Bændablaðið - 21.03.2013, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. mars 2013
Samkeppni um land – orð í tíma töluð
– Þurfum rammaáætlun um landnýtingu
Þann 19. febrúar síðastliðinn efndi
Rótarýklúbbur Rangæinga til
málþings um landnýtingarstefnu
í Rangárþingi að Gunnarsholti
á Rangárvöllum undir heitinu
„Samkeppni um land“. Það var
fjölsótt, á annað hundrað manns
fylltu sal Frægarðs og var greinilega
mikill áhugi á þessu máli, bæði
hjá fólki úr héraði og utan þess.
Málþingsins var getið stuttlega í
síðasta Bændablaði.
Gott yfirlit
Á málþinginu voru flutt samtals 10
erindi, bæði með efni úr héraði og á
landsvísu. Sveitarfélagið Rangárþing
eystra er nú að láta vinna að flokkun
landbúnaðarlands, sem er hið brýnasta
mál sem liður í skipulagi, og var við
hæfi að fyrsta erindið fjallaði um það
verkefni. Vakin var athygli á hinni
miklu fjölbreytni í landgerðum og
landsnytjum á sveitarfélaginu og
nýtingargildi þess með ýmsum hætti.
Ýmsar spurningar hafa vaknað
og umræður eru greinilega miklar í
sveitarfélaginu um þætti á borð við
tengsl akuryrkjulands, skógræktar og
náttúruverndar. Slíkt tengist vaxandi
ferðaþjónustu sem farin er að ná í
auknum mæli yfir vetrarmánuðina,
ekki aðeins hið stutta íslenska sumar.
Að ferðaþjónustunni var
sérstaklega vikið í einu erindanna
og bæði skógrækt og akuryrkja
fengu sinn skerf í dagskránni. Þá var
fjallað um allar helstu búgreinarnar
og kom fram að afkoma þeirra væri
mjög misgóð, best í loðdýrarækt og
mjólkurframleiðslu um þessar mundir.
Í heildina fékkst ágætt stöðumat hvað
varðar landnýtingu þar eystra vegna
þess hve erindin spönnuðu vítt svið.
Er samkeppni?
Ekki var við því að búast að umræður
sköpuðust um marga þætti fjölþættrar
dagskrá sem spannaði aðeins rúmar
þrjár klukkustundir. Erindin vöktu
fyrst og fremst spurningar, sumar
þeirra mjög tímabærar, og er greinilega
að mörgu að hyggja þegar hugað er
að æskilegri stefnu landnýtingar til
framtíðar. Með vaxandi þörf fyrir
matvæli og bætta nýtingu þeirra,
með hækkandi matvælaverði og með
seinni tíma vaxandi eftirspurn eftir
landi til framleiðslu orkujurta, svo
sem olíurepju, er a.m.k. á erlendum
vettvangi víða komin upp mikil
samkeppni um land. Gengur þetta svo
langt, t.d. í Afríku, að fjársterkir aðilar,
t.d. frá Kína, hafa náð eignarhaldi á
stórum svæðum. Í Evrópu er keimlík
þróun, t.d. í Póllandi, þar sem
bændur í bestu akuryrkjuhéruðunum
í nágrenni Varsjár, með tryggasta
markaðinn, horfast í augu við
fjárfestingarfyrirtæki vestan frá
öðrum ESB-löndum sem ekki
aðeins yfirbjóða venjulega bændur
og „safna“ landi heldur eru með áform
um ræktun erfðabreyttra nytjajurta
(GMOs) sem mikil andstaða er gegn
meðal bæði bænda og neytenda. Þetta
fellur undir þá þróun sem á enskri
tungu kallast „land grabbing“ og hér
hefur verið kallað „jarðasöfnun“,
reyndar ekki enn í stórum stíl
hérlendis. Hefur m.a. Ögmundur
Jónasson innanríkisráðherra varað
réttilega við slíkri þróun. Sumir kunna
að segja sem svo að ekki sé hætta
á sambærilegri þróun á Íslandi og
benda m.a. á tölulegar upplýsingar
um eignarhald jarða, sbr. allvíðtæka
umfjöllun um slíkt í Fréttablaðinu
í febrúar sl. Á málþinginu í
Gunnarsholti lá þó í loftinu eftir
erindin, þótt það kæmi ekki fram í
umræðunum fyrr en rétt í lokin, að
samkeppni um land er hafin hérlendis.
