Læknablaðið - 15.03.1981, Qupperneq 16

74
LÆKNABLAÐID
nafnið Vibrio fetus. K.ing (10) varð fyrst til að
rannsaka vandlega þá stofna, sem valdið höfðu
sjúkdómum hjá mönnum og sýndi hún að um
nokkuð mismunandi stofna var að ræða, sem
hún kallaði Vibrio fetus og »related vibrios«.
Sebald og Véron stungu upp á pví 1963 að
þessir stofnar yrðu settir í sérstaka ætt (genus)
og kallaðir Campylobacter (Gr. campylo = bog-
inn stafur) vegna pess að pær eru í ýmsum
grundvallaratriðum ólíkar Vibrio cholerae og
hinum saltsæknu vibrio-tegundum. í Bergeys
Manual of Determinative Bacteriology, skiptir
Smibert (16) Campylobacter fetus í 3 eftirfar-
andi undirtegundir: Subspecies (ssp.) fetus,
sem sjaldan eða aldrei er talin valda sjúkdóm-
um hjá mönnum en veldur einkum fósturlátum
og ófrjósemi hjá nautgripum, ssp. intestinalis,
sem aðallega veldur fósturlátum hjá kindum,
en sýkir öðru hvoru fólk, og ssp. jejuni, sem nú
er einkum talin skaðleg mönnum. Nýlega
ákvað alpjóðleg samstarfsnefnd um nafngiftir
baktería að pessar undirtegundir skuli hver um
sig teljast sérstök tegund. Tegundaheitin eru
pví nú C. fetus, C. intestinalis og C. jejuni.
Bakteríurnar eru Gram neikvæðir stafir,
sem eru bognir, ýmist gorm- eða kommulaga.
Þær eru mjög grannar (0.2 — 0.5mm) og var
pað sá eiginleiki, sem Butzler notfærði sér til
þess að einangra pær úr saur. Hann síaði
saurinn í gegnum síu, sem hafði gatastærð 0.65
m og fór Campylobacter í gegn en normal
flóra ekki. Campylobacter er »microaerophil«
p.e.a.s. hún vex best þegar súrefnisprýstingur
er lágur, þéttni um 5-10 % en ekki í venjulegu
andrúmslofti eða við anaerob skilyrði. Sýnt
hefur verið fram á að ef saursýni er kælt fljótt,
aukast líkur á að C. ræktist (4).
Campylobacter er lífefnafræðilega mjög
óvirk, gerjar t.d. ekki sykra. Þær hafa oxidasa-
og katalasa-enzym. Drílin (coloníurnar) geta
haft mismunandi útlit en flæða oft á sérkenn-
andi hátt. Campylobacter hefur 1 bifhár og við
smásjárskoðun í fljótandi æti sést mjög sér-
kennileg »tappatogara« hreyfing. Það sem
einkum er notað til sundurgreiningar tegunda
er hitapol. C. jejuni vex í 43° C en ekki eða illa
við stofuhita. Hinar tegundirnar 2 vaxa ekki
við 43°C en best við stofuhita eða 37°C.
AÐFERÐ VIÐ GREININGU Á R. H.
Saursýnum er sáð á venjuleg æti til greiningar
á salmonella og á svokallað Skirrows æti, sem
er agar með 6 % hestablóði og hjarta broði,
sem sett er í vancomycin 10 mg, trimethoprim
lactate 5mg og Polymyxin B 2500 ein í lítra.
Skálar pessar eru hafðar í hitaskáp í 2 daga við
43°C í loftpéttri krukku, sem í er settur vetnis-
gjafi. Bakteríur, sem vaxa í þessu æti og eru
oxidasa og katalasa jákvæðar, gerja ekki
sykra, geta ekki notað citrat, sem eina kolefn-
isgjafa né brotið niður gelatin eða ureasa eru
taldar Campylobacter jejuni ef pær hreyfa sig
á dæmigerðan (»tappatogarahreyfing«) hátt
pegar pær eru skoðaðar undir »phase con-
trast« smásjá.
FARALDURSFRÆÐI
Margt er á huldu um faraldursfræði Campylo-
bacter jejuni, en má vera að hún sé a.m.k. jafn
algeng orsök niðurgangs og salmonella í
nágrannalöndum eins og Bretlandi (15), U.S.A.
(2) og Noregi (1), en talið er, að hún sé miklu
algengari sums staðar í hitabeltislöndunum
par sem hreinlæti er mjög ábótavant (8). Lítið
er vitað um hvernig hún berst í menn en
sannað hefur verið að menn hafa smitast af
ungbörnum með niðurgang (15) og ungabarn
hefur smitast af móður í fæðingu (12). Einnig
hafa menn smitast af hundum og önnur
gæludýr hafa verið undir grun. Talið er, að
faraldrar hafi orsakast af menguðu drykkjar-
vatni (7) og ógerilsneyddri mjólk (2). Víst er,4
að hún finnst mjög víða í náttúrunni. Hún4
getur sýkt eða verið normal flóra hjá nautgrip-
um, kindum, svínum, fuglum, hundum, köttum
og öpum. Hún hefur ræktast frá fersku vatni
og úr sjó (11). Stungið hefur verið upp á að
kjúklingar beri sýkilinn í menn og víst er að4
sums staðar má finna Campylobacter hjá allt
að 80 % kjúklinga (9). Tíðni sýkinga er tölu-
vert mismunandi eftir árstíðum (6). Flest eru
tilfellin seinni part sumars líkt og gerist með
salmonelia sýkingar en ástæður fyrir pessu eru
ókunnar. Ekki er vel ljóst hver aldursdreifingin
er en flest tilfellin, sem finnast eru í börnum
innan 2ja ára. Þess ber þó að gæta að miklum
mun algengara virðist, að tekin séu saursýni
frá peim aldurshópum. Ef reynt er að taka
reikningslega tillit til þess virðist petta vera
sjúkdómur, sem hrjáir fólk nokkuð jafnt fram
á þrítugsaldur (6). Skipting milli kynja er lík og
við ýmsa aðra smitsjúkdóma þ.e.a.s. undir 14
ára aldri er sjúkdómurinn algengari hjá drengj-
um en síðan er tíðnin svipuð hjá báðum
kynjum fram að 65 ára aldri en pá verður
sjúkdómurinn algengari hjá konum.
Meðgöngutími virðist oftast heldur lengri en
við aðrar iðrasýkingar. Hann getur verið frá