Fréttablaðið - 18.08.2012, Síða 12

12 18. ágúst 2012 LAUGARDAGUR
Sem svar við efnahagsþreng-ingum og til að stuðla að þróun
hagkerfa sinna hefur fjöldi Evr-
ópulanda leitað eftir aðild að Evr-
ópusambandinu (ESB) sem leið
út úr erfiðleikum sínum. Finnar,
sem brugðu á það ráð eftir efna-
hagshrunið 1990, eru þar nær-
tækt dæmi. Því hlaut það að vera
ein þeirra leiða sem kom til álita
fyrir Íslendinga eftir efnahags-
hrunið 2008. Ekkert annað þarf að
búa þar að baki, engin landráð eða
svik, heldur aðeins það að kanna
hvort leið sem aðrar þjóðir hafa
farið gæti reynst heppileg fyrir
Íslendinga. Ástæður aðildarvið-
ræðna við ESB eru ekki flóknari
en þessar.
Þó erfiðleikar séu hjá fjölda
ríkja í Evrópu, hvort sem þau nota
evru eða sterlingspund, þá er líka
allt í stakasta lagi hjá fjölda ann-
arra ríkja sem einfaldlega hafa
kunnað fótum sínum forráð. Nægir
hér að nefna Holland, Lúxemborg,
Finnland, Austurríki auk Þýska-
lands. Þar verður almenningur
ekki var við neina „evrukreppu“,
lífið gengur sinn vanagang. Vand-
kvæði þeirra þjóða sem ratað hafa
í vandræði upp á síðkastið er ekki
vegna gjaldmiðilsins sem þær nota
heldur eingöngu vegna þess að
þær hafa ekki haft hagfræði hinn-
ar hagsýnu húsmóður að leiðar-
ljósi og hafa lifað á lánum um efni
fram. Það kann ekki góðri lukku
að stýra hvorki í rekstri heimila
né þjóðfélaga.
Í síðustu kosningum í Grikk-
landi hvarflaði ekki að Grikkjum
að þeir væru betur komnir án evr-
unnar enda höfnuðu þeir þeirri leið
að skipta yfir í annan gjaldmiðil.
Þeir hafa áttað sig á að ef þeir
hafna evrunni þá gerir það stjórn-
völdum eingöngu hægar um vik að
skerða kjör almennings, fela lífs-
kjaraskerðinguna með gengisfell-
ingu og fresta því að takast á við
hinn raunverulega vanda sem fólg-
inn er í vanhæfum ríkisstjórnum.
Ekki eitt einasta heimili og ekki
eitt einasta fyrirtæki hefur farið
í þrot á Grikklandi, Írlandi, Spáni
eða öðrum Evrópulöndum vegna
þess að lán til þeirra hafa hækkað.
Á Íslandi er hækkun lána helsta
ástæða þess að heimili og fyrir-
tæki hafa farið í þrot og það má
eingöngu rekja til íslensku krón-
unnar. Heimili og fyrirtæki í áður-
nefndum löndum eiga í erfið leikum
vegna þess að tekjur þeirra hafa
rýrnað en þeir erfiðleikar eiga
einnig við hér á landi svo hækkun
lána gerir Íslendingum enn erfið-
ara fyrir en öðrum Evrópuþjóðum.
Aðlögun að umheiminum
Ísland hefur verið í aðlögun að
umheiminum allt frá því það öðl-
aðist sjálfstæði. Aðlögun að upp-
lýsingakerfum Sameinuðu þjóð-
anna, Alþjóða gjaldeyrissjóðsins
og fjölda alþjóðastofnana. Eitt
mesta samræmingarátak („aðlög-
un“) hófst þegar Ísland gerðist
aðili að Evrópska efnahagssvæð-
inu. Þar fer fram t.d. samræming
aðferða sem beitt er við styrk-
veitingar sem auðveldar upplýs-
ingagjöf og þar með samanburð
á alþjóðavísu. Getur slíkt verið
nema af hinu góða hvort sem
menn í meinbægni sinni vilja
kalla það „aðlögun“ eða eitthvað
annað?
