Fréttablaðið - 04.08.2012, Blaðsíða 20

4. ágúst 2012 LAUGARDAGUR20
M
ansalsglæpir
komast sjaldn-
ast upp. Mikil
vinna hefur þó
farið fram á
vegum stofnun-
ar Sameinuðu þjóðanna sem berst
gegn fíkniefnum og skipulagðri
glæpastarfsemi (UNODC) sem
miðar að því að safna upplýsingum
um stöðu mála og reyna með því að
einangra rætur vandans, uppruna
glæpsins.
Upplýsingasöfnun
Ýtarlegustu samantektir á vegum
UNODC um mansalsglæpi eru
skýrslur stofnunarinnar þar sem
ýtarlega er farið yfir stöðu mála
út frá frumgögnum aðildarríkja
Sameinuðu þjóðanna um glæpina.
Langan tíma tekur að vinna úr
gögnunum, ekki síst vegna þess
hve uppbygging á innviðum rann-
sóknaraðila innan ýmissa ríkja
hefur byggst hægt upp. Nýjustu
skýrslur UNODC, frá 2010 og 2011,
byggja þannig á gögnum sem taka
til stöðu mála á árunum 2005 til
2009, og er stærsta úttekt UNODC,
sem er frá árinu 2008 og ber heitið
Glæpurinn sem er okkur öllum til
skammar (The Crime That Sha-
mes Us All), helsta bakgrunns-
gagnið í þeim.
Betur má ef duga skal
Mansalsglæpaiðnaður er talinn
velta í það minnsta 50 milljörðum
dollara á ári, eða sem nemur tæp-
lega 6.250 milljörðum króna. Inni
í þeim tölum er ekki aðeins man-
sal þar sem fólk er selt til kyn-
lífsþrælkunar eða kynlífsiðnaðar
ýmiss konar, milli landa, heldur
einnig umfang þeirrar tegundar
mansals sem hefur verið að færast
í vöxt undanfarin misseri, sem er
gamaldags þrælahald. Þá er fólk
selt í þrælkunarvinnu, einkum
ungir drengir og karlmenn í Asíu
og Afríku. Mest er um þessa
tegund mansals í Suðaustur-Asíu,
þar á meðal Taílandi, Víetnam,
Kambódíu og Mjanmar. Í Afríku
hefur þessi tegund mansals vaxið
í grennd við svæði þar sem gríðar-
lega hröð uppbygging hefur verið
í álfunni, meðal annars við námu-
vinnslu. Angóla og Síerra Leóne
eru meðal þeirra ríkja þar sem
kerfisbundin sala á fólki til vinnu
hefur verið upprætt, en margt
bendir til þess að skipulagning á
þessum glæpum fari fram sam-
hliða annarri glæpastarfsemi svo
sem vopnasölu og fíkniefnasmygli,
að því er segir í skýrslu UNODC.
Ein af helstu niðurstöðum
UNODC þegar kemur að athugun
á umfangi mansals er sú að nær
ómögulegt er að ráðast gegn
þessari tegund glæpastarfsemi
nema með því að byggja upp fjöl-
þjóðlegt flæði upplýsinga á milli
rannsóknarteyma á sviði skipu-
lagðrar glæpastarfsemi. Í þeim
efnum hefur mikill árangur náðst
á síðustu árum, að mati UNODC.
Þar sem innviðir eru veikir, þ.e.
þar sem heilbrigðisþjónusta og
löggæsla er vanmáttug, t.d. í
mörgum ríkjum Afríku, þar er
ástandið verst. UNODC segist t.d.
hafa rakið mansalsglæpi þar sem
stúlkubörn höfðu verið flutt sjó-
leiðina frá Austur-Afríku til Suður-
Ameríku, þaðan til Bandaríkjanna
og síðan þaðan til Evrópu.
Ómögulegt að segja til um fjölda
Eitt af því sem UNODC segir er
að ómögulegt sé að áætla hversu
margir einstaklingar séu mansals-
fórnarlömb árlega. Til þess séu
opinberar upplýsingar of ófull-
komnar. Einkenni glæpanna og
fjárhagslegt umfang sé þó frekar
hægt að áætla út frá gögnum þar
sem peningarnir koma oftast ekki
inn í kassann hjá glæpa mönnunum
fyrr en fórnarlömbunum hefur
verið komið á lokastöð. Mikill
meirihluti mansalsglæpa er rakinn
til kynlífsiðnaðar, þar sem konur
eru oftar en ekki neyddar í vændi.
Fullyrt er í gögnum UNODC að
kynlífsiðnaðurinn á heimsvísu
sé nátengdur skipulagðri glæpa-
starfsemi af ýmsu tagi, þar sem
skipulögð glæpasamtök reka
strippklúbba samhliða annarri
starfsemi.
Hroðalegt ofbeldi
Verstu birtingarmyndir man-
salsins eru svo hrikalegar að það
er „erfitt að færa þær í orð“ eins
og orðrétt segir í skýrslu UNODC.
