Neytendablaðið - 01.12.2003, Blaðsíða 17

hvort fyrirtækjum sé leyft að vera með
kynningarbása eða aðra sölustarfsemi í
skólanum. Um þriðjungur af þeim skól-
um sem svöruðu hafa ekki markað sér
stefnu hvað þetta varðar og í nokkrum
tilfellum hefur verið mörkuð stefna sem
þó er nokkuð óljós. Þegar stefnumörkun
skólanna er skoðuð nánar kemur í Ijós
að örfáir skólar hafa lagt blátt bann við
sölumennsku, aðrir hafa opnað dyrnar
fyrir bönkum og er athyglisvert að slíkar
kynningar tengjast oft fartölvuvæðingu
skólanna. Neytendablaðið hefur áður
fjallað um fartölvuvæðinguna og sett
spurningarmerki viðgagnsemi hennar(3.
tbl. 2001).
Nemendur verða fyrir miklum þrýstingi
þegar fjárhagur leyfir ekki kaup á dýr-
um fartölvum og freistast til að stofna
til skulda vegna tölvukaupa. Þegar far-
tölvuvæðing framhaldsskólanna hófst
fóru lánastofnanir á stúfana til að nálgast
nemendur og bjóða þeim lán. í dag þykir
sjálfsagt að sölumenn ýmissa fyrirtækja
og lánastofnana þvælist um framhalds-
skóla landsins og finni þar viðskiptavini.
Nokkuð sem hefði þótt óhugsandi fyrir
um áratug. Það er einnig umhugsun-
arvert að skólar skuli styðja við þessa
þróun því það er augljóst að fjárhags-
skuldbindingar nemenda kallar á meiri
aukavinnu sem að sama skapi bitnar á
náminu. Þetta er því vítahringur sem allir
skólarættu aðforðast. Nærværi að skóla-
yfirvöld leggðu áherslu á sparnað og að-
hald í fjármálum á meðan að námstíma
stendur. í svörum skólanna má þó skilja
að nokkrir skólar eru að endurskoða
stefnu sína hvað þetta varðar.
Fjárhagslegur ávinningur skóla og
nemendafélaga
Öflugt félagslíf í framhaldsskóla heldur
á lofti merki skólans. Fjáröflun er óhjá-
kvæmilega eitt af verket’num nemenda-
félaga. Hún fer oft fram í samstarfi við
fyrirtæki sem sjá sér hag í því að auglýsa
vörur sínar. Þegar skólarnir voru spurðir
hvort nemendafélögin þyrftu að lúta ein-
hverjum reglum varðandi sölumennsku
sem beinist að nemendum var algengt
að yfirvöld skólanna töldu sig ekki bera
ábyrgð á starfsemi nemendafélaga.
Nokkrir skólar telja sig þó málið varða.
Það sem nemendafélagið gerir í nafni
síns skóla kemur að sjálfsögðu skólan-
um við og skólarnir þurfa oft að grípa til
aðgerða þegar nemendafélögin fara yfir
strikið. Neytendasamtökin fengu ábend-
ingu í haust um að einn banki hafi keypt
200 miða á busaball eins framhaldsskóla
og gefið miða á ballið um leið og stofn-
aður var námsmannareikningur í bank-
anum. Þetta er eitt dæmi um það hvaða
aðferðum er beitt til að fá námsmenn í
viðskipti og kallar á endurskoðun á sam-
starfi banka og skóla að áliti Neytenda-
samtakanna.
Skólarnir voru einnig spurðir að því
hvort einhver fjárhagslegur ávinningur
hafi verið af samstarfi við fyrirtæki.
Framhaldsskólar hafa kvartað yfir því
að peningum frá stjórnvöldum sé naumt
skammtað og standi engan veginn undir
rekstri skólanna. Það sé því nauðsynlegt
að finna fjármuni með öðrum leiðum.
Þetta er miður, því að fjárhagslegt öryggi
er grunnur að sjálfstæði skólanna. Neyt-
endablaðið hefur áður fjallað um kostun
í grunnskólum (4. tbl. 2000). Á þeim
tíma var ekki mikið um kostun í íslenska
skólakerfinu, þó voru dæmi um að fyrir-
tæki gæfu námsefni og styrktu ákveðin
verkefni sem fram fóru í grunnskólum.