Jarðasöfnun var töluverð, einkum
eftir gildistöku nýju jarðalaganna
2004, en mikill afturkippur varð
við bankahrunið 2008. Sömuleiðis
er fyrirsjáanleg samkeppni á milli
hinna ýmsu nýtingarkosta, þeirra
sem varða landbúnaðarframleiðslu
og annarra. Ekki er ráð nema í tíma sé
tekið og alls ekki má sofa á verðinum.
Gildir þá einu hvort Ísland gengur í
Evrópusambandið eða ekki.
Hætta á árekstrum
Það lofsverða framtak sveitarfélagsins
Rangárþing eystra að láta flokka
landbúnaðarland, og reyna þannig
m.a. að vernda akuryrkjuland,
gefur gott fordæmi fyrir framtíðina.
Vitað er um fleiri sveitarfélög sem
farin eru að huga að slíku, t.d.
Kjósarhreppur. Á landsvísu þarf
að huga að þessum málum í víðara
samhengi og renna þar með traustari
stoðum undir landsskipulagsstefnu
Skipulagsstofnunar ríkisins fyrir
2013-2024. Það er ekki einfalt mál, því
að við blasa tilefni til samkeppni um
land og jafnvel árekstra sem ráðamenn
þurfa að gera sér grein fyrir áður en í
óefni er komið. Dæmi um slíkt gætu
verið áform um stórfellda ræktun
korns og olíurepju, væntanlega að
verulegu leyti á mýrlendi sem stendur
nú undir um 2/3 ræktaðs lands, á sama
tíma og verið er að herða kröfur um
votlendisvernd og jafnvel farið að
moka ofan í skurði með opinberum
stuðningi. Þá vilja ævintýramenn í
ferðaþjónustu dreifa hreindýrum í
fleiri landshluta utan Austurlands, án
tillits til gróðurverndarsjónarmiða.
Asparrækt í láglendismýrum gæti
orðið annað ágreiningsefni, einnig
ræktun erfðabreyttra nytjajurta (e.
GMOs). Eða þá uppkaup fjársterkra
aðila, innlendra sem erlendra, á
samfelldum svæðum með margvíslega
nýtingarkosti. Hvernig á síðan að
varðveita blómlega sveitabyggð?
Landnýtingaráætlun – heildarsýn
Árið 1986 gaf Landbúnaðarráðuneytið
út skýrsluna Landnýting á
Íslandi og forsendur fyrir nýrri
landnýtingaráætlun, sem var
afrakstur nefndarstarfs í hálft annað
ár í ráðherratíð Jóns Helgasonar frá
Seglbúðum, undir forystu Sveinbjörns
Dagfinnssonar ráðuneytistjóra.
Var verk þetta unnið í samræmi
við þingsályktun sem Davíð
Aðalsteinsson alþingismaður hafði
frumkvæði að veturinn 1983-´84. Nú,
aldarfjórðungi síðar, er orðið mjög
tímabært að ríkisstjórnin, með ráðherra
landbúnaðar- og umhverfismála í
broddi fylkingar, láti hefja markvissa
og faglega vinnu við gerð nýrrar
landnýtingaráætlunar með virkri
þátttöku hagsmunaaðila. Áætlunin
mætti gjarnan heita Rammaáætlun
um landnýtingu og má í því sambandi
vísa til meira en áratugar vinnu við
Rammaáætlun um nýtingu vatnsafls
og jarðvarma sem myndar grundvöll
undir þann málaflokk. Að fenginni
þeirri reynslu hefur einnig verið
unnið að Rammaáætlun um vernd og
nýtingu náttúrusvæða. Sú heildræna
nálgun sem fæst með slíkri vinnu
myndar traustan grundvöll undir
bæði umræður og ákvarðanatöku
um nýtingarkosti, og umfram allt,
getur komið í veg fyrir árekstra
og alvarleg mistök. Töluvert er
til af stefnumótandi skýrslum sem
komið hafa út í seinni tíð, svo sem
um landbúnaðarland, náttúruvernd,
landgræðslu og skógrækt, en
heildarsýnina vantar. Því tel ég að sá
málflutningur sem á borð var borinn
í Gunnarsholti í lok Þorra hafi verið
eins konar forréttur, a.m.k. orð í tíma
töluð.
Ólafur R. Dýrmundsson,
Ph.D. er landsráðunautur
Bændasamtaka Íslands
í lífrænum búskap og
landnýtingu.
að vernda akuryrkjuland.