Bændablaðið - 29.01.2002, Qupperneq 6

6
BÆNDABLAÐIÐ
Þríðjudagur 29. janúar 2002
Bbl
Bændablaðið er málgagn
Bændasamtaka íslands
r
Islenskar
búvörur hækka
minnst
Mikil umræða fer nú fram um verðþróun neysluvara og
flestir orðnir sammála um nauðsyn þess að hemja
verðbólguna. Vinnumarkaðurinn og raunar þjóðfélagið allt
virðist í uppnámi takist ekki að ná settum markmiðun um
verðþróun næstu mánaða. Umræðan snýr nú sem fyrr mest að
verðþróun matvöru þótt matvaran vegi nú ekki nema rúm
16% í vísitölu neysluverðs en hafi vegið 25% um 1980. Þessi
staðreynd kemur of sjaldan fram í almennri umræðu en hún
skiptir máli svo ekki sé meira sagt.
Eitt hefur þó breyst - syndahafurinn er ekki lengur
íslenskar búvörur.Fróðlegt er að velta fyrir sér hvað valdi
þessari breytingu og vafalaust kemur þar margt til. Gæði
íslensku búvaranna eru viðurkennd og sjúkdómavandamál og
margs kyns hremmingar í landbúnaði Evrópu hafa opnað
augu landans fyrir mikilvægi þessara gæða. Tengsl
landbúnaðar og byggðar eru að verða æ fleirum ljós en sífellt
fleiri gera sér grein fyrir ljölþættum vandamálum
byggðaþróunar síðustu ára - og átta sig á að það skiptir máli
að halda sem mestu af landinu í byggð. Mikilvægust er þó sú
staðreynd að verð íslenskra búvara hefur hækkað minna en
flest annað á undanfomum missemm.
Svo sem fram kemur hér í blaðinu hafa innlendar búvömr
hækkað um 8,1 % á síðustu 8 mánuðum en á sama tímabili
hafa innfluttar matvörur hækkað um 28 % og vísitala
neysluverðs í heild hækkað um 10,7 %. Launavísitalan hefur
á sama tímabili hækkað um röskan tug prósenta þannig að
launþeginn getur nú keypt meira af islenskri matvöru fyrir sín
daglaun en hægt var fyrir 18 mánuðum. íslenskum
búvömframleiðendum verður því ekki kennt um ef stigið
verður á rauðu línuna nú í maí enda beinist leitin að nýjum
syndahafri nú í aðrar áttir.
Seðalbanki íslands hefur bent á að hugsanlegt sé að
samþjöppun í matvömverslun skýri að nokkm þróun
matvöruverðs hér á landi, en innflutt matvara hefúr hækkað
um 5,5% umfram hækkun erlendra gjaldmiðla sl. mánuði. í
Hagvísum Seðalbankans segir orðrétt: "Það er hugsanlegt að
minni samkeppni í matvöruverslun en í annarri verslun í
kjölfar samþjöppunar undanfarinna ára eigi hér einnig hlut að
máli en um það verður ekki fullyrt án ítarlegrar athugunar."
Þessi orð frá Seðlabankanum em athygli verð.
Nú er rúmt ár síðan að Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar- og
viðskiptaráðherra, kynnti helstu niðurstöður skýrslu
Samkeppnisstofnunar um matvömmarkaðinn og
verðlagsþróun í smásölu 1996 til 2000. Samkeppnisstofnun
dró þá ályktun að í kjölfar sammna, sem varð á
matvörumarkaðnum á fyrri hluta ársins 1999, hafi samkeppni
minnkað og það hafí leitt til aukinnar álagningar hjá
smásöluverslunum. Stofnunin taldi að markaðurinn
einkennist af kaupendastyrk verslanakeðju sem hafi leitt til
viðskiptahátta sem kunni í sumum tilvikum að vera andstæðir
samkeppnislögum.
Margir hafa barið sér á brjóst undanfama daga og lýst
áhuga á aðgerðum til að hemja verðbólguna og er það vel.
Þar hefur ekki farið mikið fyrir íslenska bóndanum. Ef til vill
er það samt hann sem mest hefur lagt að mörkum við að
halda verðbólgunni í skeQum. Sé svo er það ekki af því að
hann hafí af mestu að taka enda eru það ekki alltaf þeir sem
breiðust hafa bökin sem þyngstar byrðar bera.
