Neytendablaðið - 01.09.2006, Blaðsíða 17

Góð fita, slæm fita,
transfita hvað?
Lítið hefur farið fyrir umfjöllun um
transfitusýrur í matvælum hér á landi
þrátt fyrir skaðsemi þeirra. Rannsóknir
hafa sýnt að transfitusýrur eru óhollar
og því er talið mikilvægt að minnka magn
þeirra í matvælum eins og kostur er.
Hvað eru transfitusýrur?
Transfitusýrur myndast þegar olía (fiski- eða
jurtaolía) er hert að hluta til. í stuttu máli er
það gert með því að hleypa vetni í gegnum
olíuna en við það ferli fær olian eiginleika
hertrar fitu og þránar síður. Hálfhert olía er
m.a. notuð í vörur sem hafa langan ending-
artíma, t.d. kex, súkkulaði, snakk, örbylgju-
popp og pakkasúpur, en einnig í aökeyptu
sætabrauöi eins og kleinuhringjum, kleinum,
kökum og vínarbrauði. Þá eru margar djúp-
steikingarolíur hertar að hluta og því getur
hlutfall transfitusýra verið hátt í djúp-
steiktum mat. Hægt er aö sjá hvort matvæli
innihalda transfitusýrur ef utan á umbúðum
stendur: partially hydrogenated oil, delvist
hærdet fedt/olie eða hálfh ert jurtaolía.
Hins vegar er ekki hægt að sjá hversu hátt
hlutfalliö er.
Óholl fita
Komið hefur í Ijós að transfitursýrur eru mjög
óhollar, jafnvel óhollari en mettaðarfitusýrur.
Danir hafa rannsakað transfitusýrur með
tilliti til skaðlegra áhrifa á heilsu fólks og
danska manneldisráðið (Motions- og Ernær-
ingsrádet) gaf fyrst út skýrslu árið 1994.
Niðurstaöan var afdráttarlaus. Transfitusýrur
valda jafn mikilli eða meiri æðakölkun
og mettaðar fitusýrur. Einnig virðist sem
hátt hlutfall transfitusýra I mataræöi auki
áhættuna á sykursýki af gerð 2 og ofnæmi.
Ráðið sendi frá sér endurbætta skýrslu árið
2001 sem staðfesti niðurstöður fyrri skýrslu.
Skýrslan var rædd á danska þinginu og í
framhaldi voru sett lög sem takmarka magn
transfitusýra í mat sem seldur er i Danmörku.
Miðað er við hámark 2 g af transfitusýrum
i hverjum 100 g og er Danmörk eina landið
í Evrópu sem sett hefur löggjöf með slíkri
takmörkun.
Matvælaframleiðendur kæra
í Bandaríkjunum hefur verið sett löggjöf
sem skyldar framleiðendur til að merkja
magn transfitusýra í mat. Þessi lög tóku
gildi í janúar 2006. Framleiðendum eru
engin takmörk sett varðandi hlutfall
transfitusýra í mat en þetta er jákvætt skref
í þágu neytenda sem geta í það minnsta séð
hversu mikið af transfitusýrum er að finna í
tilteknum matvælum.
Danir gengu skrefi lengra og tryggðu að
matvæli sem seld eru I Danmörku inni-
halda lítið magn af transfitusýrum.
Matvælaframleiðendur kærðu löggjöfina
til Evrópusambandsins sem nú hefur gefiö
út þá yfirlýsingu að dönsku reglurnar séu
samkeppnishamlandi og verður látið reyna á
málið fyrir dómstólum. Evrópusamtök neyt-
enda (BEUC) hafa gagnrýnt afstöðu Evrópu-
sambandsins og hvetja til þess að lönd
Evrópusambandsins taki dönsku löggjöfina
sér til fyrirmyndar.
Drápsfita
Steen Stender yfirlæknir á sjúkrahúsinu í
Gentofte hefur rannsakað transfitusýrur
og segir óskiljanlegt að Evrópusambandið
skuli ekki taka upp dæmi Dana þegar Ijóst
er að neysla transfitusýra eykur hættuna
á hjarta- og æðasjúkdómum. Samkvæmt
Stender eykst hættan á hjartaáfalli um
25% sé hlutfall transfitusýra í mat að
meðaltali 5 grömm á dag. Það er því ekki að
ástæðulausu að transfitusýrur eru stundum
kallaðar „killer fat" eða drápsfita.
Stender bendir á að í öllum löndum, utan
Danmerkur, ríki algert frelsi framleiðenda
til að setja eins mikið af transfitusýrum í
mat og þeim þóknast. Með þessu sé verið að
leggja heilsu og líf fólks í hættu.
Transfitusýrur í skyndibitafæði
Stender fór fyrir rannsókn sem gekk út
á að kanna magn transfitusýra í mat sem
keyptur var á McDonalds og á Kentucky
Fried Chicken (KFC) víðsvegar um heiminn.
Mest magn transfitusýra var í máltíð sem
keypt var á KFC í Ungverjalandi en hún
innihélt 25 g af transfitusýrum. í Póllandi
innihélt máltíðin 20 g en 15 g í Tékklandi.
Máltið sem keypt var hjá McDonalds í New
York innihélt 11 g næst kom England með
9 g en best var útkoman í Danmörku þar
sem sama máltíð innihélt innan við 1 g af
transfitusýrum. Það er sem sagt ekki sama
hvar skyndibitinn er keyptur.
Talsmenn McDonalds og KFC vinna nú að
þvi að breyta framreiðsluháttum og minnka
þannig magn transfitusýra, en það hefur
tekið lengri tíma en ráðgert var.
Neysla á transfitusýrum i Danmörku
hefur minnkað verulega á undanförnum
árum í kjölfar löggjafarinnar og það tók
framleiðendur ekki nema nokkra mánuði aö
aðlagast breyttum skilyrðum. Evrópusamtök
neytenda standa með Dönum í þeirri stöðu
sem nú er komin upp og hafa sent áskorun
til Evrópusambandsins þar sem farið er
fram á að hagsmunir neytenda séu hafðir
í fyrirrúmi enda deginum Ijósara að neysla
transfitusýra hefur skaðleg áhrif á heilsu
fólks.
Niðurstaða rannsóknar Steen Stender
birtist nýlega í The New England Journal of
Medicine
BP
17NEYTENDABLABIÐ3.TBL.2006