Innan Sjálfstæðisflokksins
eru þær raddir háværari sem
andsnúnar eru aðildarviðræð-
um við ESB heldur en þær sem
styðja aðildarviðræðurnar. En
hvernig er það með Sjálfstæðis-
flokkinn, skuldar forysta hans
flokksmönnum ekki skýringu á
því hvers vegna hann, einn syst-
urflokka sinna í Evrópu, er and-
snúinn aðild að ESB? Hvað skyldi
það vera sem er svona sérstakt og
öðruvísi á Íslandi en hjá öðrum
þjóðum? Hvað er það „versta“ sem
gæti hent að mati þeirra sem ekki
vilja halda áfram aðildarviðræð-
um við ESB? Að þjóðinni lítist svo
vel á aðildarsamning að hún sam-
þykki í allsherjaratkvæðagreiðslu
að ganga í ESB?
AF NETINU
Að lifa lífinu til fulls …
Ég verð að viðurkenna að áður en ég varð þingmaður velti ég
ekki mikið fyrir mér þeim aðstæðum sem við sem samfélag
bjóðum mörgu fötluðu fólki upp á og hafði litla innsýn inn
í veruleika margra sem þurfa aðstoð við athafnir daglegs
lífs vegna fötlunar. Hann var fjarri mínum reynsluheimi. Ég
er með tvo fætur sem hafa meira að segja tvisvar náð að
hlaupa 21 kílómetra, hendur sem geta gert ýmislegt og haus sem virkar
svona nokkurn veginn – yfirleitt. Og oftast tekst mér að gera það sem mig
langar til án aðstoðar. En sumir þurfa aðstoð og hana eiga þeir að fá.
Eitt það dýrmætasta við þingmannsdjobbið er að maður fær innsýn í ýmsa
hluti sem maður fengi annars ekki og aðstæður fólks sem voru manni áður
huldar eða framandi. Og stundum getur maður lagt til breytingar til góðs,
jafnvel byltingarkenndar grundvallarbreytingar, eða lagst á plóginn til að
framkvæma eitthvað sem skiptir sköpum fyrir fullt af fólki og eykur lífsgæði
þess svo um munar.
www.margrettryggva.is
Margrét Tryggvadóttir
Í síðustu greinum hef ég rakið ávinninginn af þátttöku Íslands
í evrópskri efnahagssamvinnu, frá
aðild okkar að EES-samningnum,
en líka fjallað um hversu vanbú-
ið íslenskt efnahagslíf var til að
ganga inn í fullkomlega frjálst við-
skiptaumhverfi þegar EES-samn-
ingurinn tók gildi. En til að bæta
gráu ofan á svart var fjármála-
kerfi heimsins að taka stakka-
skiptum á sama tíma. Reglur um
fjármálakerfið voru rýmkaðar
um allan heim og tækniframfarir
gerðu viðskipti miklu auðveldari
og einfaldari. Fullt frelsi til fjár-
magnsflutninga á hinum evrópska
markaði skapaði óteljandi ný tæki-
færi. Fyrir vikið margfölduðust
viðskiptin milli ára, hvort sem
talið var í fjölda samninga eða í
fjármunum sem skiptu um hend-
ur. Þessi nýja veröld hrundi með
fjármálakreppunni 2008. Ísland
varð harkalegar úti í fyrstu hrinu
þeirra hamfara en flest önnur
ríki, en enn sér ekki fyrir endann
á því tjóni sem fjármálakrepp-
an mun valda. Stjórnmálamenn
um öll lönd játa að þeir hafi ekki
skilið til fulls eðli fjármálamark-
aða eða gereyðingarmátt þeirra.
Eitt er þó ljóst: Okkur mistókst að
geyma okkar dýra land og halda
því fjarri vígaslóð er þessi jarðar-
stríð dundu yfir, svo vísað sé til
þjóðhátíðarljóðs Huldu eins og í
heiti þessarar greinar.
