blaðið - 25.11.2005, Blaðsíða 23

blaöiö FÖSTUDAGUR 25. NÓVEMBER 2005
BESTI BITINN | 23
inn Parmentier sem gerðist helsti
almannatengill kartöflunnar. Hann,
sem fyrrverandi stríðsfangi, taldi
hana hina mestu guðsgjöf og kynnti
fyrir Loðvík sextánda og spúsu
hans, Maríu Antonettu. Drottn-
ingin gerði það að tískufyrirbæri að
bera kartöflublóm í hárinu og með
þvi þennan óvinsæla landnema ögn
ásættanlegri fyrir almenning. Kart-
aflan átti þó enn fyrir sér langa vin-
sældarbaráttu við annað grænmeti
og í raun lagði hún Evrópu ekki að
velli fyrr en á nítjándu öldinni.
Landnemi á Hlíðarenda
Þótt ótrúlegt sé, miðað við ástand
mála í dag, tók það einnig langan
tíma að fá íslendinga til að taka kart-
öfluna í sátt. íslendingar hafa átt
það sameiginlegt með öðrum Norð-
urlandaþjóðum að geta vart hugsað
sér máltíð sem ekki inniheldur kart-
öflur. Sautjándualdarmaðurinn Vísi-
Gísli Magnússon er að líkindum
fyrstur til að planta kartöflum á
íslandi og viðeigandi að það skyldi
vera á átakastaðnum Hlíðarenda í
Fljótshlíð. Dönsk stjórnvöld sendu
einnig út boð til íslenskrar alþýðu
um ræktun matjurtagarða til sjálfs-
þurftar en það tók tímann sinn að
sannfæra íhaldsaman Islendinginn
um ágæti kartöflunnar. Það var að
lokum Napóleon sjálfur sem tryggði
kartöflunni landvist á íslandi í
upphafi 19. aldar en með styrjaldar-
rekstri hans dróg verulega úr kaup-
skipakomu til landsins og við blöstu
skortsins glímutök.
Frá Frökkum til frelsis!
Enn standa um það deilur hvaða þjóð
varð fyrst til að steikja kartöflubita í
olíu. Belgar og Frakkar gera tilkall
til þessarar mikilsverðu uppskriftar
en víst er að um 1830 var þessi réttur
orðinn vinsæll í báðum löndum.
Einni öld síðar höfðu Frakkarnir
fest þjóðerni sitt rækilega við nafn
þessa réttar og var titillinn óskor-
aður þar til Bandaríkjamenn réðust
inn í Irak árið 2003. Stór hópur Ira
fluttist til Bandaríkjana í hungurs-
neyðinni miklu og færðu nýja land-
inu auðvitað sína mestu auðlind,
kartöfluna. Nú eru menn á alþjóða-
vettvangi ekki á eitt sáttir um að
láta Frökkunum þjóðarrétt Banda-
ríkjamanna eftir. Frelsiskartöflur
eru þær nú kallaðar í Ameríkunni
þó Evrópuþjóðir haldi sig enn við
frönsku nafnið, eða það belgíska.
Or gamla skaftpottinum
Burt séð frá þeirri átakasögu sem
fylgt hefur frönsku kartöflunum
og ádeilu heilsufrömuða á hollustu
þeirra, njóta þær vaxandi vinsælda
hér á landi. Frönskur eru sannkall-
aður skyndibiti enda sóðalegar í
matreiðslu og því margir fegnir að
geta keypt þær af veitingastöðum.
En það er þó hægara sagt en gert
að fá góðar frönskur, svona eins
og mamma útbjó þær i gamla daga
og steikti í gömlum skaftpotti.
Frönskur með hýði á endunum og
fallega brúnar, hver og ein sérstök.
Svolítið eins og konfektkassi, maður
veit ekki hvernig næsti biti verður. I
vélvæðingu nútímans er maður orð-
inn óþægilega staðlaður og alltaf ná-
kvæmlega eins. En það má þó finna
meira líf og sál í matargerð ef maður
leitar.
ernak@vbl.is
Bátar og strá
Frönskur eru bornar fram með öllum
helstu réttum Vitabarsins, á Vitastíg,
og hægt er að velja um báta eða strá.
Báðar gerðir minna á útgáfu mömmu
en það var vitaskuld algengt að
heimasteikja skornar kartöflur áður
en skyndibitamenningin tók við sér á
Islandi á áttunda áratugnum. Á Vita-
barnum er létt hýðisáferð á endunum
sem gefur aukabragð það sem sóst er
eftir þegar frönskur eru annars vegar.
Hýðið hefur fyllra bragð en kartaflan
sjálf og á bátunum er blandan óvenju-
góð því að innan eru þær mjúkar
og bragðmildar en að utan eru þær
stökkar og bragðsterkar. Frönskurn-
ar eru bornar fram ókryddaðar og
stendur viðskiptavinum til boða
að krydda sjálfir og velja þá á milli
kartöflukrydds eða hins hefðbundna
salts. Olían sem frönskur eru steiktar
upp úr þarf að vera góð og mikilvægt
er að skipta reglulega um hana því
kartöflur taka auðveldlega í sig bragð
og fátt er ömurlegra en að fá frönskur
með fiskibragði. Á Vitabarnum eru
frönskurnar lausarvið aukakeim
af olíunni, þær hafa þennan ekta
gamaldagskeim og standa fyllilega
einar og sér sem máltíð, ef horft
er framhjá næringarinnihaldinu!
Þær þurfa þó á salti að halda til að
magna upp eigið bragð og bátarn-
ir eru betri en stráin. Hægt er að
kaupa frönskurnar einar og sér og þá
stendur valið á milli tveggja stærða.
Lítill skammtur kostar 200 krónur og stór
400 krónur.
Frakkland
vs. Belgía
Á 101 er boðið upp á léttan skyndi-
bitamatseðil ásamt fleiru og með
samlokum og hamborgurum stað-
arins fylgja frönskur með hýði. Þær
eru innfluttar frá Frakklandi og eru
forkryddaðar með kartöflukryddi
í eldhúsinu. Hér er einungis hægt
að fá strá og eitthvað virðist Frökk-
unum hafa brugðist bogalistin því
þeir lúta í þessari úttekt í Iægra
haldi fyrir Belgunum. Saltið og
smjör eða olía, eru mikilvægustu
fylgifiskar kartöflunnar og auka
jafnan hennar eigið bragð i stað
þess að draga úr því. Það er erfitt
að átta sig nákvæmlega á kartöflu-
bragðinu sjálfu á 101 vegna þess að
þær hafa verið forkryddaðar en það
er þó verst að áferðin er alls ekki góð.
Þær eru alls ekki nægilega stökkar
og að innan virðast þær kekkjast
þegar bitið er í þær. Þrátt fyrir að
þær séu steiktar með hýðinu er ekki
að finna þann sérstaka keim í bragð-
inu og lögun þeirra er ákaflega jöfn.
Olían virðist samt hin besta og ekki
að finna aukabragð af öðrum mat.
Frönskurnar á 101 má einnig kaupa sér-
staklega og kosta þá 350 krónur.
I. ^11|AUI4;..VL-AMP

.. ' persneskar mottur / húsgögn / gjafavörur
Opið allar helgar fram að jólum!
Virka daga 11 -18, laugardaga og sunnudaga 11 -16 Hlíðarsmára 11 S. 534 2288