Læknablaðið - 15.03.1981, Blaðsíða 30

82
LÆK.NABLADIÐ
ég hef prófað fyrir þessum ofnæmisvöldum
hér á landi, virðist mér D. pteronyssinus hafa
heldur yfirhöndina. Rykmaurarnir eru litlir eða
0,4—0,5 mm að stærð. Þeir lifa best í rúmdýn-
um, koddum eða tauklæddum og stoppuðum
húsgögnum. Þeir eru taldir lifa á flösu eða
húðhreistri fólks, en einnig lifa peir á sveppum,
bakteríum og plöntuhlutum. Hæfilegt hitastig
fyrir pá er u.p.b. 25° C og hæfilegt rakastig er
70 — 80 %. Þegar rykmaurarnir drepast verða
peir hluti af pví ryki, sem safnast í rúmdýnur
og önnur húsgögn og pyrlast upp, t.d. pegar
búið er um rúm. Rykmaurum getur fjölgað
mjög í korni og heyi og nýlegar rannsóknir frá
Orkneyjum benda til pess, að rykmaurar séu
aðalorsökin fyrir bráðaofnæmi af heyryki (6,
13). Staðfest hefur verið, að rykmaurar hafa
fundist í verulegum mæli í fóðurbæti hér á
landi (Sigurður Richter). Bjöllutegundin Sitop-
hilus granarius, sem vex í korni, er álitin geta
valdið seinum ofnæmissvörunum.
Ryk veldur ýmis konar ofnæmiseinkennum, en
oft er erfitt að greina á milli, hvort um
raunverulegt ofnæmi er að ræða eða ertandi
áhrif á öndunarvegina. Lengi hefur verið vitað,
að bómullarryk valdi sjúkdómum í öndunar-
færum, og sama er að segja um ryk af grænum
kaffibaunum og fræjum af sérstöku pálmatré
(castor bean). Viðarryk veldur oft ópægindum
í nefi og jafnvel astma. Allmargar greinar hafa
birst um bráðaofnæmi fyrir viðarryki úr harð-
viðartegundum, sem ekki eru notaðar til smíða
hér á landi (nema eik), en algengari smíðavið-
ur virðist ekki valda ofnæmi (27). Hugsanlegt
er, að mygla og jafnvel thermophylic actino-
mycetes í sagi og timburhlöðum á trésmíða-
verkstæðum valdi stundum sjúkdómum. Hins
vegar er viðarrykið ertandi fyrir öndunarfæri
og líklega er oftast um slík áhrif að ræða. Þótt
ég hafi séð allmarga trésmiði, sem rekja
sjúkdómseinkenni til vinnunar, hefur mér ekki
tekist að sýna fram á bráðaofnæmi hjá neinum
peirra. Auk viðarryksins geta lökk, málning,
ýmis konar hreinsiefni og síðast en ekki síst
formalín í spónaplötum og öðrum pressuðum
við átt sinn pátt í einkennunum (14).
Enzym: Bacillus subtilis enzym hefur verið
notað í pvottaefni og veldur bráðaofnæmi og
astma. Einkenni koma fyrst og fremst hjá
peim, sem vinna við framleiðslu á pessu
pvottaefni, en í Svípjóð hefur einnig verið lýst
astma hjá húsmæðrum, sem notuðu pvottaefn-
ið. Mér er ekki kunnugt um að slíkt pvottaefni
hafi verið notað hér á landi. Þá hefur astma
verið lýst í sambandi við briskirtilsenzym, sem
notuð eru í lyfjaiðnaði og einnig af papaini,
sem notað er í matvælaiðnaði (3, 22).
Lyf\alda stundum ofnæmisviðbrögðum, og pá
alveg sérstaklega fúkkalyfin. Algengustu ein-
kenni hjá sjúklingum eru kláði eða ofsabjúgur.
En við framleiðslu lyfjanna stafa einkennin
oftast af pví, að lyfin berast með ryki niður í
öndunarfærin og orsaka einkenni frá nefi og
lungum. Langalgengast er, að penicillín valdi
pessum ópægindum, en astma hefur einnig
verið lýst hjá hjúkrunarfólki og fólki, sem fæst
við framleiðslu á súlfalyfjum. Af öðrum lyfjum
má nefna spiramycin, sem notað er við kjúkl-
ingaframleiðslu og ormalyfið piperazine (22).
Sölt af platínu, krómi og nikkel geta valdið
astma. Astma af platínusalti var fyrst lýst hjá
Ijósmyndara 1945. Síðan hefur mörgum tilfell-
um af astma og bólgu í nefi verið lýst hjá fólki,
sem vinnur í iðnaði, par sem platínusölt eru
notuð (14, 16, 22). Hins vegar virðist hreint
platínuryk ekki valda einkennum. Bæði bráð
ofnæmiseinkenni og sein ofnæmiseinkenni
hafa fundist hjá pessum sjúklingum, og húð-
próf eru stundum jákvæð. Ammonium hexach-
lorplatinate veldur sterkustu svörunum. Astmi
vegna salts af krómi og nikkel er sjaldgæfur
og ekki er vitað, hvort bráðaofnæmi liggur par
að baki.
Plastefni hvers konar eru mikið notuð í iðnaði
og í heimilishaldi. Sívaxandi athygli beinist að
hugsanlegum heilsuspillandi áhrifum pessara
efna. Toluene diisocyanate (TDI) er feykimikið
notað í iðnaði og í Bandaríkjunum einum er
talið, að um 40.000 verkamenn komist í
snertingu við petta efni í sambandi við vinnu
sína. TDI er notað við framleiðslu á polyure-
thane, en polyurethane er í plastmálningu,
lökk'um, einangrun á rafleiðslum og frauð-
plasti, svo að dæmi séu nefnd. TDI í andrúms-
lofti er ertandi fyrir öndunarfærin og í Banda-
ríkjunum er talið, að 5 % peirra, sem verða
fyrir mengun af pví, fái astma. Ef mengun er
mikil er hætt við að allir, sem anda pví að sér,
fái einkenni, en auk pess koma fram bráð
astmaköst og seinsvaranir með astma af mjög
litlu af TDI hjá peim, som eru sérlega við-
kvæmir. Efri mörk í iðnaði eru miðuð við
0,01— 0,02 ppm, en 0,0018 ppm hefur gefið