Fréttablaðið - 06.02.2012, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 6. febrúar 2012 13
Ný skýrsla um lífeyrissjóð-ina hefur leitt í ljós að á
tveimur árum kringum banka-
hrunið tókst þeim að tapa
480 milljörðum króna. Þegar
maður les viðbrögð forsvars-
manna sjóðanna mætti ætla
allt hafi það tap verið innt af
hendi af frábærri fagmennsku
og trúmennsku. Nánast eins
og allt hafi verið samkvæmt
þrauthugsaðri áætlun. Þeir
segja líka að þeir hafi vitað
allt sem í skýrslunni stendur,
ekkert komi þar á óvart – með
öðrum orðum: hér er allt undir
kontról. Fariði bara að rífast
aftur um símaskrána.
„Viðskiptavild“
En svo muna þeir eftir því
hvað það er mikilvægt að vera
auðmjúkur og segja: En að
sjálfsögðu munum við læra af
þessu.
Og ekki að efa að einhver
þeirra hefur í viðtali farið með
eftirlætissetningu hrunmanna:
það er auðvelt að vera vitur
eftir á. (Er það ekki annars
bjálfalegasta setning gjörvallr-
ar íslenskrar tungu? Menn sem
kjörnir eru til trúnaðarstarfa
og þiggja fyrir það há laun
eiga að vera vitrir fyrirfram
en ekki eftir á.)
Megnið af þessari tapupphæð
tengist útrásarfyrirtækjunum
alræmdu og fjáraustri lífeyris-
sjóðanna í dauðadæmd bólu-
fyrirtæki á borð við FL-group
og Exista (sem ennþá á fyrir-
tækið já.is sem gerði sig að
fífli í vikunni með plástrinum
á símaskrána).
Þar vakna eðlilega spurn-
ingar um tengsl stjórnar-
manna þessara almannasjóða
við slíkt aflendingafyrirtæki
og afskriftameistara íslensku
bankanna – ferðalög og gýli-
gjafir og aðra „viðskiptavild“;
þau óformlegu samskipti sem
íslenskir viðskiptamenn tömdu
sér á hrunárunum og verða
kannski illrekjanleg. Um þetta
er því miður ekkert fjallað í
téðri skýrslu. En getum við
ekki bókað það að töluvert af
lífeyri landsmanna hafi ratað
í aflöndin á reikningana hjá
öðrum ránsfeng?
Lífeyrissjóðirnir geyma pen-
inga íslensks launafólks. Þetta
eru peningar sem sóttir eru
til íslenskra launamanna – og
oft af miklu harðfylgi. Þetta
er skattheimta, sem við höfum
ekkert um að segja hvernig
ráðstafað er, nema við erum
fullvissuð um að sú ráðstöfun
miðist við bestu hugsanlega
ávöxtun. Við erum fullvissuð
um að fagleg sjónarmið ráði
för þegar lífeyrissjóðirnir
neita að taka þátt í skuldaleið-
réttingum. Fagleg já. Miklum
fjárhæðum var hent í Glitni
eftir að fyrir lá hvert stefndi
– en það var að sjálfsögðu ein-
göngu til að fá bestu hugsan-
legu ávöxtun. Við eigum að
trúa því að viturlegt hafi
verið að taka þátt í ævintýr-
um Hannesar Smárasonar og
Bakkabræðra. Við eigum að
trúa og treysta.
Hver kaus hann?
Með vissu millibili fáum við að
sjá Arnar Sigurmundsson, sem
virðist einhvers konar keisari
í þessu kerfi, koma í sjónvarp-
ið til þess að tilkynna okkur
um ákvarðanir sínar og sinna
manna um það hvað beri nú
að gera í landinu; hvaða vegi
skuli leggja og hvaða göng
skuli sprengja – og hver ekki
– og maður hugsar: Hver kaus
hann? Er þetta ekki formaður
samtaka fiskvinnslustöðva?
Af hverju ræður hann yfir
lífeyrissjóðunum?
Helgi Magnússon stjórnar-
formaður í Lífeyrissjóði versl-
unarmanna er annað gott
dæmi um þá menn sem þarna
hafa komist til valda og áhrifa;
sú glögga og stálminnuga Lára
Hanna Einarsdóttir rifjaði upp
á dögunum á bloggsíðu sinni
grein sem hann skrifaði seint
á síðasta ári þar sem hann
rómaði mjög skattastefnuna
í Rússlandi og þær jafnaðar-
hugmyndir sem liggja til
grundvallar þjóðfélagsupp-
byggingunni þar og en taldi
skattheimtu að hætti norrænna
landa vera argasta sósíalisma.
Þetta var eins og skrifað af
frambjóðanda Repúblíkana-
flokksins í forsetakosningun-
um í Bandaríkjunum.
Auðvitað er fínt af umsvifa-
mikill fjárfestir á borð við
Helga Magnússon deili með
okkur sýn sinni á samfélagið –
sem er sú að auðmenn eigi að
græða og gera það sem þeim
sýnist við sína nokkurn veginn
skattfrjálsu tekjur – en maður
spyr sig óneitanlega þeirrar
spurningar hvort ráðlegt sé að
maður með slík viðhorf og slík-
an samfélagsþroska hafi svo
mikið að segja yfir þeim pen-
ingum sem teknir eru af okkur
launafólki.
Það má vera rétt sem þeir
láta á sér skilja helstu tals-
menn þessa kerfis, að þessum
fimmhundruð milljörðum hafi
verið tapað af geysilegri þekk-
ingu og fagmennsku. Jafnvel
að allt hafi þetta verið með
ráðum gert.