Hættan við kostun er alltaf sú að skólum
í dreifbýli verði mismunað ef fyrirtæki
sjái ekki ávinning af kostuninni, auk þess
sem hætta er á að kostaða námsefnið sé
tekið fram yfir annað betra námsefni.
Þetta á líka við um framhaldsskólana og
það er áberandi í könnun Neytendasam-
takanna að skólarnir úti á landi verða
fyrir minnstum ágangi sölufólks. Eitthvað
var um að skólar þæðu afslætti og búnað
á tölvu- og fjarskiptasviði að því tilskyldu
að þeir beindu tölvutilboðum fyrirtækj-
anna að nemendum sfnum. í einum
skólanum eru leyfðar auglýsingar gegn
gjaldi, þó kom ekki fram hvort þar hangi
auglýsingaskilti á veggjum eða í hvaða
formi auglýsingarnar eru.
Kennsla í fjármálum og neytenda-
fræðslu
Framhaldsskólarnir voru spurðir að því
hvort boðið væri upp ráðgjöf eða
kennslu í fjármálum og í flestum skólum
fer sú kennsla fram á viðskiptabrautum
skólanna og því.fá ekki allir nemendur
þá fræðslu. Einnig er eitthvað um að
Lífsleikniáfanginn sé notaður í fræðslu
um fjármál. Neytendasamtökin hafa
barist fyrir því að neytendafræðsla fái
meira vægi í námsskrám skólanna og
samkvæmt aðalnámskrá framhaldskóla
er neytendafræðsla hluti af Lífsleikni.
Markmið neytendafræðslu liggja á sex
sviðurn: réttindi og skyldur neytenda,
fjármál einstaklinga, áhrif auglýsinga,
neysla og umhverfi, öryggismál, matvæli
og matreiðsla. Almennt sögðust skólarnir
kenna neytendafræðslu sem hluta af lífs-
leikni. Athygli vekur hversu oft neytenda-
fræðsla er einungis sett í fjárhagslegt
samhengi.
Námsefni í neytendafræðslu er af skorn-
um skammti og kemur það fram í svari
skólanna. Á heimasíðu Neytendasamtak-
anna er að finna efni eins og Handbók
neytenda og aðgangur að ýmsu erlendu
efni, t.d. gagnvirku tölvuefni eins og neyt-
endaspilinu og auglýsingaverksmiðjunni.
Neytendasamtökin hafa sótt um styrki
til að þýða námsefni í neytendafræðslu
og vonandi skilar það sér til nemenda í
framtíðinni. Námsheftið Fjármálastjór-
inn þinn er nýtt áhugavert námsefni
sem gefið er út af ungri konu á Akureyri,
Fjólu Björk Karlsdóttir og ástæða er til að
kynna það. Einnig eru Neytendasamtök-
in með Heimilisbókhald sem sjálfsagt er
að ungt fólk temji sér að nota til að halda
utan um fjármál sín.
Það þarf góðan grunn í neytendafræðslu
Það er margt sem betur má fara þegar
umhverfi ungra sjálfráða ogfjárráða neyt-
enda er skoðað og mikilvægt að búa þá
undir lífið á heilbrigðan og skynsaman
hátt. Það er fátt erfiðara en að byrja bú-
skap með skuldabagga á bakinu og það
eru ófá dæmi um að ungt fólk flosnar úr
námi eftir óskynsamlegar ákvarðanir í
fjármálum. íslendingar eru mikil neyslu-
þjóð og þeir fullorðnu eru ekki alltaf til
fyrirmyndar í fjármálum sínum. Það er
oft eins og það vanti að fólk horfi lengra
fram í tímann þegar það hefur einsett sér
að eignast einhvern hlut sem það langar
í. Unga fólkið verður að hafa góðan
grunn í fjármálum og neytendafræðslu
þegar það kemur út í lífið og skólarnir
verða að taka það alvarlega þegar skulda-
NEYTENOABLAÐIÐ 4. TBL. 2003 1 7