\mo j.ííooíh »6. n.e vb n.ww w v\:q .n
Norsknr landbúnaður
í Bændablaðinu fyrir nokkru var gerð
grein fyrir erindi Ole Christen Hallesby
sem flutt var á ráðstefnu um rekstur og
fjárfestingar í Reykjavík 23. október sl.
Þó Hallesby fjallaði að mestu um rekstrar-
ráðgjöf, áætlanir og stefnumótun í
búrekstrinum, var að finna í erindi
hans ýmislegt um norskan landbúnað
sem íslenskum bændum gæti þótt
fróðlegt að heyra.
Helstu greinar norsks landbúnaðar
eru almenn búvöruframleiðsla (kjöt,
korn o.fl.), grænmetis- og ávaxtarækt,
skógrækt og skógarhögg, hreindýrarækt
og ferðaþjónusta auk annarra framleiðslu-
og þjónustugreina. Ræktað land í Noregi er
um 1 miiijón ha eða um 0,23 ha á hvern
íbúa. Ræktað land þekur minna en 3% af
Noregi, vinnsluskógar þekja 7 rnillj. ha
eða 22% og þau 75% sem eftir eru
skiptast í fjalllendi, stöðuvötn og byggð
svæði. Tii samanburðar má geta þess
að ræktað land í Evrópusambandinu
þekur um 57% af landi og á íslandi
um 1,3%.
Árið 1999 voru um 70.000 jarðir
með ræktað land meira en 0,5 ha, í
rekstri í Noregi. Jarðir eru yfirleitt
smáar á íslenskan mælikvarða og á um
20% allra jarða er ræktað land innan við
5 ha. Aðeins 10% jarða eru með ræktað
land stærra en 30 ha.
líléttúruleg skilyrði rááa
Ræktunar- og fram-
leiðsluskilyrði eru afar
breytileg í landi eins og
Noregi. Vaxtartími er
190 dagar syðst en
aðeins 100 dagarnyrst,
enda er landbúnaður
hvergi stundaður norðar
á jörðinni en í Noregi.
Loftslag og lega tak-
rnarka því bæði ræktunar-
möguleika og uppskeru
og í stómm hluta landsins
er komrækt t.d. ekki
möguleg. Landffæði-
legar aðstæður valda því
að víða er ræktanlegt
land sundurslitið og oft
liggur landið í miklum
halla. Það er því erfitt
að koma við hag-
kvæmustu tækni.
Aðeins á ákveðnum
svæðum í Suður- og
Mið-Noregi eru stærri,
flöt svæði svo nokkru
nemi.
Meðalbústærðin er
um 15 ha og nálega
þriðjungur þess lands er
leiguland. Stærsta
búgreinin er mjólkur-
framleiðsla og meðal-
bústærð er 15 kýr (90-
100 þús. ltr.). í öðrum
búgreinum s.s. komrækt,
sauðfjárrækt, svína- eða
alifuglarækt em
einingamar smáar og
Hlulur kvenna
Sérstakt átak hefur
verið gert til að auka
möguleika kvenna í
landbúnaðinum. Þetta
átak hefur m.a. beinst að
því að konum sé gert
auðveldara að taka við
bújörðum, reka búskap
og stofna til annars at-
vinnurekstrar á jörðinni.
Árið 1999 voru 13%
kvenna i landbúnaði talin
standa fyrir búrekstri.
Af þeim vom um 80%
giftar konur eða í
sambúð. Á urn 11%
■■■
Byggáaþróee
Markmiðið
byggðaþróunar er að
skapa og efla lífvænlegt
samfélag í dreifbýli.
Landbúnaðurinn er mikil-
vægur fyrir búsetu- og
atvinnuþróun í stórum
hluta landsins, en þar
sem möguleikar á
aukinni verðmætasköpun
í hefðbundnum
landbúnaði em tak-
markaðir er mikilvægt
að leggja áherslu á aðra
valkosti sem geta tryggt
fjölbreytt atvinnulíf í
dreifbýli. Meiri
Qölbreytni í atvinnu-
lífinu er sérstaklega
mikilvæg til að konum
og ungu fólki finnist
lífvænlegt að búa á
viðkomandi stað.
Það fjármagn sem
fæst til verkefna á svið
byggðaþróunar er yfir-
leitt frá hinu opinbera og
því er oftast varið til
stuðnings smáfýrir-
tækjum með færri en
fimm starfsmenn.