Fórnarlömbin eru í 66 prósentum
tilvika ungar konur og í 13 pró-
sentum tilvika stúlkur. Mansals-
glæpir beinast því í um 80 pró-
sentum tilvika gegn konum og
stúlkum. Stúlkurnar eru oft seldar
milli landa, slitnar frá ástvinum,
í nánast ömurlegar að stæður
eymdar og nauðgana. Einkenni
þeirra kvenna sem eru fórnarlömb
eru oft erfið í rannsókn þar sem
sjálfsmynd fórnarlamba er brotin
og upplifun þeirra af aðstæðum oft
víðs fjarri því sem blasir við rann-
sakendum. Þannig átta fórnar-
lömbin sig ekki á því hversu illa
er fyrir þeim komið, fyrr en þau
eru alfarið komin úr aðstæðunum
og undir handleiðslu heilbrigðis-
starfsfólks. Inn í þetta spilar síðan
mikil neysla lyfja og áfengis, og
löng vera í húsnæði sem er í slæmu
ásigkomulagi. Veruleiki mansals-
fórnarlamba er því oftar en ekki
nöturlegur og litaður af hroðalegu
ofbeldi.
Óttinn verstur
UNODC segir ótta fórnarlamba
vera eitt það versta sem rann-
sakendur glími við þegar kemur
að því að uppræta glæpi. Þau séu
afar treg við að gefa upplýsingar
og vantreysti þeim sem komi að
rannsóknum. Ekki síst af þessum
sökum sé erfitt að rekja málin til
enda, sem gerir söfnun gagna sem
hægt er að byggja mögulegar mál-
sóknir á erfiða.
Jákvæð merki
UNODC segir að jákvæð merki
séu á lofti þegar kemur að rann-
sóknum á þessum glæpum.
Einkum er vitundar vakning á
síðustu árum sem hafi hreyft
við gangi rannsókna, og styrkt
réttarvörslukerfi. Flest aðildar-
ríki Sameinuðu þjóðanna hafi nú
byggt upp lágmarksþekkingu á
eðli mansalsglæpa, umfangi þeirra
og ein kennum. Með áframhaldandi
vinnu og upplýsingasöfnun geti
Sameinuðu þjóðirnar barist sam-
eiginlega gegn þessum vágesti í
samfélagi manna.
Fólk gengur kaupum og sölum
Mansalsglæpir eru glæpir sem eru „okkur öllum til skammar“ að mati Sameinuðu þjóðanna. Margt hefur áunnist í baráttunni
gegn þeim á alþjóðavísu, en betur má ef duga skal. Magnús Halldórsson kynnti sér gögn sem UNODC, stofnun Sameinuðu þjóð-
anna sem berst gegn skipulagðri glæpastarfsemi, hefur tekið saman um mansal.
BELGRAD Stór hluti fórnarlamba mansals verður fastur í kynlífsiðnaði, ekki síst vændi. Hér sjást ljósmyndarar og aðrir gestir á kynlífs- og klámráðstefnu í Belgrad árið 2006
fylgjast með nektardansmey á sviði. Fjöldi mansalsglæpa er rakinn til skipulagðrar glæpastarfsemi í Austur-Evrópu. NORDICPHOTOS/AFP
Málsmeðferð mansalsmála í öllum löndum sem skiluðu
upplýsingum til UNODC.
Engin sakfelling en
ákærur komu fram.
Að minnsta kosti
10 sakfellingar
á ári.
Engin marktæk
gögn bárust.
Engin sakfelling
og engar ákærur.
Ein til tíu sakfellingar
á ári.
Fórnarlömb mansals í 61 landi á árinu 2006 sýna að konur
eru í langflestum tilvikum fórnarlömb mansals. Stúlkur og
drengir eru þó fórnarlömb í vaxandi mæli, og voru það í 22
prósentum tilvika sem komu upp á yfirborðið.
17%
19%
22%
Stúlkur
29%
13%
66%
13%
9%
12%
Karlmenn
Drengir
Konur
■ FÓRNARLÖMB MANSALS
Mansal er þegar einstaklingur eða hópur einstaklinga
nýtir sér bága aðstöðu annarrar manneskju með gróða
að leiðarljósi. Helst er verið að svala eftirspurn eftir
konum, körlum og börnum til starfa í kynlífsiðnaði,
nauðungarvinnu, glæpastarfsemi og hernaði.
Engu skiptir hvort fórnarlambið viti hvað það á í
vændum, heldur telst það til mansals þegar fólk er
þvingað eða ginnt í aðstöðu þar sem það sætir mis-
notkun og hindrað er að það komist úr að stæðunum
með blekkingum, hótunum, kúgun eða annarri
ólögmætri nauðung.
Einu sinni hafa menn verið fundnir sekir hér á landi
fyrir mansalsglæp. Fimm Litháar voru dæmdir í Hæsta-
rétti 16. júní 2010 til að greiða 19 ára gamalli litháískri
stúlku, sem var send til Íslands til að stunda vændi,
eina milljón króna í bætur.
Gediminas Lisauskas var dæmdur í fimm ára fangelsi
en Hæstiréttur taldi hann hafa átt ríkastan þátt í því að
flytja stúlkuna til Íslands. Darius Tomasevskis, Deividas
Sarapinas, Sarunas Urniezius og Tadas Jasnauskas voru
dæmdir í fjögurra ára fangelsi hver.
Í dómi Hæstaréttar segir að mennirnir hefðu unnið
saman að því að svipta unga konu, sem mátti sín lítils,
frelsi til að ráða ferðum sínum og dvalarstað í þeim
tilgangi að láta hana leggja stund á vændi hér á landi.
Þessi háttsemi hafi greinilega verið þaulskipulögð
með einbeittum ásetningi í samstarfi við brotamenn
erlendis.
■ HVAÐ ER MANSAL?