Læknablaðið - 01.06.1956, Blaðsíða 13

L Æ K N A B L A }) I Ð
41
það verður ekki fjallað nánar
hér. Aðeins skal á það minnzt,
að tilgangslaust er að taka
slímhúðarsýni fyrr en 1(5 dagar
eða meir er liðið á eyclus, ef
ákvarða þarf, hvort lcona hafi
losað ,egg eða ekki, þar eð þær
breytingar á gerð slimhúðar,
sem egglosi fylgja, koma ekki
fyrr en eftir þann tíma.
Ég hef fjölyrt nokkuð um
I ífeðlishrev tingar legslímhúð-
arinnar, en taldi það nauðsyn-
legt til skýringar því sjúk-
dómsfyrirbrigði, sem siðar
verður fjallað um.
Skal nú stuttlega rakin vaka-
starfsemi sú, sem veldur liin-
um reglubundnu slímhúðar-
hreytingum. Á kynþroskaárun-
iini hefst myndun kvnvakanna
í framhluta heiladingulsins.
Heiladingulsvakar þeir, sem
v.erka á eggj astokkana eru
þrenns konar: 1) vakar, sem
koma af stað myndun eggbús
(folliculus); 2) luteiniserandi
vakar, sem örva áframhald-
andi vöxt eggbús, valda egglosi
og mynda gulkirni (corpus
luteum); 3) Prolaetin eða lute-
otrophin, sem framkallar gul-
kirnis driftina og heldur henni
við (4).
Aftur á móti framleiða egg-
bú eggjastokkanna vaka, sem
örva vöxt legslimhúðarinnar,
svonefnd oestrogen, en mynd-
un þeirra fer fram allan tím-
ann, frá þvi tíðir hætta og þar
til skömmu áður en næsta
blæðing hefsl. Fljótlega eftir
.egglosið byrjar gulkirni að
mynda progesteron, en sam-
einuð áhrif oestrogens og pro-
gesterons valda brevtingum
þeim, sem einkenna driftar-
skeið legslímhúðarinnar. Ef
frjóvgun á sér ekki stað, hrörn-
ar gulkirni og myndun oestrog-
ens og progeslerons stöðvast, en
i kjölfarið koma svo tíðirnar.
Aður var á það drepið, að kvn-
vakar heiladingulsins stjórn-
uðu að vissu leyti starfsemi
eggjastokkanna. Hins vegar
verka vakar eggjakerfanna til
haka á heiladingulinn, þannig
að oestrogen letur kynvaka-
myndunina, og mikil oestrog-
engjöf getur algerlega stöðvað
hana.
Þær sjúklegu breytingar og
vaxtartruflanir, sem hér vei’ð-
ur drepið á, voru lengi vel
taldar bólgufyrirbrigði og af
mörgum nefndar endometritis
polvposa eða endometxátis
glandularis hypertrophica. —
Cullen lýsti þessum breyting-
um allnákvæmlega þegar árið
1900 (5), en það mun hafa ver-
ið Schröder, sem fyrstur rnanna
árið 1915, benti á þá skýringu
fyrirbærisins, sem nú er viður-
kennd af flestum, en það er
truflun á vakastarfsemi eggja-
kerfanna (6). Er hún í því fólg-
in, að folliculus oophoricus
springur ekki, heldur þenst út
og getur orðið að vökvafylltri
blöðru, allt að linefastórri. Oft