blaðið - 23.06.2005, Blaðsíða 20

•ÍSHOPL/SA.IS

20 jonsmessa
fimmtudagur, 23. júní 2005 í blaðið
\SHOPL/SA.ISy
Hvað er
Jónsmessunótt?
Á Jónsmessu er fæðingu Jóhannesar
skirara fagnað en Jón og Jóhannes
eru tvö afbrigði af sama nafninu. Dag-
setning Jónsmessu kemur út frá skip-
un Rómarkirkju um að haldið skyldi
upp á fæðingardaga Jesú Krists og Jó-
hannesar skírara á öldnum sólstöðu-
hátíðum - á stysta og lengsta degi
ársins.
Samkvæmt kristinni guðfræði er
fæðingardagur Jesú táknrænn. Hann
merkir sigur ljóssins yfir myrkrinu
og því er hann tímasettur þegar dag
tekur að lengja á ný. Það hentaði því
ákaflega vel að fæðing Jóhannesar
skyldi tímasett þegar sólargangur er
sem lengstur en í Nýja testamentinu
segir að Jóhannes hafi fæðst um sex
mánuðum á undan Jesú.
Á 1. öld f.Kr. héldu Rómverjar
upp á 24. júní sem lengsta dag árs-
ins. Nokkrum öldum síðar var tek-
ið mið af því tímatali þegar ákveða
átti messudag Jóhannesar skírara.
Menn vissu hins vegar ekki að sum-
arsólhvörf höfðu færst um þrjá daga
miðað við stjamfræðilegar sólstöður.
Því bera jólin ekki upp á stysta dag
ársins fremur en Jónsmessa á þann
lengsta.
Á meginlandi Evrópu var og er Jóns-
messa fyrst og fremst miðsumarhátíð.
Á henni tíðkuðust dansar, brennur og
skemmtanahald, sem tengdust gjam-
an verum á borð við nomir, seiðkarla
og púka. Kirkjan leit þessar hátíðir
hornauga en þrátt fyrir það hefur við-
leitni þeirra til að breyta merkingu
hátíðarinnar ekki borið árangur sem
erfiði - enn er Jónsmessu almennt
fagnað sem miðsumarhátíð en veislu-
höld hafa þó orðið hófstilltari.
Aðfaranótt 24. júní er þó ein af fiór-
um mögnuðustu íslensku nóttum árs-
ins. Henni fylgir ýmis þjóðtrú, meðal
annars að kýr tali og selir fari úr
hömum sínum. Þessa nótt á einnig að
vera gott að leita töfragrasa og nátt-
úrusteina, auk þess sem Jónsmessu-
döggin þykir heilnæm til lækninga
ef menn velta sér í henni allsberir. Á
í slandi hefur stöðug birta sumarsólar-
innar átt sinn þátt í því að áhrif illra
anda valda fólki ekki eins miklum
áhyggjum og annars staðar í Evrópu
og því hefur ekki þótt brýn ástæða til
að þóknast þeim hér á landi. Það er
því aðallega náttúrufar og atvinnu-
hættir sem hafa orðið til þess að
Jónsmessuhátíð er haldin öðruvísi á
íslandi. Á þjóðveldisöld var Alþingi
haldið í kringum 24. júní og því hent-
aði tímasetning illa til almennra
landlægra hátíðahalda, auk þess sem
skógleysi kom í veg fyrir að stórar
brennur væru hlaðnar. Jónsmessuhá-
Víða í Evrópu tíðkast að brenna norna-
brúður á bálkesti á Jónsmessunótt.
tíðir hafa því aldrei náð að festa sig í
sessi hér, en á öðrum Norðurlöndum
er til siðs að syngja og stíga hring-
dansa kringum stöng vafna blómum
og jurtum sem stungið er í jörðina.
Nú eru íslenskar aðstæður til há-
tíðahalda á Jónsmessu gjörbreyttar.
Áður komu ólokin vorverk bænda t.d.
