Bændablaðið - 01.09.1990, Blaðsíða 5

NET
TILAÐ VEIÐA
VINDINN *
* 4
Eyvindur Erlendsson
skrifar
Svo cr aö sjá aö nú sé endanlega komiö í
ljós og augljóst öllum almenningi þaö sem
glöggir mcnn þóttust mega sjá fyrir: Þaö
veröur ekkert álver f Eyjafiröi né heldur á
Reyöarfiröi né annarsstaöar "úti á landi". Og
stóð aldrei til. Fólk f heilu byggöarlögunum
hefur frá upphafi verið dregið á asnaeyrun-
um í þessu máli, því gefiö í skyn aö þarna
væri nú á borðinu ráö til aö redda þess
vanda og á sama tíma slegið á frest allri lcit
aö öörum og skynsamlegri úrræöum. Jafnt
Austfiröingar sem Norölendingar hafa veriö
hafðir af fíflum f þessu máli.
O g stóð aldrei annaö til.
Allir vissu frá upphafi, eöa gálu vitaö ef
þeir kæröu sig um, aö arösemissjónarmiö
ein ráða gerðum kompanfa á borö viö
Atlantal. Allir vissu frá upphafi aö þeir hyrfu
um leiö frá hverjum þcim stað þar sem farið
væri aö gcra cinhverjar kröfur á hendur
þeim um mengunarvarnir, viðreisn byggöar-
laga eöa ábyrgö í atvinnulífi á viðkomandi
staö. Allir vissu aö á íslandi fyrirfinnst engin
byggö, nema cf til vill á suövesturlöppinni,
scm ekki þarf einmitt aö gera kröfur um
skilmála af þcssu tagi, fyrst og á undan öllu
ööru. Allir áttu aö geta vitað aö þessi skolla-
lcikur var settur á sviö, aö þeir Atlantals-
álmenn létu f þaö skfna aö "hvaöa staður
scm væri" gæti komiö til greina, til þess eins
aö etja væntalcgum viöskiptavinum, við-
semjendum, sveitarstjórnum og verkalýös-
ifélögum, saman f keppni um "hnossiö", láta
þá bjóöa í verö á aöstöðu niður hvcrn fyrir
öðrum og þaö áður en hiö minnsta er vitaö
um hvaöa hnoss hér er um aö ræöa, hvaö
þessir piltar eru tilbúnir aö greiöa fyrir
raforkuna cöa hvað mikiö þeir hafa hugsað
sér aö greiöa f skatta og skyldur viö ríki cöa
viðkomandi byggö. Allir vissu líka aö ef til
þess væri ætlast að ríkiö "kæmi inn f'
samningana til þcss aö greiöa fyrir staö-
setningu álvers úti á landi (sem þýöir
einfaldlega þaö aö ríkið átti mcð einhverjum
hætti aö endurgreiöa Atlantal kostnaöar-
auka miðaö við Keilisnes) aö ríkiö hefði
alveg eins geta gefiö akureyringum eða
reyöfiröingum þcssa fimm milljarða í reiöu-
fé eöa meö einfaldri ávfsun stflaöri á
ríkissjóð eins og að þykjast aö vera efla
atvinnulíf f viðkomandi byggöarlögum meö
slíkum ofbeldisaögeröum gegn mannlífi
jafnt sem náttúru f tiltölulega fámennum
innfjarðabyggöum, sem slíkt framandi
efnabrennsluhelvíti er.
Um rekstur álvcra, sem og annarra stór-
iöjufyrirtækja, rekstur auöhringja og
hugsunarhátt þeirra manna, samansvarinna f
heiminum scm fást við svokallaðan "big
business" vita hérlendir menn, velflestir,
harla fátt. Eitt vita menn þó fyrir vfst og það
er þaö aö þeir eru ekki rciðubúnir aö borga
fyrir aöstööu eða auölindir meir en ná-
kvæmlega þaö sem kostar aö virkja. Enda
vita líka allir aö þaö hefur ekki verið aröur
af álvinnslunni í Straumsvík annar en sá sem
þurft hefur til að borga niður þær virkjanir
sem byggöar voru vegna hennar og þó ckki
einu sinni það, vegna þcss aö landsmenn
hafa veriö látnir borga niöur þessar virkjanir
meö hækkuöu - og allt of háu - veröi fyrir
almcnna notkun, til venjulegs heimilshalds
og létts iðnaðar. Þaö má til dæmis maka-
laust heita aö fslendingar, ráðandi yfir
þessari "óþrjótandi, ókcypis orkulind" sem
vatnsafiiö er, hin sírennandi stórfijót vor og
beljandi fossar sem "enn renna óbeisluð til
sjávar" ýmsum til stórs harmsefnis,- aö þcssi
þjóö skuli ekki geta skaffað sjálfri sér
rafmagn til húshitunar fyrir lægra verö cn
þaö kostar aö dæla uppúr jöröinni olíu langt
austur f múhameöslöndum og fiytja hana
meö rándýrum skipum alla leiö hingaö upp
á Noröurpól. Ilvar er þá þessi "ókeypis,
óþrjótandi orkulind"? Ilvcr er það sem
hirðir af henni "ókcypis, óþrjótandi arö"?