Slíkum fyrirtækjum
Eigearáalá og eeáereýjee
Flestar jarðir em í
eigu einstaklinga og í
um 90% tilvika verða
eigendaskipti innan
fjölskyldunnar og þá
oftast efitir "óðals-
reglunni". Frá árinu
1975 em réttindi beggja
kynja eins þegar um
óðalsréttindi er að ræða.
Sá sem kaupir jörð á
ffjálsum markaði (þ.e.
ekki innan fjölskyldunnar)
verður að sækja um
sérstakt leyfi til þess.
Hann verður að sýna
ffam á ákveðna þekkingu
á búskap, verðið má ekki
vera of hátt og hann
verður að hafa fasta
búsetu á jörðinni og reka
þar búskap. Ef um
fjölskyldumál er að ræða
þar aðeins að uppfylla
skilyrði um fasta búsetu
og rekstur á jörðinni.
Hægt er að fá undanþágu
ffá búsetu- og rekstrar-
kvöðinni ef það er talið
styrkja með einhverjum

Mestur hluti bústarfa
er unninn af fjölskyldunni
og um 40% allra
fjölskyldna í landbúnaði
hefur sínar aðaltekjur af
búrekstrinum. Hlutur
landbúnaðarins og
úrvinnslu- og þjónustu-
greina honum tengdum, í
þjóðarframleiðslu er um
mismikill eftir sveitar-
félögum, en í fjórða
hverju sveitarfélagi
starfar meira en annar-
hver vinnandi maður í
landbúnaði eða greinum
honum tengdum.
Tekjur fólks í sveitum
koma venjulega úr fleiri
en einni átt. Algengt er
að landbúnaður og
saman. Stöðugt verður
algengara að hluta tekna
sé aflað utan heimilis og
meira en helmingur
fjölskyldna í sveitum aflar
nú meira en helmings
sinna tekna utan
heimilisins. Könnun
sem gerð var árið 1995
sýndi að kjör sveitafóks
voru í engum aðal-
gjaman er um að ræða
blandaðan búskap.
I norskum
landbúnaði voru unnin
um 79.000 ársverk árið
1999 eða um 5% af
heildarfjölda ársverka í
landinu. Áriðl980var
fjöldi ársverka 125.000
og hefur því fækkað um
tæp 40% á aðeins 20
árum.
bújarða er það konan
sem leggur frarn meiri-
hluta allrar vinnu en í
heild er talið að konur
leggi fram um fjórðung
alls vinnuframlags i
norskum landbúnaði.
Ekki er talið að munur
sé á vinnuffamlagi
kvenna eftir aldri, en
aftur á móti er talið að
þeirn mun minni sem
búin eru, þeim mun
meira verði vinnufram-
lag kvenna hlutfallslega.
fjölgar og þau eru mikil-
væg í atvinnusköpun.
Þau geta stutt þá starf-
serni sem fyrir er en auk
þess boðið upp á ný störf
og nýja möguleika.
Hálft ársverk til viðbótar
þeim störflim sem eru á
bújörð, getur skipt
sköpum um hvort
fjölskylda getur haldið
áfram búskap og búið á
jörð sinni.
Ýmsir styrkir eru
veittir til að stuðla að
æskilegri byggðaþróun.
Meðal annars eru veittir
stofnstyrkir þeim sem
ætla að heíja atvinnu-
starfsemi til að greiða
t.d. rekstrargreiningu og
markaðskannanir. Þá er
hægt að fá sérstakan
styrk til greiðslu launa í
upphafi starfstíma.
Einnig er veittur
stuðningur til bama-
gæslu á háannatímum
s.s. á uppskerutíma.
hætti byggð á svæðinu.
Ef skilyrði um búsetu og
rekstur eru ekki uppfyllt,
má beita sektum og jafn-
vel selja viðkomandi
eign á nauðungarsölu.
kjörum annarra
Norðmanna.
Tekjuþróunin er þó
almennt þannig að tekjur
af landbúnaði dragast
saman ffá ári til árs,
fjölskyldutekjur standa í
stað og heildartekjum er
haldið uppi með
tekjuöflun utan búsins.
3%. Hlutur búvara í
verðmætasköpuninni.ftöiiXB oakógarh(^|^gykii^|^j^^|^|^frábrugðirLtf;ti bliýifidottnnM i .fiOævaatlyd