Bændablaðið - 13.10.2011, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | fimmtudagur 13. október 2011
Erfðagallar sem valda vansköpun
af einhverju tagi þekkjast í búfé
hér á landi sem og annarsstaðar.
Oftast er um að ræða galla sem
stjórnast af víkjandi erfðavísi,
sem þýðir að eingöngu arf-
hreinir gripir sýna einkenni en
arfblendnir gripir eru einkenna-
lausir. Þannig verða gallar af
völdum víkjandi erfðavísa oft
lífseigir, því erfitt er að útrýma
þeim algerlega úr stofninum.
Sem betur fer finnast ekki
margir slíkir gallar í íslensku
búfé en dæmi um þá eru t.d.
bógkreppa og gul fita í sauðfé
og flátta í nautgripum.
Af og til hafa bændur sam-
band við okkur vegna gruns um
fláttu hjá grip. Eins og áður segir
er þetta galli sem stjórnast af
víkjandi erfðavísi og arfberar því
einkennalausir. Flátta er þekkt
bæði hérlendis og erlendis og lýsir
sér þannig að spenar á fram- og
afturjúgri, öðru hvoru megin, eru
samvaxnir. Mikilvægt er að gera
greinarmun á fláttu annars vegar
og samvöxnum spena og dverg-
spena (aukaspena) hinsvegar,
en slíkt sést einnig stundum hjá
kúm. Þegar um samvaxinn spena
og dvergspena (aukaspena) er að
ræða er jafnan eðlilegur speni á
hinum júgurhlutanum á sömu hlið.
Þegar grunur vaknar um fláttu
í grip skal ávallt láta ráðunaut
vita, því mikilvægt er að grípa til
aðgerða til að koma í veg fyrir að
gallinn dreifist frekar í stofninum.
Dæmi eru um að naut hafi verið
tekin úr notkun vegna gruns um
að þau bæru þennan erfðagalla.
Strokkur 00-003 var ekki tekinn
til framhaldsnotkunar, þrátt fyrir
að vera eitt besta nautið úr sínum
árgangi, vegna gruns um að hann
bæri erfðavísi fyrir fláttu. Einnig
var ákveðið að taka syni Túna
95-024 ekki til framhaldsnotkunar,
en sýnt þótti að Túni hefði borið
þennan galla og því möguleiki á
að synir hans bæru erfðavísinn.
Þær tilkynningar sem við fáum
um fláttu reynast stundum vera
samvöxtur á spena og aukaspena
en þó hefur einnig komið fyrir
að um raunverulega fláttu sé að
ræða. Nýlega kom upp tilfelli þar
sem kvíga með fláttu bar kvígu-
kálfi sem einnig hafði greinileg
einkenni fláttu. Það er mikilvægt
að kúabændur skoði ávallt vel
júgurstæði fæddra kálfa og þá auð-
vitað sérstaklega ásetningskvígna.
Nautkálfar sem teknir eru inn á
nautastöð Bændasamtaka Íslands
eru ávallt skoðaðir af héraðsráðu-
naut, sem meðal annars athugar
hvort kálfurinn beri nokkuð merki
um galla í spenagerð sem gæti þá
erfst til dætra hans. Lesendum
til glöggvunar fylgja hér myndir
af fullorðnum grip með fláttu og
smákálfi þar sem greinilega sést í
júgurstæðinu að kálfurinn er með
fláttu.
Verum vakandi gagnvart fláttu
Fjóstíran
Líf og starf
Ráðunautur í nautgriparækt
Gunnfríður E. Hreiðarsdóttir
Nærmynd af hægri hlið júgurs. Hér sést greinilega hvernig spenarnir eru algerlega samvaxnir hálfa leið niður
en kvíslast síðan.
Júgurstæði á smákál þar sem greinilega sést að spenarnir eru sam-
vaxnir. Mikilvægt er að bændur skoði vel júgurstæði kálfa og láti vita ef
grunsemdir vakna um áttu. aka þarf NA-sýni til að staðfesta faðerni
ef kálfurinn er undan sæðinganauti og því er nauðsynlegt að ráðunautar
fái að skoða kál nn.
Fullorðin kýr með áttu. Fram- og afturspeni hægra megin eru samvaxnir.
Spenar á vinstri hlið kýrinnar eru eðlilegir að staðsetningu og lögun.

Skráning allra fjárhúsa landsins í gangi!
Fjárhús hafa á liðnum áratugum
tekið nokkrum breytingum, þó
svo að vart sé hægt að tala um
byltingar varðandi hýsingu sauð-
fjár. Um þetta er í raun lítið vitað
en nú er farið af stað verkefnið
Fjárhúsvist, sem er samstarfs-
verkefni Landbúnaðarháskólans
og Bændasamtakanna og er til-
gangur verkefnisins að búa til
gagnagrunn um fjárhús hér á
landi. Verkefnið er kostað af
Þróunarsjóði sauðfjárræktar.