Hið opna hagkerfi Evrópu gerði
okkur varnarlaus í aðdraganda
fjármálakreppunnar. Ég hef í síð-
ustu grein rakið hversu vanbúin
við vorum til að leggja sjálfstætt
mat á íslenskar þarfir á alþjóð-
legum markaði, enda með enga
reynslu af frjálsu markaðshag-
kerfi. Áherslan meðal aðildar-
ríkja ESB var á opið hagkerfi og
hugmyndir um einhvers konar
hagvarnir voru almennt litnar
hornauga og tengdar einangr-
unarhyggju og tollmúrum fyrri
áratuga. Allar sérlausnir hefðu
þurft að byggja á efnislegri og
rökstuddri greiningu á séreðli
íslenskra markaða og það er aug-
ljóst að henni gat aldrei verið
fyrir að fara þegar hvorki voru
til íslenskir markaðir né greining
á hegðun á þeim. Líklega höfðum
við því hvorki sjálfstraust eða né
efnislegar forsendur til að útbúa
hugmyndir um séríslenskar lausn-
ir á þeim tíma.
Almennt má segja að í hinu
evrópska fjórfrelsi hafi falist
djúpstætt vanmat á þeim hætt-
um sem gætu skapast af samspili
frjáls innri markaðar með fjár-
málaþjónustu yfir landamæri og
áframhaldandi tilvist sjálfstæðra
gjaldmiðla og þess að stuðning-
ur við banka og eftirlit með þeim
og umgjörð innstæðutrygginga
væri á ábyrgð hvers ríkis um sig.
Í þessum veikleikum lágu orsakir
Hrunsins að stóru leyti og sumir
þessara veikleika hafa valdið
Írum og nú Spánverjum gríð-
arlegum erfiðleikum. Íslenska
hrunið var því ekkert séríslenskt,
þótt smæð íslenska hagkerfisins
og veikleiki krónunnar hafi vald-
ið því að þessar hættur ollu fyrr
tjóni og meira tjóni hér á landi en
annars staðar.
Með innri markaðinum urðu
gjaldmiðlar vörur – rétt eins og
korn eða olía eða hvað annað sem
gengur kaupum og sölum á mark-
aði. Skyndilega varð almenn-
ingi mögulegt, án vandkvæða,
að kaupa gjaldmiðil – ekki til að
nota til kaupa á vöru eða þjón-
ustu, heldur til að veðja á verðþró-
un hans eða njóta vaxtakjara við-
komandi ríkis. Við supum seyðið
af þessu á árunum fyrir hrun,
þegar vaxtastig hér var hærra
en í Evrópu og fjármálafyrirtæki
um alla Evrópu buðu viðskipta-
vinum að njóta íslenskra vaxta-
kjara með kaupum á krónueign-
um. Þessi viðskipti voru jafnvel á
færi einstaklinga sem gátu keypt
krónur eða eignir í krónum með
íslenskum vöxtum í heimabankan-
um sínum. Afleiðingin varð gríð-
arlegt innflæði erlends gjaldeyr-
is sem styrkti gengi krónunnar,
bjó til innistæðulausan kaupmátt
og lækkaði verðbólgutölur. Vand-
inn var bara að þegar harðnaði á
dalnum vildu allir út á sama tíma
og gjaldeyrismarkaðurinn hrundi.
Þess vegna eru hér gjaldeyrishöft
og þess vegna eru hér fastar afla-
ndskrónur.
Við þennan vanda bættist annar
alvarlegur ágalli. Vegna smæðar
hagkerfisins, sveiflna gjaldmið-
ilsins og líklega líka rótgróinna
efasemda Íslendinga um ágæti
erlendrar fjárfestingar var lítið
um beina erlenda fjárfestingu
hér á landi í kjölfar EES-samn-
ingsins, nema í áliðnaði. Þess í
stað nýtti íslenskt atvinnulíf hið
nýfengna frelsi til öflunar fjár-
magns til að taka lán. En þá ligg-
ur áhættan öll hjá Íslendingum:
Ef gengi krónunnar fellur hækka
erlendu lánin og vaxa innlendum
fyrirtækjum hratt yfir höfuð. Ef
harðnar á dalnum hækka vext-
ir. Hrunið sýnir betur en nokk-
uð annað hversu varhugavert það
er að byggja efnahagsuppbygg-
ingu alfarið á lánsfé. Umsvifa-
meiri bein erlend fjárfesting hér
á landi hefði aukið á efnahagsleg-
an stöðugleika, greitt frekar fyrir
tækniþróun í íslensku atvinnu-
lífi og ekki farið svo glatt úr
landi. Hækkun fjármagnskostn-
aðar vegna gengisbreytinga eða
ytri aðstæðna hefði lent á hinum
erlendu fjárfestum.