í veg fyrir að hægt væri að slá upp
veislu en með hlýnandi veðurfari og
bættum búskilyrðum hafa aðstæður
orðið hentugri. Ef til vill nær þá Jóns-
messa að festa sig í sessi sem sum-
ar- og gróðurkomuhátíð íslendinga í
framtíðinni.
Galdrajurtir
Fyrr á öldum voru ekki mjög augljós
mörk á milli þess sem nú væri nefnt
galdur eða hjátrú og nútímalækn-
isfræði eða náttúrufræði. Mikið af
þeim galdri, sem fólk var dæmt fyrir
að beita, var í rauninni frumstæðar
N lækningaaðferðir og menn trúðu
á mátt ýmissa náttúrufyrirbæra,
sérstaklega jurta og steina. Margt
bendir til að náttúrutöfrar miðalda,
magia naturalis, hafi haft gríðarleg
áhrif á galdrafræði hérlendis. Með
náttúrutöfrum er átt við „vísindi" er
tengdust dulspeki á endurreisnartím-
anum í Evrópu. Ýmsir siðir tengdir
íslenskri hjátrú eiga þó rætur sínar
að rekja lengra aftur í tímann - allt
til þjóðveldisáranna.
Ýmsir dagar þóttu hentugri til söfn-
unar yfimáttúrlegra steina og grasa.
Á páskadags- og hvítasunnumorgun
þótti gott að leita steina, en að grös-
um á Jónsmessunótt.
Ýmis gróður var talinn hafa sér-
stakan mátt og var t.d. talið að
brenninetla hafi vaxið þar sem sak-
lausir menn höfðu verið drepnir. Ef
galdramenn voru hýddir með henni
nýtekinni af jörðinni var sagt að þeir
misstu allan galdramátt.
Maríuvöndur var sagður vaxa í
kirkjugörðum þar sem jörð var þurr
en plantan er einnig köllað hulins-
hjálmgras. Það átti að taka um
messutíma en áður var æskilegt að
skvetta vígðu vatni á það. Berar hend-
ur máttu ekki komast í snertingu við
það og sól mátti ekki skína á það. Síð-
an átti að geyma það í hvítu silki og
helguðu messuklæði. Ef maður vildi
síðan gera sig ósýnilegan átti að gera
kross í kringum sig í fjórar áttir og
bregða síðan yfir sig grasinu.
Lásagras, eða fjögurra laufa smári,

■■ •■«
Erum með sagir
hraðastilli, sem henta vel
til að saga gifsplötur.
FESTO
Tenging við ryksugu
tryggir nánast ekkert
ryk á vinnustaö,
Beinn og góður skuröur
sem minnkar alla eftirvinnu
fyrir málara.
Minni kostnaöur
við blikkkanta
Ármúll 17, 10B Rsykjavík
Síml: 533 1234 fax, 5EB 0499
..það sem
fagmaðurinn
notar!
var talinn ljúka upp hverri læsingu
sem það var borið á. Best þótti að
taka smárann þegar sól gekk í ljóns-
merki. Grasið átti síðan að geyma í
dauðsmannshári undir hægri hendi
eða um hálsinn í silkitvinna.
Enn þann dag í dag trúa margir
á lækningamátt ýmissa grasa. Þeir
eru þó örfáir sem nú segjast trúa á
sérstakan „töffamátt" í gróðrinum en
margir viðurkenna þó að erftitt sé að
útskýra ýmis áhrif jurta á mannslík-
amann.
Heimild:
www.vestfirdir.is/galdrasyning/
viskubrunnur
Gengið á
Jónsmessu
I kvöld efnir Menningamefnd Sel-
tjarnamesbæjar til léttrar Jóns-
messugönguum Seltjamames. Gang-
an hefst á Valhúsahæð kl. 20.30 og
lýkur um kl. 22.30. Safnast verður
saman við útsýnisskífuna á Valhúsa-
hæð, en þar mun dr. Þór Whitehead
sagnfræðingur lýsa á almennan hátt
hemaðarviðbúnaði á Seltjamamesi á
sríðsáranum. Síðan verður gengið af
stað og skoðaðar stríðsminjar á hæð-
inni vestanverðri. Því næst verður
gengið niður að dæluhúsi Hitaveitu
Seltjamamess þar sem göngumenn
fá hressingu og loks verður haldið að
bálkesti í fjöranni við Seltjörn. Harm-
óníkuleikari verður með í fór og söng-
elskir göngugarpar leiða fjörusöng.
