Bændablaðið - 15.04.2008, Page 24

Bændablaðið | Þriðjudagur 15. apríl 200824
Utan úr heimi
Heimsbyggðin almennt, og þar
er Evrópa engin undantekning,
hefur staðið og fallið með aðgangi
að mat. Frá því maðurinn fór að
stunda jarðrækt fyrir um 10 þús-
und árum hefur framboð matar
einungis fullnægt eftirspurn síð-
ustu 140 árin.
Í Evrópu geisaði hungursneyð
jafnt og þétt fram á miðja 19. öld.
Ein hin síðasta lagðist á Írland á
árunum 1844-´46 og kostaði yfir
milljón manns lífið; kartöflumygla
eyðilagði uppskeruna og 10% þjóð-
arinnar urðu hungrinu að bráð. Á
árunum 1867-´68 reið hungursneyð
yfir Finnland og Norður-Svíþjóð,
þegar mikil úrkoma og kuldi eyði-
lagði korn- og heyuppskeruna og
dóu 10% íbúanna í kjölfarið.
Eftir þetta hefur verið nóg fram-
boð á mat í iðnríkjum heims á frið-
artímum og á alþjóðamörkuðum
hefur einkum verið spurt um rétt-
láta dreifingu matarins. Ástæður
þess að framleiðslan jókst eru fleir-
þættar en nefna má nokkrar hinar
helstu.
Hestarnir þurftu að éta
Í fyrsta lagi fóru evrópskir land-
nemar í Ameríku að senda mat í
stórum stíl til föðurlanda sinna,
einkum ódýrt korn. Með opnun
sléttanna eftir lok borgarastyrjald-
arinnar 1865 urðu vatnaskil. Mikið
af landi var þá lagt undir plóg og
járnbrautir lagðar. Gufuskip tóku
við þar sem járnbrautirnar enduðu
og fluttu kornið til Vestur-Evrópu.
Flutningskostnaður minnkaði og
framleiðslan jókst. Korn og síðar
kjöt flæddi inn á evrópska mark-
aði.
Í öðru lagi fundu Birkeland og
Eyde, jafnhliða Haber og Bosch,
upp aðferð til að vinna köfnunar-
efni úr andrúmsloftinu og fram-
leiða tilbúinn áburð nokkru fyrir
fyrri heimstyrjöld. Tilbúinn áburður
var afgerandi forsenda fyrir hinni
miklu framleiðsluaukningu, sem
einkenndi 20. öldina og er jafn-
framt ein af forsendum aukinnar
framleiðslu nú á tímum. Með bind-
ingu köfnunarefnis er mikilvægasti
hemillinn á frjósemi gróðurmoldar
leystur.
Í þriðja lagi leysti dráttarvél-
in hestinn og önnur dráttardýr af
hólmi. Það gerðist frá því á milli-
stríðsárunum á síðustu öld og fram
á 8. áratug aldarinnar. Umskiptin
frá höfrum og heyi yfir í bensín og
olíu sem orkugjafa í landbúnaði og
til flutninga losaði um fimmtung af
ræktunarlandi, sem til ráðstöfunar
var, úr hlutverki orkugjafa drátt-
ardýra í það að nýtast til matvæla-
framleiðslu. Að auki hafa framfarir
í landbúnaði skilað betri stofnum
búfjár og nytjajurta, framræslu
lands og vökvunarkerfum, sem og
vörnum gegn sjúkdómum, en einn-
ig auknum afköstum á hvern hekt-
ara lands og hvern grip.
Í fjórða lagi gekk „græna bylt-
ingin“ yfir stóran hluta Asíu á 7. og
8. áratugum 20. aldar, sem leiddi til
þess að framleiðsla matvæla stór-
jókst. Að baki þess lágu afkasta-
meiri stofnar nytjajurta, fjárfesting-
ar í vökvunarkerfum, þurrkun lands
og notkun tilbúins áburðar.
Nú eru aðrir tímar
Þessir meginþættir hafa leitt til
þess að þrátt fyrir aukna eftirspurn
hefur matarverð lækkað, að mestu
jafnt og þétt frá 1865, að heims-
styrjaldarárunum undanteknum.
