Bændablaðið - 27.02.2001, Qupperneq 4

4
BÆNDABLAÐIÐ
Þriðjudagur 27. febrúar 2001
Bændablaðið - málgagn
Bændasamtaka íslands
Sjónarmið og staða bænda
Staða íslensks landbúnaðar á komandi árum og áratugum mun
að miklu leyti mótast af alþjóðasamningum innan
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar (WTO) og aðstöðu bænda
gagnvart Evrópusambandinu (ESB).
Ljóst er að tvö meginsjónarmið munu verða uppi á vettvangi
WTO. Annars vegar eru ríki sem berjast fyrir auknu frjálsræði í
framleiðslu og viðskiptum með búvörur og stunda útflutning á
grundvelli hagkvæmni og stórbúskapar. Þau vilja afnema eða
minnka styrki til landbúnaðar og draga stórlega úr allri tollvemd
með því markmiði að framleiðslan færist þangað sem ódýrast er
að stunda hana. Hins vegar eru ríki sem búa við óblíðari náttúm,
en þjóðimar leggja engu síður áherslu á að viðhalda landbúnaði
á grundvelli fæðuöryggis, byggðastefnu, umhverfís- og menn-
ingarsjónarmiða.
Island skipar sér á bekk með síðamefndu ríkjunum og hefur
í samningaviðræðum lagt þunga áherslu á gildi landbúnaðar fyr-
ir viðhald dreifðra byggða og réttinn til að tryggja heilbrigði
búfjár og plantna og viðhalda ströngum kröfum um heilnæmi og
gæði afurða til manneldis.
Enda þótt þessi sjónarmið, a.m.k. sum hver, njóti vaxandi
stuðnings meðal almennings á Vesturlöndum, er ólíklegt að
horfið verði frá þeirri stefnu sem mótuð var í landbúnaðarsamn-
ingi WTO 1994 og felur í sér lækkun framleiðslutengdra
styrkja, lækkun útflutningsbóta og minnkandi tollvemd.
fslenskur landbúnaður mun óhjákvæmilega horfast í augu
við harðnandi samkeppni á komandi ámm. Spumingin er
hvemig hann býr sig sem best undir hana. í fyrsta lagi verður
landbúnaður að þróast í sátt við samfélagið. Helsti styrkur hans
liggur í því að neytendur hafa almenna tiltrú á heilnæmi og
gæðum íslenskra afúrða. Þetta er staðreynd þótt bændur hafi
vissulega orðið fyrir áföllum í sumum greinum á síðustu ámm.
Það er forgangsatriði í stefnumótun bænda að styrkja þessa
gæðaímynd en glata henni ekki. Neytendur vilja þróun, nýjung-
ar og aukna fjölbreytni. Þann þátt má ekki vanrækja. Bændur
þurfa með jákvæðum hætti að örva vömþróun í afurða- og
vinnslustöðvum og fulltrúar þeirra í stjómum slíkra fyrirtækja
verða með öllum ráðum að sjá til þess.
Neytendur gera kröfu um „hóflegt“ verðlag. í þessu tilliti
stendur íslensk búvömframleiðsla e.t.v. hvað veikast, þegar
horft er til minnkandi vemdar. Búskaparskilyrði em hér óblíð
miðað við helstu landbúnaðarlönd og íslenskir bændur hljóta að
krefjast skilnings á því að landbúnaður fær ekki þrifist án
stuðnings og vemdar. Engu að síður mega þeir aldrei missa
sjónar á því að hagræða svo sem kostur er bæði í fmmfram-
leiðslu og úrvinnslu afurða.
Landbúnaður gegnir mikilvægu hlutverki í viðhaldi búsetu á
landsbyggðinni. Hann er víða undirstaða eða stoðgrein annarrar
atvinnuþróunar. Stefnumótun í landbúnaði verður að taka mið
af þessari staðreynd en þó standa landsmenn frammi fyrir þeirri
þversögn að hagræðing kallar á meiri tækni, færra fólk, færri og
stærri rekstrareiningar. Hér er vegurinn vandrataður ef ná á
fram ólíkum og að vissu leyti andstæðum markmiðum.
Vaxandi áhugi á umhverfisvemd setur svip sinn á
þjóðfélagið. Leggja verður áherslu á hóflega landnýtingu og
koma í veg fyrir að úrgangur valdi mengun en sú hætta er helst
til staðar á stórbúum í nágrenni þéttbýlis. Umgengni þarf víða
að bæta.
Einstakar búgreinar standa um margt misjafnlega að vígi og
hafa þróast með ólíkum hætti á undanfömum ámm. Ber þar
hæst hinn mikla samdrátt sem orðið hefur í sauðfjárrækt og
ákveðin stöðnun hefur fylgt, en á hinn bóginn gríðarlega aukn-
ingu í alifugla- og svínarækt, mest í næsta nágrenni Reykja-
víkur.
Alvarlegasti vandinn sem við er að etja frá sjónarhóli bænda
er slök og í mörgum tilfellum óviðunandi afkoma. Við þessu er
engin töfralausn því að markaðurinn setur sínar skorður og ekki
er raunhæft að treysta á auknar stuðningsaðgerðir stjómvalda.
Sóknarfæri kunna að skapast á erlendum mörkuðum, en um þau
er óvissa.
Korntilraunir RALA
sumarið 2000
hversu lengi þurfti að bíða þess að
komið spíraði. íslenska komið
spíraði síðar en það sænska og
munaði allt að 60 daggráðum. Það
gætu verið tólf dagar í akri
hérlendis í fyrri hluta maí.