Flest fjárhús með görðum?
landi enn með görðum, tiltölulega
mjóum króm og einhvers konar
má ætla að þó nokkur og vaxandi
hluti fjárhúsa sé með gjafagrindur
í hluta gjafarýmis eða því öllu og
undirlag þá oft rimlar að hluta á
móti strekkmetalristum, mögulega
hálmur og/eða tað í einhverjum
tilfellum. Einnig er nokkuð um að
fé sé látið „liggja við opið“ allan
fóðrunartímann, þó er lítið vitað
um hlutfall þess fjár sem haldið er
við slíkar aðstæður.
Vinnuléttandi tækni hefur verið
að ryðja sér til rúms á undan-
förnum árum með tilkomu liðlétt-
inga, lyftara, handlyftara, brauta
í loftum o.fl. Lítið er þó vitað um
útbreiðslu þessarar tækni á fjárbúum
hér á landi. Í hnotskurn má segja að
til séu margvíslegar upplýsingar
um bæði ólíka húsvist sauðfjár og
vinnulag við gegningar, en lítið vitað
um útbreiðslutíðni.
Skráning á húsvist sauðfjár
Úrlausnarefni þessa verkefnis er
varðandi húsvist alls sauðfjár á Ís-
landi, sem og notkun og útbreiðslu
vinnuléttandi tækni, nokkuð sem má
samþætta og kalla fjárhúsvist á Ís-
landi, þ.e. bæði hvað varðar aðbúnað
dýra og manna. Um er því að ræða
nýtt þróunarverkefni, sem þó mun
byggja að hluta á sambærilegu verke-
fni úr íslenskri nautgriparækt varðan-
með tiltölulega einfalda gagnasöfnun
þessa viðamikla verkefnis, en við
þá gagnasöfnun má svo auðveld-
lega byggja frekari upplýsinga-
-
gur verkefnisins hófst sl. haust en
vegna ófyrirsjáanlegra tæknilegra
vandamála hófst gagnasöfnun fyrst
í september síðastliðnum.
Ný aðferð við gagnasöfnun
Verkefnið byggir á áralangri reynslu
Landbúnaðarháskólans af gagnasöf-
nun og uppgjöri sambærilegra upp-
lýsinga varðandi fjós hér á landi, en
byggir þó ekki á beinum úttektum
fjárbúanna heldur á skráningum á
grundvelli upplýsinga frá fjáreigend-
unum sjálfum. Upplýsingatæknisvið
Bændasamtaka Íslands útbjó rafrænt
skráningareyðublað á Netinu og eru
niðurstöður frá bændum vistaðar
í miðlægum gagnagrunni Bænda-
samtakanna. Öllum notendum
FJÁRVÍS.IS, um 1.100 aðilum, var
sendur tölvupóstur þar sem óskað var
eftir þátttöku í skráningu fjárhúsa.
bú sem standa út af verður fyrst og
fremst leitað til ýmissa þjónustuaðila
sauðfjárbænda, svo sem landsráðu-
nautar, héraðsráðunauta, dýralækna
og búfjáreftirlitsfólks. Í þeim tilvik-
um sem engar upplýsingar eru
þekktar um viðkomandi fjárhús
verður þeim upplýsingum safnað
með beinum símaviðtölum.
Mikilvægar upplýsingar
Niðurstöður verkefnisins munu gefa
til kynna hvernig aðbúnaði sauðfjár
er háttað hérlendis og gefa vísbend-
ingar um tækifæri til bættrar vinnu-
hagræðingar í sauðfjárrækt. Þá munu
niðurstöðurnar nýtast til að meta
mögulegt svigrúm greinarinnar til
framleiðsluaukningar án nýfjárfest-
inga, sem og væntanlega gefa vís-
bendingar um áhugaverð rannsóknar-
og þróunarverkefni á komandi árum.
Sá grunnur sem jafnframt verður til
með þessum hætti mun ennfremur
nýtast vel á komandi tímum til enn
varða leiðina varðandi nýjar aðferðir
Taktu þátt
Það er von okkar sem að þessu ný-
stárlega verkefni stöndum að sem
það að skrá sína aðstöðu, enda byggir
sjálfa. Þeir sem hafa áhuga á að gera
það en hafa ekki fengið tölvupóst
vegna könnunarinnar, eða lentu í
tæknilegum vandræðum með útfyll-
ingu, er bent á að senda tölvupóst á
netfangið tolvudeild@bondi.is.
Snorri Sigurðsson
auðlindadeild
Landbúnaðarháskóla Íslands
Höfði, Grýtubakkahreppi.