Öll vitum við svo hvernig
aðdragandi hrunsins leiddi í ljós
miklar veilur á því regluverki
sem gilti um fjármálastarfsemi á
innri markaðnum. Íslensku bank-
arnir höfðu engan lánveitanda til
þrautavara sem gat séð þeim fyrir
alþjóðlega nothæfum gjaldmiðli
og því voru engin bjargráð mögu-
leg eftir að fyrsti stóri íslenski
bankinn féll. Innstæðutrygginga-
kerfið reyndist of veikburða fyrir
banka með starfsemi víða um
lönd, jafnvel þótt það hefði verið
útbúið í fullu samræmi við hið
evrópska regluverk.
Allir þessir áhættuþættir eru
enn hluti af innri markaðnum
og ekki hafa verið útbúnar leið-
ir til að takast á við þá nema að
litlu leyti. Við erum nú í vari
fyrir þeim, vegna gjaldeyrishaft-
anna, en verðum á ný berskjöld-
uð fyrir þeim þegar höftum verð-
ur aflétt. Sú staðreynd kallar á
að við metum upp á nýtt hvort og
þá hvernig við getum lifað með
þessum ágöllum og útbúið annað
hvort fjölþjóðlegar eða innlendar
hagvarnir sem gera okkur kleift
að skapa opið, en varið, hagkerfi.
Getum við það með áframhald-
andi veru í EES eða færir aðild að
ESB okkur ríkari möguleika til að
reka hér opið og varið hagkerfi?
Um það ræði ég í næstu grein.
Er duna jarðarstríð. Um Ísland í Evrópu
Ekkert heimili í Grikklandi far-
ið í þrot vegna hækkunar lána
Evrópumál
Árni Páll
Árnason
alþingismaður
Efnahagsmál
Bolli
Héðinsson
hagfræðingur
Nánari upplýsingar um samkeppnina er að finna á vef
Reykjavíkurborgar www.reykjavik.is
Reykja
víkurb
org efn
ir til hu
gmynd
asamk
eppni
á með
al alm
enn ni g
s um n
ýtingu
Öskju
hlíðar.

Hugmy
ndirna
r g eta
fjallað
um ný
tingu e
ða bre
ytingar
,
verið t
illögur
um va
rðveisl
u, star
fsemi,
uppbyg
gingu
eða hv
aðeina
s em g
etur bæ
tt svæð
ið.
Ungir s
em ald
nir eru
hva tt ir
t il þes
s að ta
ka þátt
því
allar h
ugmyn
dir kom
a til gr
eina.
Reykja
víkurb
org le
ggur 7
50.00
0 krón
ur í ve
rð-
launaf
é sem
skiptis
t á mil
li tíu b
estu ti
llagna
nna.
Dómn
efnd á
kveðu
r skipt
ingun
a.
Dómne
fnd: Jó
n Gnarr
borgar
stjóri, fo
rmaður
dómne
fndar
– Gunn
ar Hers
veinn S
igurste
insson,
heimss
pekingu
r og
rithöfun
dur – R
agnhild
ur Skar
phéðin
sdóttir,
landsla
gs-
arkitek
t FÍLA –
Sigrún
Helga
Lund, s
tærðfræ
ðingur
Ómar R
agnars
son fré
ttamað
ur
Hugm
yndir m
á send
a í pós
ti merk
tar
ÖSKJU
HLÍÐ –
HUGM
YNDA
SAMK
EPPNI
,
Reykja
víkurb
org, sk
ipulag
s- og b
ygging
ar-
svið, B
orgart
úni 12
– 14,
105 Re
ykjaví
k
eða í t
ölvup
ósti á
netfan
gið os
kjuhlid
@
reykja
vik.is.