Bændablaðið - 05.11.2009, Blaðsíða 19

20 Bændablaðið | fimmtudagur 5. nóvember 2009
Líf og starf
Í Bændablaðinu í byrjun árs 2008
greindi ég frá tilraun með dreif-
ingartíma þunnrar kúamykju.
Niðurstaðan var að haust- og
miðsvetrardreifing kom illa
út og skilaði sér ekki í sprettu
næsta sumar. Haustið 2007 var
með fádæmum úrkomusamt á
SV-landi og er hugsanlegt að það
hafi komið niður á nýtingunni.
Síðastliðið haust var tilraunin
endurtekin með svipuðum for-
merkjum. Á tímabilinu september
til maí var þunnri kúamykju dreift
á tún í byrjun hvers mánaðar og til
samanburðar var borinn á tilbúinn
áburður. Ekki var borið á svell eða
ef snjór var meiri en í skóvörp. Ætíð
var sama mykja notuð en hún er úr
mykjupoka Hvanneyrarfjóssins.
Vegna mikillar vatnsblöndunar var
þurrefni lágt eða 4,5-5%, en áborið
magn var mikið eftir því, 60 tonn/
ha, sem samsvarar um 20 tonn-
um af mykju með 11% þurrefni
(„Handbókarmykju“). Samkvæmt
efnagreiningum voru auðleyst N
í mykjunni tilsvarandi um 100
kg/ha, svo þetta er fullur áburð-
arskammtur.
Uppskera sumarið 2009 var sem
segir í 1. töflu.
Uppskera er afar góð á óáborn-
um reitum (0-0-0), samtals 68 hkg
þe/ha og áburðarsvörun eftir því
frekar lítil, en þó vaxandi upp í
100-125 kg N/ha. Þegar ekki voru
borin á steinefni (100-0-0) fékkst
dálítil svörun frá því að bera ekk-
ert á, en steinefni án N (0-20-80)
skilaði engu í fyrsta slætti. Af
mykjunni er það að segja, að haust-
dreifingin skilað engu í fyrra slætti.
Dreifing í apríl kom best út þó pró-
teinprósentan sé lág á þeim reitum.
Sem sagt, sama heildarmynd og
fyrra ár, haustdreifð mykja nýtist
mjög illa.
Próteinprósentan í fyrra slætti
gefur sömu mynd: Haust- og miðs-
vetrardreifing skilar sömu pró-
teinprósentu og áburðarlausi liður-
inn. Í tilraunum með haustdreifingu
tilbúins áburðar hefur komið i ljós
að hann skilar sér í uppskeru næsta
sumars og sú virðist einnig raunin
hér, því tilbúinn áburður 8. október
skilar sér bæði í uppskeru og pró-
teinprósentu þó mykja sem dreift er
sama dag skili sér illa.
Það er athyglisvert að mykj-
ureitirnir taka við sér í seinni slætti
og í samanlagðri uppskeru gefur
vordreifð mykja ein og sér jafn-
mikla uppskeru og vænir skammtar
af N, P og K.
Mikil uppskera á 0-reitum sýnir
að mýrin gefur mikið af sér, vænt-
anlega með rotnun. Þarna er sem-
sagt forði sem ganga má að, en
hann er ekki óþrjótandi. Nýtingu
hans fylgir óhjákvæmilega losun á
CO2 eða um 50 kg fyrir hvert kg N.
Til samanburðar kostar framleiðsla
á hverju kg N í tilbúnum áburði
u.þ.b. 2 kg af olíu, sem verða að
u.þ.b. 7 kg af CO2.
Tilsvarandi tilraunir hófust
nú í haust á Hvanneyri og Stóra-
Ármóti. Eins og áður er það
Framleiðnisjóður landbúnaðarins
sem styrkir tilraunirnar.
Ríkharð Brynjólfsson
1. tafla. Uppskera einstakra liða sumarið 2009, hkg þe/ha. Fyrri
sláttur var 26. júní en seinni sláttur 12. ágúst.