Uppskeran í þessari tilraun
hefur farið eftir tvennu, annars
vegar dvala sáðkomsins og hins
vegar komastærð þess.
Ekki má rækta sáðkom til sölu
án leyfts þess sem á yrkið. Hverj-
um og einum er aftur á móti heim-
ilt að rækta sáðkom til eigin nota.
Verðmunur á sáðkomi og fóður-
komi hefur verið talsverður
síðustu ár og því hefur mörgum
þótt fýsilegt að verka hluta upp-
skerunnar til sáningar. Fóðurkom
hefur verið verðlagt á minna en 20
kr./kg og sáðkom hefur kostað allt
að 60 kr./kg. Heimafengið sáðkorn
kostar að vísu eitthvað meira í
framleiðslu en kom sem ætlað er
til fóðurs, til dæmis þarf að hreinsa
það og vanda vel til þurrkunar. Er-
lendis þykir eðlilegt að kom rými
um allt að 20% við hreinsun.
Miðað við þessar forsendur og
það að sáð sé 200 kg/ha getur
heimafengið sáðkom kostað 5.000
kr./ha en aðfengið 12.000 kr./ha.
Verðmunur á heimafengnu komi
og innfluttu getur þannig orðið
7.000 kr./ha þegar mest er.
Er hœgt að rœkta
sáðkorn hér á landi?
Margt getur komið í veg fyrir
að korn spíri svo viðunandi teljist.
Ég nefni hérna þrjú atriði: í fyrsta
lagi þarf komið að vera vel
þroskað þegar það er skorið, það er
að segja byrjað að þoma. Fóður-
korn er oft skorið þótt þurrefnið sé
ekki nema 50-55%. Svo blautt má
sáðkom ekki vera. Vélin eyðilegg-
ur þá kímið og komið spírar ekki. í
öðm lagi getur frost eyðilagt kímið
ef frýs meðan komið er enn fullt af
raka. Frosti fylgir líka dvali og
fræið ætlar þá aldrei að koma sér
að því að spíra vorið eftir þótt svo
það sé með lífi. I þriðja lagi er vel
þekkt erlendis að eftir köld sumur
er sáðkorn í dvala. Hérlendis eru
öll sumur köld miðað við
grannlöndin.
Borgar sig að nota
heimafengið sáðkorn?
Til þess að fá úr því skorið var
gerð stór tilraun á Korpu
síðastliðið sumar. Allt í allt voru í
tilrauninni 72 reitir. Fengið var
sáðkom af íslenska yrkinu Súlu
sem ræktað hafði verið á mismun-
andi stöðum sumarið 1999. Kornið
kom frá Svíþjóð, tveimur stöðum í
Korpulandi og þremur bæjum,
sínum í hverjum landsfjórðungi.
fslenska sáðkomið leit mjög vel út.
Tilraunin hófst á því að
sáðkornið var mælt, vegið og
spírunarprófað. Það má sjá í 1.
Hver má uppskerumunur vera?
Sænska komið skilaði meiri
uppskeru en það heimaræktaða og
nam sá munur allt að einu tonni af
þurrefni á hektara. Ef við miðum
nú við 7.000 kr. spamað á hektara
við að nota heimakomið og að
verðið á uppskerunni sé 16 kr./kg
má uppskerumunur ekki verða
mikið meiri en 400 kg/ha til þess
að hagnaður af notkun heimakoms
sé horfinn.
Niðurstaða tilraunarinnar er
því sú að í stöku ári getur borgað
sig að nota heimaræktað sáðkom,
samanber bæ nr. 1 í tilrauninni.
Miklu oftar er þó sáðkomið of
smátt eða spírar seint og illa. Því
verða menn að hafa allan varann á
og leggja ekki í kostnað við verk-
un ef frost hefur gert á komið
blautt eða ef komið er smátt. Á
vorin verða menn svo að prófa
spímn vandlega áður en þeir sá
sínu heimakomi.
Jónatan Hermannsson
1. tafla. Tilraun meö sáðkorn af innlendum uppruna og er-
lendum, gerð á Korpu sumarið 2000.
Uppruni Frost í Sáðkorn Uppskera
sáðkorns sept. þús. spírun spír.tími árið 2000
1999 korn.g % D° hkg þe./ha

Svíþjóð ekkert 48 90 120 45,0
Bær nr. 1 ekkert 44 82 140 43,4
Korpa 1 lítið 44 67 160 41,7
Bær nr. 2 ekkert 33 60 140 37,3
Korpa 2 mikið 45 44 180 35,5
Bær nr. 3 mikið 43 34 180 35,0
Sumt íslenska kornið ætlaði aldrei að spíra. í júníbyrjun sást greinilegur
reitamunur, til dæmis er íslenskt korn neðst til vinstri og sænskt ofarlega
til hægri. Allt kom þó upp að lokum og allir reitir hvítnuðu í ágústlok eins
og sjá má á neðri mynd.
töflu ásamt öðrum niðurstöðum.
íslenska komið var í fjórum tilvik-
um af fimm nærri fullmatað en í
einu tilviki vantaði töluvert á
komþunga. (Sjá töflu).
Erlendis eru gerðar þær kröfur
að spírun sáðkoms sé að minnsta
kosti 85%. Prófunaraðferð í þessu
tilviki var ekki fullkomin og gildir
aðeins sem samanburður milli
umræddra sýna. Komið sem ekki
spíraði hefur líklega legið í dvala.
Svo mikið er víst að aukið
sáðmagn jók ekki uppskeru eins
og búast hefði mátt við hefði hluti
komsins verið dauður.
í fjórða dálki töflunnar má sjá
Þriðji hluO:
Heimaræktafi sáfikorn