Sumarfögnuður
Ásatrúarfélagsins
íslenska kirkjan heldur Jónsmessu
ekki lengur heilaga en dagurinn er
þó mikilvægur í augum ýmissa ann-
arra trúfélaga. Ásatrúarfélagið stend-
ur t.d. fyrir Þórs- eða Þingblóti á
Þingvöllum. Venju samkvæmt er það
haldið í dag, fimmtudag, eða þórsdag
í 10. viku sumars.
„Allir eru velkomnir,“ segir Jónína
Kristín Berg, Þórsnesgoði og stað-
gengill allsheijargoða. „Hátíðin er
haldin með hefðbundnu sniði en byij-
að er á því að safnast saman við Val-
höll kl. 18.30. Klukkan 19 er svo liði
fylkt í Almannagjá. Blótið hefst á því
að allsheijargoði helgar stað og stund
með hefðbundnum hætti og strax á
eftir fer fram þingsetning Allsheij-
arþings Ásatrúarfélagsins. Því þingi
er svo frestað fram ó haust.“ Jónína
segir ljóð, tónlist og bókmenntir vera
í hávegum hafðar. „Það er kveðist á,
textar fluttir, leikið og lesið eða kveð-
ið úr Eddukvæðum. Þegar við eram
úti við fara t.d fram rúnagjörningar,
auk þess sem drápur era kveðnar.
Það er ávallt haldin veisla og sameig-
inlegt matarboð en í upphafi þess er
matur og drykkur helgaður. Við eram
alltaf með framkraftana, goð og góðar
vættir, með okkur og höldum tryggð
við eldinn." Jónína segir sumarblótin
ávallt mjög vel sótt og yfirleitt komi
gestir erlendis frá, ferðafólk og aðrir
áhugamenn. „Blótin era til að halda
upp á orkuna í nóttúrunni. Hún er í
hómarki ó þessum tíma og kjaminn
styrkist allt í kringum okkur”.
Dagskráin hefst ó því að allsheijar-
goði helgar blótið og setur þing. Síðan
les lögsögumaður upp lög Ásatrúarfé-
lagsins. Þá er þingi frestað til hausts
og gengið til blótveislu við Valhöll.
Hlaupið á
Jónsmessunótt
AðstandendurReykjavíkurmaraþons-
ins standa fyrir miðnætur- og ólymp-
íufjölskylduhlaupi sem haldið verður
í kvöld kl. 22. Hlaupið hefst við Sund-
laugamar í Laugardal og því lýkur á
Laugardalsvelli.
Hlaupið er nú haldið í 10. skipti
og Hjördís Guðmundsóttir upplýs-
ingafulltrúi segist vongóð um góða
þátttöku. ,Áhugi fer yfirleitt svolítið
eftir veðri en við vonumst til þess að
yfir 1.000 manns taki þátt í ár,“ segir
hún.
Skráning fer fram í dag á
marathon.is fram til kl. 12 en um
kvöldió er hægt að skrá sig í gamla
anddyri Sundlauganna í Laugardal.
Þátttaka í þriggja km skemmti-
skokki kostar 600 krónur en 1.200
krónur í fimm og tíu km hlaup með
tímatöku. Flokkaskipting fer eftir
aldri og er skipt í fjóra flokka - allt
frá 18 ára og yngri til 60 ára og eldri.
Allir sem taka þátt fá stuttermabol,
Hægt er að velja um þrjár vegalengdir;
3km, 5km og10km.
verðlaunapening og ókeypis í Laugar-
dalslaugina.