, þótt áhorf-
endum sýnist annað. Það er myndskevtingin, sem
skapar áhrifin.
Rytmi kvikmyndarinnar
ér ekki síður mikilvægur en myndasamsetningin.
Hann skapast einnig við skeytinguna og er kominn
undir lengd hvers atriðis (scene, sequence), en í
kvikmynd hefur hún sömu þýðingu og lengd tónanna
í músíkinni; ennfremur hvernig atriðin eru tengd sam-
an, og á að því leyti skylt við greinarmerki í rituðu
máli. Rytminn er tæki listamannsins til að leika með til-
finningar áhorfenda. Með löngum atriðum, sem renna
rólega hvert inn í annað (super imposition), fellur ró
yfir áhorfandann. En svo klippir hann atriðin styttri,
nærmyndir og farmyndir skiptast á með æ meiri hraða
frá atriði til atriðis og geðshræring áhorfandans eykst
í sífellu. — Þegar listamaðurinn ætlar sér að sýna
sögu byltingarinnar, getur hann slengt myndunum
mót áhorfendum í æsandi rvtma, og þeir fara af bíó-
inu upptendraðir af hrifningu.
Kvikmynd gegn leikhúsi.
Sósíalísk bylting táknar frelsun hins kúgaða manns
— hins nafnlausa fjölda — undan oki fámennivalds-
ins; bylting, gerð af fjöldanum, vegna hans og fyrir
liann. Nóvemberbyltingin rússneska var slík bylting.
Og þessi andstaða gegn ríki einstaklingsins á kostnað
hinna mörgu endurspeglast í hinni ungu, sósíalísku
list. Hefðbundin, borgaraleg sviðleiklist er framin
undir stjörnu einstaklingsins fyrir einstaklinginn. Þar
ríkja hinar svonefndu „leiksviðsstjörnur". Rússar áttu
6 LANDNEMINN