Að vísu hækkaði verðið í upp-
hafi 8. áratugarins, í kjölfar þess
að kornuppskera í Sovétríkjunum
brást og Sovétmenn neyddust til að
flytja inn korn. Á sama tíma varð
að nokkru leyti uppskerubrestur í
stórum löndum Asíu, sem olli tíma-
bundinni verðhækkun á korni, en
uppskeran jókst fljótlega aftur og
verðið hélt áfram að lækka.
Staðan í upphafi 21. aldar er
önnur. Nú hækkar verðið þrátt fyrir
aukna uppskeru. Sú aukning vegur
ekki upp á móti vaxandi eftirspurn.
Svissneski bankinn Credit Suisse
hefur lagt fram spá um það að eft-
irspurnin muni aukast um 3,3% á ári
næstu árin, en að framleiðslan muni
aðeins vaxa um 2,5% á ári. Þrjú
undanfarin ár hefur neyslan farið
fram úr framleiðslunni og birgðir
eru því í lágmarki. Nú eru til um
tveggja mánaða birgðir af korni í
heiminum og í Bandaríkjunum hafa
kornturnarnir ekki verið jafn tómir
frá því á tímum síðari heimsstyrj-
aldarinnar. Korn er þar undirstaða
landbúnaðarins, bæði sem hráefni í
matvæli og sem fóður búfjár.
Ástæða þess, hve birgðirnar eru
litlar, er aukin eftirspurn í Mið-
Austurlöndum og Asíu. Ekki aðeins
neytir þar hver maður meira korns,
heldur neytir hann meiri búfjár-
afurða. Þá er þess að geta að jarð-
arbúum fjölgar um 70-80 milljónir
á ári.
Líforka og þurrkar
Í og með því að líforka er aftur orðin
valkostur sem búvöruafurð, eftir að
farið var að tengja olíunotkun við
hlýnum lofthjúpsins og hugsanlega
minna aðgengi að jarðolíu, þá eykst
samkeppni um notkun á hráefnum
frá landbúnaði til matvælafram-
leiðslu annars vegar og sem orku-
gjafa hins vegar. Þá er það stefna
sumra landa að auka kornbirgðir
sínar, en það dregur einnig úr fram-
boði korns á mörkuðum.
Hvað kornframleiðslu varð-
ar hefur uppskera dregist saman
í sumum löndum. Þar eru mest
áberandi Ástralía og Marokkó,
þar sem samdrátturinn er veruleg-
ur. Uppskeran hefur einnig dregist
saman í Vestur-Evrópu, Úkraínu og
Kanada, en þar eru uppskerusveifl-
ur þó innan eðlilegra marka.
Á hinn bóginn er unnt að taka
meira land undir ræktun í ýmsum
fyrrum Austantjaldslöndum og í
Suður-Ameríku. Nýting þess lands
krefst fjárfestinga í innviðum þess-
ara landa og uppstokkunar á eign-
araðild að landinu, sem og að koma
þarf þar á nýjum stjórnarháttum.
Taka mun tíma að koma því öllu í
kring.
Veðurfarslottó
Ef við ætlum að brauðfæða 10
milljarða jarðarbúa á 22. öldinni,
jafnframt því sem veðurfarsbreyt-
ingar munu taka sinn toll, þá er
brýnt að gefa landbúnaði aukið
svigrúm. Nýta verður möguleika
hvers lands til matvælaframleiðslu
með markvissri stefnumörkum sem
hentar hverju landi. Framleiðsla
hvers lands, ásamt viðskiptum og
birgðahaldi þess, eru þeir þættir
sem halda þarf utan um. Til þess
að það geti tekist þarf sérhvert land
rétt til að framleiða mat til eigin
þarfa, eins og það er fært um.
Á árabilinu 1865 til 2005 fór
verð á korni lækkandi, í stórum
dráttum. Þetta tímabil er nú liðið
hjá. Heimurinn verður að reikna
með því að verð á matvörum muni
hækka í framtíðinni miðað við hið
lága verð, sem við nutum fram
til 2005. Það þýðir á hinn bóg-
inn ekki endilega að stórhækkun
verði á matvælaverði í framtíðinni.
