Læknablaðið - 15.03.1982, Qupperneq 38

92
LÆKNABLADID
Jón Gunnlaugsson
BJARNIPÁLSSON LANDLÆKNIR
Er birta tók 8. september 1779 grúföi sorgar-
ský yfir landlæknissetrinu að Nesi við Seltjörn.
Pá um nóttina hafði Bjarni Pálsson, landlæknir
andast par eftir langvarandi veikindi 60 ára
gamall.
Hann var norðlenzkrar ættar, fæddur að
Upsum við Eyjafjörð 17. maí 1719, kominn af
tápmiklu fólki í báðar ættir. Foreldrar hans
voru Páll Bjarnason, prestur að Upsum og
kona hans Sigríður Asmundsdóttir bónda að
Brúnastöðum í Fljótum.
Séra Páll var gáfumaður, hagmæltur, búsæll
og mjög vel látinn og kona hans Sigríður var
sögð mjög vel gefin, fallega hagmælt, glað-
lynd, ræðin, skemmtin og stálminnug.
Bjarni var tólfta barn peirra prestshjónanna
í 16 systkina hópi og komust 12 peirra til
fullorðins ára, en 3 drengir höfðu dáið korn-
ungir úr Stóru-bólu er pá herjaði um landið,
og ein systir dó á unglingsaldri.
Séra Páll dó er Bjarni var ekki fullra 12 ára
gamall og 4 systkini hans yngri, og var rómað,
hve móðir peirra var dugleg að koma peim til
mennta, einkum sonunum.
Eftir lát föður síns fór Bjarni til föðurbróður
síns, séra Guðmundar Bjarnasonar að Stað í
Hrútafirði og naut um hríð tilsagnar hans, fór
paðan í Hólaskóla, en hvarf svo frá námi um
hríð og vann að búi móður sinnar, en hún hafði
flutzt að Karlsá og síðar að Höfða. Hann tók
svo upp nám aftur og útskrifaðist stúdent frá
Hólum í júlí 1745, og var Gunnar bróðir hans
pá rektor skólans.
Bjarni var sagður mjög eftir geði móður
sinnar. Hann vann ötullega að búi hennar á
sumrum, meðal annars sem formaður á há-
karla- og fiskibáti hennar, og brátt fannst pað í
náttúru Bjarna, sem síðar varð raunin á, að
hann var fæddur til læknislistar, eins og
stendur í æfisögu hans.
Hann siglir svo til Hafnar og er skráður í
stúdentatölu við háskólann par í desember
1746 og leggur aðallega stund á náttúrufræði
og læknisfræði.
í júlí 1754 varð hann baccalaureus philosho-
piae ásamt Eggert Ólafssyni og 24. september
1759 tekur hann próf í læknisfræði »með efsta
ærutitli,« eins og sagt er í æfisögu hans.
Bjarni naut styrkja frá háskólanum bæði frá
Borchs-Kollegium og eins úr sjóði Árna Magn-
ússonar.
Hann ferðaðist um landið með Eggert
Ólafssyni sumarið 1750, pá aðallega til hand-
ritasöfnunar og aftur 1752-1757 til rannsókna
á náttúru landsins og er ferðabók peirra
Eggerts og Bjarna, sem fyrst kom út á dönsku
1772, árangur peirra rannsókna, »eitt hið
gagnmerkasta rit, sem um ísland hefur verið
skráð fyrr og síðar« segir Steindór Steindórs-
son frá Hlöðum 1 formála að pýðingu sinni á
bók peirra 1943.
Hneigð Bjarna til læknislistar féll fljótt í
góðan jarðveg, pví að næg voru verkefnin í
læknislausu landinu. Til hans var mjög oft
leitað er peir Eggert ferðuðust um landið, og
einnig er peir dvöldust í Viðey á vetrum hjá
Skúla fógeta, síðar tengdaföður Bjarna og
segir svo í æfisögu hans »að nóg aðkall var af
veikum úr ýmsri átt, var pað bæði, að hann var
oft til peirra sóttur úr næstu byggðum enda
stóð Viðey pá, sem síðan í Skúla tíð opin fyrir
mörgum sjúklingi svo vikum, mánuðum, já
misserum skipti.«
Bjarni mun fljótt hafa komist að raun um, að
nauðsyn bæri til að lærður læknir settist að í
landinu, og mun Magnús Gíslason, amtmaður
hafa beitt sér fyrir pví á æðri stöðum, en
heimildum ber saman um, að mestu hafi ráðið
um stofnun landlæknisembættisins áhrif vís-
indafélagsins danska og aðalkennara Bjarna
prófessors J. Buchwald, enda naut Bjarni
mikils álits meðal kennara sinna, svo talið var
sjálfsagt að hann yrði skipaður í hina nýju
stöðu.
Bjarni var svo skipaður fyrsti landlæknir
íslendinga pann 18. marz 1760, og fékk hann
birt embættisskilríki sín á Þingvöllum 18. júlí
pá um sumarið.
Ákveðið var að hann skyldi fyrst um sinn
setjast að á Bessastöðum, er par stóðu pá auð