Gæti þaö veriö aö, ckki einaSta eyfiröingar
og rcyöfirðingar séu hafðir aö fífium f þcssu
máli, hcldur öll íslenska þjóöin eins og hún
leggur sig? Gæli þaö verið að Jón Sigurös-
son ráöherra (af hinni viröulegu og skarp-
greindu ætt Gautlendinga) sé ckki annað cn
vikadrengur alþjóölegra fébragðamanna (á
margmilljaröamælikvaröa) í því aö útvega
þeim tiltölulega þægt vinnuafi og ódýra orku
af sfnum "ókeypis, óþrjótandi lindum," til
þcss aö þeir gcti haldið áfram aö leika
frjálsum og lausum hala um hiö mikilfengs-
lega kauphallarsviö hins efra heims?
Etkki er þaö á aö lítast drengir.
Það er annars Ijóta plágan í landinu, og
hefur alltaf verið, þessi þursalega trú á aö
öllum hlutum eigi alltaf að bjarga á einu
bretti meö einum stórum hvalreka. Tapiö á
landbúnaðinum átti aö redda meö cinni alls-
hcrjar tófuvæöinu, sem svo fór á hausinn og
ekkcrt af henni aö hafa ncma erfiöiö. Tófu-
slysið átti að bæta fyrir mcö einni alsherjar
eldisfiskavæöinu,-sem líka fór á hvfnandi
hausinn. Og þaö scm mcira var: Allir vissu
þctta fyrifram, eöa áttu aö geta vitað þaö.
Allir vissu að landbúnaöurinn um allan heim
var í santa vanda og sá íslenski, sérstaklega
urn noröurhveliö, í Kanada, Norður -
Noregi, Noröur - Svíþjóð, Noröur - Finn-
landi og í Síbcríu,- löndum þar sem veöurfar
og veiöifang til loödýraræktar er hclntingi
heppilegra en á íslandi. Jafnvel aöstæöur til
fiskiræktar einnig, einkum eftir aö þaö var
sannað, fyrir um 12 árum að ekki borgaði
sig að hita upp vatn í fiskikcrjum vegna
sjúkdómahættunnar. Allir gátu vitað aö
þcssar þjóöir hlytu aö grípa til nákvæmlega
söntu ráðstafana og við; stórverksmiöju-
rekstrar í loðdýra- og fiskeldi og þar nteö
fellur veröið niður úr öllu valdi. Engu síður
er þjóðin espuö upp í allt aö því froðu-
fcllandi trúarofstæki kringunt stórrekstur f
þessunt greinum. Ilverslags hystería er
þetta?
Og svo á aö rcdda byggðavandanum
mcö cinunt stór-auömagnsrisa, aö láta hann
hlunka sér niður í cinn einastan af öllum
þcint litlu fjörðunt sent eiga atvinnuvanda
aö leysa. Þetta cr spaug. Svona fyrirtæki,
segja ntenn, hefur tvö hundruö manns í
vinnu. Ilvcrju bjargar þaö svo sent. Þaö er
sagt aö þaö þurfi aö fækka bændum um tvö
þúsund. Ilarla fátt af þvf liði fær vinnu
þarna.
Nei, þaö þarf önnur ráö og meira traust-
vekjandi.