Hins vegar eru allir möguleikar
opnir næstu árin. Meðan verið
er að byggja aftur upp viðunandi
birgðastöðu verður uppskeran að
aukast ár frá ári til að komast hjá
miklum verðhækkunum. Eins og
sakir standa spilar heimurinn í veð-
urfars-„lottói“ með því að veðja
á metuppskeru, án þess að hafa
lágmarksbirgðir upp á að hlaupa ef
uppskeran skyldi bregðast.
Bondebladet/Chr. Anton Smedshaug
Lækkandi kornverð í 140 ár
Forseti Frakklands, Nicolas
Sarkozy, hefur lýst því yfir að
hann vilji endurskoða landbún-
aðarstefnu ESB og efla búfjár-
rækt í löndum sambandsins.
Leiðin til þess sé að draga úr
styrkjum út á landrými um
15% og flytja þá fjármuni,
sem þar sparist, yfir á styrki til
búfjárræktar sem og til lífræns
landbúnaðar, einkum á strjál-
býlum svæðum.
Frakkland tekur við for-
mennsku í ESB næstkomandi
haust og þá er Frakklandsforseti
í góðri stöðu til að vinna stefnu
sinni brautargengi. Rökin fyrir
breyttri stefnu eru þau, að þyngst
hafi fyrir fæti í evrópskri búfjár-
rækt með hækkuðu verði á korni
og öðru fóðri. Bændur, sem stundi
kornrækt, hafi hins vegar hagnast
á þeirri verðhækkun.
Auk þess vill franska rík-
isstjórnin stofna kreppulánasjóð,
sem grípa mætti til ef upp kæmu
búfjársjúkdómar eða áföll vegna
breytinga á veðurfari.
Nationen
Sarkozy vill efla búfjárrækt í Evrópu
Brennsla orkugjafa úr jörðu;
kola, olíu og gass, hefur um ára-
bil verið álitin eiga verulegan
þátt í hlýnun lofthjúpsins. Þótt
margt hafi verið gert til að draga
úr þessum áhrifum hefur gengið
illa að leysa olíuna af hólmi sem
orkugjafa fyrir farartæki, þ.e.
bíla, flugvélar og skip.
Vonir manna í því efni glædd-
ust, þegar fram komu hugmyndir
um að framleiða orku á farartæki
úr jarðargróða, svo sem maís, jurta-
olíu, sykurreyr og korni. Slík fram-
leiðsla hefur síðan náð verulegu
umfangi sums staðar í heiminum,
t.d. úr maís í Norður-Ameríku, syk-
urreyr í Suður-Ameríku og jurta-
olíu í Evrópu.
Í bakseglin sló fyrir þessari
framleiðslu, þegar í ljós kom að
matvælaframleiðsla og -öryggi var
farið að líða fyrir hana, en einnig að
í framleiðslu eldsneytisins fór svo
mikil orka, að hagurinn af þessari
orkuvinnslu fyrir lofthjúpinn var
minni en stefnt var að í upphafi.
Sú hugmynd hefur komið upp,
sem mótleikur gegn notkun hrá-
efnis í matvæli og fóðurs sem
orkugjafa fyrir farartæki, að nota
í þessa framleiðslu tréni og annað
lífrænt hráefni, sem nýtist ekki sem
matvæli eða fóður. Sú aðferð hefur
verið kölluð annarrar kynslóðar
framleiðsla líforku.
Tækni við þessa framleiðslu hefur
verið í þróun en nú er svo komið að
fyrsta verksmiðjan, sem náð hefur
valdi á þessari tækni, hóf rekstur í
apríl á þessu ári og framleiðir lífdí-
selolíu. Það er fyrirtækið Choren
Industries í Þýskalandi sem hér er
á ferð, en það er staðsett í Freiberg.
Hráefnis til framleiðslunnar verður
aflað með ræktun fljótvaxinna trjá-
kenndra jurta, svo sem viðju.