Sjálfur verð ég þó að segja,
að ég væri til í að fá sjálfur
til umráða það fé sem þessir
sjóðir taka af mér og setja það
í Lottóið – kæmi það ekki betur
út?
Ég hef fengið tækifæri til að búa í nokkrum ólíkum lönd-
um og kynnast öðrum þjóðum. Í
grófum dráttum er stóri lærdóm-
urinn af því sá að fólk er nokk-
urn veginn eins hvar sem það elur
manninn.
Aðstæðurnar eru að vísu ólík-
ar en ég held að hlutfallið af alls
kyns frávikum sé álíka. Þess
vegna er erfitt að trúa því að
fólk með glæpahneigð sé fleira á
Íslandi en í öðrum lönd-
um. Ég trúi ekki að við
séum verri en annað
fólk.
Við höfum samt
búið til hlutfalls-
lega stærsta saksókn-
araembætti í heimi.
Saksóknarinn grun-
ar hundruð karla og
kvenna um alvarlega
glæpi. Ef grunsemd-
irnar reynast réttar
sýnist mér að átt hafi
sér stað stökkbreyt-
ing í almennri glæpa-
hneigð, sem varla á sér
hliðstæðu í mannlegu
samfélagi.
Ef rétt reynist held ég að
úrlausnarefnið sé aðeins að litlum
hluta lögfræðilegt. Það er miklu
frekar á sviði mannfræði, sál-
fræði, stjórnmálafræði, félags-
fræði, sagnfræði, hagfræði,
heimspeki, faraldsfræði, geð-
læknisfræði eða slíkra greina.
Hvað veldur þessu mikla frá-
viki? Hvernig gat það gerst að allt
í einu varð til stór hluti heillar
kynslóðar menntafólks, sem dag-
lega framdi glæpi í vinnunni?
Fólkið af kynslóðinni sem fékk
öll tækifærin. Kunni fræðin og
talaði tungumálin.
Ég held að dómstólar búi ekki
yfir sérstakri þekkingu til að
svara þessum spurningum svo
að gagni komi.
Þegar ég bjó í Afríku kynntist
ég mannfræðingum. Þeir leituð-
ust við að varpa ljósi á hið stóra
samhengi hlutanna í framandi
umhverfi. Þeir reyndu að greina
menninguna og varpa ljósi á það
óvenjulega – frávikin, og sjá hvað
olli þeim.
Þetta fólk byggði fræðandi og
skemmtileg samtöl um hvers-
dagsleg mál í umhverfinu á rann-
sóknum á einstaklingum, hópum
og heilum samfélögum. Síðan
raðaði það saman trúverðugri
heildarmynd.
Ég ímynda mér að þeirra
aðferðir gætu hjálpað til við að
greina það sem gerðist á Íslandi.
Þau gætu fyllt upp í hluta þeirr-
ar brotakenndu myndar sem við
okkur blasir. Þann-
ig gætum við lært af
mistökunum og deilt
lærdóminum með
umheiminum.
Bankar hrundu í
löndunum allt í kring-
um okkur. Flestum var
að vísu bjargað í krafti
stærðar heimalanda
sinna. Útlend banka-
kerfi voru ekki vaxin
heimahagkerfum yfir
höfuð eins og á Íslandi
þó að litlu munaði sums
staðar.
Innan veggja útlendu
bankanna voru, eins og
á Íslandi, augljóslega
teknar margar kolrangar ákvarð-
anir. Þess vegna fór sem fór. Samt
hef ég ekki orðið vör við að fólkið
sem vann í þessum útlendu bönk-
um sé á sakamannabekk í stórum
stíl.
Drögum úr lögreglurannsókn-
ar- og dómstólaþrasi, sem er allt
að drepa úr heift og leiðindum.
Verjum kröftunum þess í stað í
að átta okkur á hvað fór úrskeið-
is í raun og veru og fáum til þess
fólk sem er sérhæft í að kryfja
samfélagið og mannlega hegðun.
Vinna saksóknarans getur orðið
hluti af þessu verkefni. Það getur
ekki verið að allt í einu hafi fjöldi
glæpamanna á Íslandi margfald-
ast og lausnin felist í að dæma
sem flesta til tugthúsvistar.
Þar vakna eðlilega spurningar um tengsl
stjórnarmanna þessara almannasjóða
við slík aflendingafyrirtæki og afskrifta-
meistara íslensku bankanna -- ferðalög og gýligjafir
og aðra „viðskiptavild“, þau óformlegu samskipti sem
íslenskir viðskiptamenn tömdu sér á hrunárunum og
verða kannski illrekjanleg.
Drögum úr
lögreglurann-
sóknar- og
dómstóla-
þrasi, sem allt
er að drepa
úr heift og
leiðindum.
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
Erum við verri en
annað fólk?
Samfélagsmál
Kristín
Þorsteinsdóttir
fv. fréttamaður
Miðasala | 568 8000 | borgarleikhus.is
Ævintýrið heldur áfram með spennu og töfrum leikhússins
Baunagrasið í samstarfi við Borgarleikhúsið kynnir
Gói og Baunagrasið
Frumsýnt 11. febrúar 2012 - Forsala í fullum gangi!
lau. 11/2 KL. 13:00 UPPSELT FRUMSÝNING
sun. 12/2 KL. 13:00 UPPSELT
sun. 12/2 KL. 14:30 UPPSELT AUKASÝNING
lau. 18/2 KL. 13:00 örfá sæti laus
sun. 19/2 KL. 13:00 örfá sæti laus
lau. 25/2 KL. 13:00 örfá sæti laus
sun. 26/2 KL. 13:00 örfá sæti laus
ATHUGIÐ
TAKMARKAÐUR
SÝNINGAFJÖLDI
Tapað af fagmennsku