Og fyrsta ráöiö af öllunt er þaö aö huga
að þcint atvinnuvegunt sent þegar hafa sér
traustan sess nteö þjóðinni, aö auka fjöl-
breytni þeirra og fjölga störfunt þcint, f staö
þcss að láta þá drabbast niöur. í þcim efn-
unt hefur niargt vcriö gert og ýmislcgt af því
gjörsamlcga hávaöalaust og án sérstakrar
fyrirgreiðslu jafnt crlcndra auöfélaga sem
innlcndra pólftfskra rykþyrlara. Ilér á
Suðurlandinu var nýlega reist lítiö iön-
fyrirtæki, tengt landbúnaði, meö þrjátíu
manns í vinnu, viö aö heyja og verka
svokallaö ferskgras og selja þaö hrossa-
eigendum fyrir gott verö,- cinnig til út-
flutnings. Svona gras hefur fóðurgildi á viö
mjöl. Munurinn cr sá aö aö þrjátíu störf
fiytjast frá Amcríku, þar scm mjölið er gert,
austur á IIvolsvöll, meö tilheyrandi gjald-
eyrissparnaði. Auðvelt væri aö bæta við
annarri svona verksmiöju án þcss aö
markaöi þryti. Þá er komin vinna fyrir 60
manns. Og það er varanlegt. Og það byggir
á traustum grunni,- jörðinni sjálfri, hugviti
manna og þvf scm þetta tvennt getur gefið
af sér. Mengunarsnautt. Þaö þarf ekki nema
þrjár ámóta hugmyndir til aö gera jafnmikiö
gagn og allt þetta fyrirhugaða ál-hveljar-
vcrk.
Viö höfum mörg svona dæmi
(pappírscndurvinnslan, álpottaverksmiðjan
o. m. fi.) en þetta nægir f bili.
Þaö er ágætt aö vera duglegur og stór-
huga. Þó mct ég miklu mcir þann huga sem
býr yfir hcilbrigðri skynsemi en þann sem
eíur stórmennskudrauma.
Sumir segja aö við veröum að virkja orku
fallvatnanna og selja þá orku f hvclli til
stóriðju. Ef við seljum hana til orkufrekrar
stóriðju þá takist okkur aldrei að koma öll-
um þessu ósköpum af orku í lóg. Ilvaöa
skynsemi er nú í þessu. Ilvaöa nauður rckur
okkur til þcss að koma allri orku fallvatna í
lóg? Ilverslags meinloka, hverslags þrá-
hyggja er þctta? Er nokkur ástæöa til að
virkja fallvötn ncma vfs sé af þvf mciri gróöi
cn ööru scm sömu mcnn gætu tekið sér
fyrir hendur? Og ef þaö cr svo skcifilegt aö
vötnin skulu fá að renna óbeisluð til sjávar,
hvaö þá um aöra orku scm ekki er heldur
virkjuð til aö mala gull fyrir stóriðjuhringa.
Ilvað um alla líkamsorku mannanna scm
nútími vor lætur aö mcstu óvirkjaöa. Ilvað
um allt þaö reginafl sem býr f hafinu og
sjávarföllum þcss eða brimi. Má ekki til meö
aö virkja þaö og þaö í einum grænum. Ilvaö
um öll þau ósköp af mó sem ég gcng á dags-
daglega óbrcnndum? Verðum viö ckki aö
drífa í því aö brenna hann undir einhvers-
konar kötlum.
Ilvað um alla hina ómælanlega orku-
miklu vinda scm gcysa um þetta land sumar,
vetur, vor og haust.
Mega vindarnir ganga lausir?
(’Fyrirsögn greinarinnar cr nafn á fáránleika-
kvæði eftir Stein Steinarr)
w KúLulaga plast-tankar
STERKARI OG BETRI
VA TNSTANKAR:
margar stærðir.
F/TUG/LDRUR og
OLÍUG/LDRUR.
FÓDURSÝLÓ:
eirmig einangruð
fyrir /oðdýrafóður.
ROTÞRÆR:
fyrir sumarhús,
einbý/ishús og
stærri sambý/i.
Viðurkennt af
Hollustuvernd ríkisins.
800 SELFOSS
SÍMI 98-21760
FRAMLEIÐANDI:
Fossplast
GAGNHEIÐI
Fleiri bændur á
hvunndags-
fötunum
ÞaÖ er seinna vænna en að fara
koma frá sér fyrstu fréttum af
væntanlegu jólabókaflóði. í fyrra
kom út viötalsbók eftir Ilelga
Bjarnason blaöamann á
Morgunblaðinu undir heitinu
"Bændur á hvunndagsfötum".
Bókinni var vel tekið og nú hcfur
Helgi ákveöiö aö hafa bindin
a.m.k. þrjú. Væntanlegt er á
markaöinn nú fyrir jól annað bindi
en þar veröa viðtöl við Benedikt
Iljaltason á Ilrafnagili í Eyjafirði,
Björn Karlsson á Smáhömrum á
Ströndum, Einar Gíslason á
Syðra - Skörðugili, Guðmund
Lárusson í Stekkum í Flóa og Örn
Einarsson í Silfurtúni á Flúðum...