Fyrirtækjasamsteypa Choren
vinnur að verkefninu með fyrir-
tækjunum Shell, Daimler og Volks-
wagen, en nýja díselolían hefur
fengið vöruheitið SunDiesel og
hentar vel til blöndunar í hefð-
bundna díselolíu.
Við framleiðslu á SunDiesel er
lífmassi orkugróðursins notaður
allur eins og hann kemur fyrir.
Á fyrsta stigi framleiðslunnar er
brennanlegum lofttegundum breytt
í fljótandi eldsneyti. Framleiðslan
fer fram undir miklum þrýstingi
með aðferð sem nefnd er Carbo-V.
Í efnaferlinu verður til gas, sem
er hreinsað með efnahvötum, m.a.
af brennisteini, og breytt í fljót-
andi díselolíu. Nýja fyrirtækið á að
vinna úr 67.500 tonnum hráefna á
ári, m.a. gömlu timbri, auk fljót-
vaxinna viðjutegunda.
Hraðvaxta gróður hagkvæmastur
Fyrirtækið telur fljótvaxinn gróð-
ur skila mestum hagnaði þegar til
lengdar láti og stefnir að því að
rækta hann nálægt verksmiðjunni,
segir Michael Deutmayer, sem ber
ábyrgð á öflun hráefnis til verk-
smiðjunnar.
Landbúnaðarrannsóknastofnun í
sambandsríkinu Sachsen hóf einn-
ig fyrir þremur árum tilraunarækt-
un á ýmsum undirtegundum víðis
og aspar í Freiberg. Þessi tré hafa
náð 5-6 m hæð á þremur árum.
Vöxturinn bendir til þess að orku-
skógur geti orðið hagkvæm ræktun
fyrir landbúnað á þessu svæði.
Áætlað er að uppskera orku-
skógaakrana þriðja hvert ár og nota
til þess sláttutætara, en nýjar plöntur
vaxa svo upp af rótum hinna fyrri.
Reiknað er með að hver uppskera
dugi til framleiðslu á 2.000 - 5.000
lítrum af SunDiesel á hektara.
Choren-samsteypan býður
áhugasömum bændum langtíma-
samning um ræktun á orkuskógi
á góðum kjörum. Þá býður sam-
bandsríkið Sachsen bændunum
styrk, sem nemur 30% af stofn-
kostnaði við ræktunina.
Sænska fyrirtækið Lantmännen
Agroenergi hefur gert samning við
Choren um ræktun á græðlingum
til plöntunar í orkuskóga.
Choren stefnir nú þegar að því að
stofna fimm verksmiðjur til dísel-
olíuframleiðslu, sem framleiði árlega
250 milljón lítra af olíu. Til þess þarf
um eina milljón tonna af lífmassa.
Afurðin er ekki talin auka kol-
tvísýring í andrúmsloftinu, þar
sem losun koltvísýrings við notkun
orkunnar á farartæki og koltvísýr-
ingsnám jurtanna stenst á.
Landsbygdens Folk
Líforka unnin úr tréni
Hungur í Norður-Kóreu
Fregnir berast nú af því, að mikill
matarskortur sé um þessar mundir
í Norður-Kóreu. Það eru hjálp-
arsamtökin Good Friends sem hafa
komið þessum fréttum á framfæri.
Úthlutun matvæla hefur
verið stöðvuð í höfuðborginni
Pyongyang, þar sem efnaðasti hluti
landsmanna býr. Það bendir til þess
að ástandið sé mjög alvarlegt ann-
ars staðar í landinu. Nationen
Matarverð hækkar í USA
Verð á matvælum í Bandaríkjunum
hækkaði um 8% á fyrsta ársfjórð-
ungi þessa árs. Það er niðurstaða
könnunar bandarísku bændasam-
takanna, American Farmers
Bureau, en kannað var verð á 16
algengum vörutegundum. Mest var
hækkunin á matvælum úr korni en
þar á eftir komu ostur, egg og epli.
Verð á beikoni stóð í stað en meðal
vara, sem lækkað höfðu í verði,
voru drykkjarmjólk og svínakóti-
lettur. Nationen