N-P-K/mykja Dreifing 1. sláttur 2.sláttur Samtals %prót. í fyrra slætti
0-0-0 38 31 68 14,7
25-20-80 13. maí 40 39 79 14,3
60-20-80 13. maí 45 36 81 15,4
100-20-80 13. maí 50 38 88 16,5
125-20-80 13. maí 49 37 86 17,4
100-0-0 13. maí 43 31 75 17,1
0-20-80 13. maí 38 36 74 14,4
60-20-80 10. okt. 42 40 82 14,7
Mykja 10. sept. 33 40 73 13,2
Mykja 8. okt. 33 42 76 13,4
Mykja 3. nóv. 37 41 78 14,3
Mykja 2. des. 34 44 78 14,4
Mykja 5. jan. 41 42 83 14,7
Mykja 16. feb. 40 43 83 14,1
Mykja 12. mars 35 54 88 13,6
Mykja 1. apríl 47 40 86 12,5
Mykja 5. maí 46 40 85 14,4
‹ " 

Haustdreifð mykja nýtist mjög illa
Með hlýnandi loftslagi, hag-
nýtingu rannsókna og bættri
verkkunnáttu bænda hefur akur-
yrkja ýmiskonar aukist til muna
síðustu ár. Þessi árangur er gleði-
efni en kallar þó á nokkur varn-
aðarorð til framtíðar.
Ef vatn og vindar fá að leika
óhindrað um opna akra geta dýr-
mæt lífræn efni og næringarefni
tapast. Sá tími sem líður frá því að
akur er plægður og þar til grösin
loka honum, getur því verið land-
inu og bóndanum dýrkeyptur.
Þó svo að uppblástur og vatnsrof
vegna akuryrkju sé ekki teljandi
vandamál á Íslandi í dag þurfa
bændur að vera meðvitaðir um
hættuna sem aukin akuryrkja getur
haft í för með sér, sérstaklega við
gosbelti landsins.
En hvaða fyrirbyggjandi að-
gerðum er hægt að beita, svo aukin
akuryrkja leiði ekki til landhnign-
unar?
Endurvinna að vori en ekki að
hausti
Mikilvægt er að sá tími sem land-
ið er opið sé sem allra stystur. Þar
sem land er brotið í fyrsta skipti
getur þó verið nauðsynlegt að láta
plógstrengina veðrast yfir veturinn.
Haustplæging getur einnig verið
nauðsynleg á mýrlendi þar sem
klaki fer seint úr að vori. Varast ber
sérstaklega haustvinnslu á úrkomu-
miklum svæðum þar sem land ligg-
ur í halla, því fok og afrennsli getur
þar orðið mikið yfir veturinn.
Skjólbeltarækt
Skjólbeltarækt er í mörgum til-
fellum eina raunhæfa leiðin. Til
dæmis í kartöflurækt þar sem upp-
skorið er fram á haustið og þ.a.l.
fer akurinn óvarinn inní veturinn.
Skjólbelti sem og annar gróður við
skurði eða læki getur einnig komið
í veg fyrir að næringarefni tapist
með afrennsli þá leiðina. Gróður
með skurðum hindrar einnig mynd-
un rofrása á skurðbökkum, vegna
vatnsaga.
Takmarka stærð samfellu í opnum
ökrum
Eftir því sem samfelldir opnir akrar
eru stærri því meira getur fok úr
þeim orðið. Ef akur er brotinn upp
með gróðurbeltum inná milli getur
hluti áfoksins og/eða afrennsl-
is numið staðar þar og nýst sem
áburður. það mætti hugsa sér þetta
sem lið í því að hvíla landið, m.a.
til varnar sjúkdómum. Sá t.d. rýg-
resi í stað byggs eitt árið.
Stöngullinn sem skilinn er eftir
þegar korn er skorið veitir heilmikla
vörn. Enn meiri vörn er þó þegar
hálmurinn er einnig látinn liggja.
Nota vetrarafbrigði
Ef notuð eru vetrarafbrigði þá er
yfirleitt sáð um miðjan júlí og
akurinn fer inní veturinn með gróð-
urhulu. Gallinn er þó sá að í mörg-
um tilfellum eru ekki til yrki sem
þola íslenska vetur. Það ber einn-
ig að hafa í huga að uppskeran er
seint tilbúin árið eftir og varla næst
að sá til annarrar uppskeru það árið
eins og tíðkast víða erlendis.
Skjólsáning
Þegar ætlunin er að uppskera korn
að hausti en rækta tún ári síðar
getur verið tilvalið að skjólsá. Til
dæmis sá að vori vallarfoxgrasi
eða fjölæru rýgresi og skjólsá með
korni. Þannig er akurinn aðeins
opnaður einu sinni í stað tvisvar
og gróðurhula er allan veturinn.
Grastegundirnar vaxa þá lítið sem
ekkert yfir sumarið á meðan korn-
ið vex til þroska. Þar sem korn er
þreskt snemma gæti rýgresi jafnvel
nýst til beitar strax um haustið.
Sá söfnunargróðri (catch crop)
Í einhverjum tilfellum kann að vera
raunhæft að sá grasfræi í kartöflu-
akra sem eru teknir upp snemma, í
þeim tilgangi að mynda gróðurhulu
fyrir veturinn. Bæði er það gert til
að vernda jarðveginn fyrir vatni
og vindum en einnig til að grösin
taki upp næringarefni sem annars
myndu bindast fast í jarðveginum
og ekki nýtast síðar meir. Þetta
getur einnig átt við í kornrækt, en
þá einkum til að tapa ekki næring-
arefnum sem bindast auðveldlega.
Borgar Páll Bragason
Ein leið til að fyrirbyggja fok
jarðvegs úr opnu landi, eins og
kartöflugörðum og kornökrum
er að koma upp skjólbeltum.
Skjólbelti geta verið mismun-
andi hönnuð og fer það eftir
hlutverki þeirra.
Þegar skjólbelti eru hönnuð
þarf að gera sér grein fyrir ýmsum
þáttum og ræður þar ríkjandi
vindátt mestu um, einnig hvort
um er að ræða skjólbelti fyrir
búfénað eða vegna akuryrkju.
Skjóláhrifin fara eftir því hversu
beltið er þétt og hver fjarlægð er
milli belta. Samkvæmt rannsókn-
um og reynslu hefur verið sýnt
framá að skjólgjafi með 40-50
% opfleti dregur mest úr vind-
hraða. Skjóláhrif beltis fer einnig
eftir hæð þess og geta skjóláhrifa
náð um 20- 30 -faldri hæð belt-
is. Skjóláhrif af belti, sem nær
4 m hæð, og er með um 40 %
opflöt geta því orðið 80- 120 m.
Við hönnun á beltum, sem eiga
að varna foki úr ökrum, er rétt að
hafa þéttara á milli belta, t.d. um
50 m.
Rétt er að gera ráð fyrir 2- 3
röðum í hverju belti. Með því
skýla plönturnar hver annari
betur og þá er hægt að vera með
fjölbreyttara tegundaval. Minni
hætta er á, að belti með mörgum
tegundum eyðileggist allt þótt ein-
stakar tegundir eða kvæmi drepist
úr því. Mikilvægt er að vera með
bæði hávaxnar og lágvaxnar teg-
undir í beltunum. Í belti sem á að
skýla að vetrinum er gott að nota
barrtré t.d sitkagreni. Til að verj-
ast foki úr ökrum er rétt að nota
einnig runna, sem settir eru á
milli hávaxnari trjáa.
Helstu kostir skjólbelta eru :
Við skjólið aukast hiti og upp-
skera. Minni hætta er á jarðvegs-
foki, t.d. verður fok ofan af kart-
öflum minna. Raki helst betur í
skýldu landi, sem verður til þess
að spretta er jafnari. ( Uppgufun
meiri á óskýldu landi)
Ýmsir ókostir geta fylgt skjól-
beltum: Þau safna snjó hlémegin
við beltin.. Getur verið kostur
þar sem verið er að hefta fok eða
auka raka. Þau hamla birtu næst
sér. Næturfrosthætta eykst þegar
vindhraði er lítill. Þó má með
réttri hönnun nota skjólbelti til
að þrýsta köldu lofti frá akrinum
og þannig verja hann næturfrosti.
Komið hefur fyrir að einföld víði-
belti hafa drepist, að því er virðist
vegna eitrunar frá jarðvegslyfjum,
sem notuð eru við kartöflurækt.
Ein leið til að mynda skjól án
þess að vera með skjólbelti á ökr-
unum er að koma upp skjólbelt-
um, (skjóllundum) utan við akr-
ana t.d. á óræktarlandi. Það væri
þá gert með breiðum beltum, 10
til 50 m breiðum við akrana sem
verja á fyrir uppblæstri og þá væri
fyrst og fremst verið að skýla fyrir
ríkjandi vindátt að vetrinum. Í
þessa skjóllundi eru notaðar fjöl-
breyttar tegundir og bæði lauftré
og barrtré.
Dæmi um tré og runna í
skjólbelti:
Hávaxin tré: Alaskaösp, reynir,
birki, álmur, sitkagreni, garða-
hlynur, selja, lerki, heggur.
Meðalhá tré og háir runnar:
Alaskavíðir, jörvavíðir, viðja,
yllir, elri, bergfura, fjallafura.
Lágvaxnir runnar: Gulvíðir,
loðvíðir, toppar, ribstegundir,
kvistir, rósir, misplar.
Heimild: Hallur Björgvinsson og Brynj-
ar Skúlason, 2006. Skjólbelti, Skóg ar-
bók Grænni skóga. bls, 177- 188.
Hvanneyri 29.10. 2009
Guðmundur Sigurðsson
Verndum jarðveginn
Skjólbelti sem vörn við jarðvegsfoki