Læknablaðið - 15.11.1985, Qupperneq 25

LÆKNABLAÐIÐ
299
LÆKNABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
71. ÁRG. - NÓVEMBER 1985
HÚSNÆÐI, HEILBRIGÐI,
HÖNNUN
Ein af frumþörfum mannsins er að eiga skýli
gegn ytri áhrifum. í upphafi notuðu menn það
skjól, sem náttúran lagði þeim til. Síðar tóku
þeir að gera sér hús til íbúðar. Breyttir atvinnu-
hættir hafa valdið því, að fólk hefur flutt í
þéttari byggðir. Tilkoma lyftunnar hefur leitt
til þess, að hægt er að koma fyrir, á og yfir
sama skikanum, enn fleira fólki til dvalar og
starfa en áður var.
Þessum vistaskiptum mannsins og með-
fylgjandi mannvirkjagerð tengjast tiltekin
vandamál.
í tuttugu aldir, allt frá dögum Hippókra-
tesar, hafa læknar hugað að tengslum búsetu
og sjúkdóma. Þekktur er mismunur
sjúkdómstíðni i þéttbýli og í dreifbýli og vitað
er, að byggðaröskun fylgja breytingar, sem
með öðru endurspeglast í því, að þeir, sem
minni efnin hafa, búa í lélegu húsnæði. Það
hafa menn hins vegar fyrir satt, að húsnæðið,
þó lélegt sé, verði ekki talið sjúkdómsvaldur
eitt sér. Þar komi til vítahringur lítilla efna og
sjúkdóma og getur hvort um sig verið upphaf
hins.
Hins vegar getur húsnæðið spillt heilsu
manna. í samræmi við þá skoðun höfum við
íslendingar varið ríflega af opinberum fjár-
munum til þess að útrýma heilsuspillandi
húsnæði og orðið vel ágengt. Ekki hefur verið
látið þar við sitja. Á undanförnum áratugum
hefur verið lánað til íbúðabygginga úr opin-
berum sjóðum af ýmsu tagi og ríki og sveit-
arfélög hafa byggt »á félagslegum grunni«,
það sem í minu ungdæmi hétu verkamanna-
bústaðir. Svo rösklega hafa opinberir aðil-
ar og einstaklingar gengið fram í því, að ráða
bót á húsnæðiseklunni, að því hefur verið
haldið fram, að hérlendis væri nú hægt að
hýsa hálfa milljón manna með góðu móti.
Þegar rætt er um lélegt húsnœði, væri í
sömu andrá æskilegt að geta skilgreint gott
húsnœði, sem samkvæmt orðanna hljóðan
ætti að geta haft jákvæð áhrif á heilsuna og
þar með talist hollt húsnœði.
Vissulega hefur húsnæði almennt batnað.
En ekki eru nýju húsin alveg gallalaus:
Eitthvað hlýtur að hafa mistekist við
hönnun mannvirkja á undanförnum árum.
Eitthvað hlýtur að hafa farið úrskeiðis við val
á byggingarefnum. Eitthvað hlýtur að hafa
valdið röskun á loftgæðum innan dyra, ella
þyrftu læknar ekki að fást við vaxandi um-
kvartanir og aukna tíðni ofnæmis á vinnu-
stöðum og heimilum. Allt er þetta tengt
innri gerð þess, sem Jón Trausti nefndi í háði
mannvirkjabáfcn.
Hérer við hæfi að kynna hugtak, sem menn
hafa orðið varir við í vaxandi mœli síðast
liðinn aldarfjórðung og nefnt hefur verið sick
building syndrome og íslenska mætti heil-
kenni óhollra mannvirkja.
Þetta hugtak hefir verið skilgreint svo:
»The »sick building syndrome« is generally
taken to describe a building in which compla-
ints of ill health are more common than might
reasonably be expected.« (Br Med J 1984;
189: 1573).
Tfeilkenni óhollra mannvirkja er hugtak,
sem í vaxandi mæli tengist kvörtunum um
óþægindi frá húð, augum, nefi, koki, hálsi og
lungum. Margt er óljóst varðandi orsaka-
sambönd, en flest bendir til, að ýmis nýlunda
í efnisvali ráði miklu, t.d. gólfteppi, gólfflísar
úr gerfiefnum, »gras«-plötur í loft, sem ýmist
eru límdar saman með fenóli eða sementi,
spónaplötur, sem gefa frá sér formaldehýð,
málningar- og límtegundir, svo nokkuð sé
nefnt. Allt á þetta sameiginlegt að vera
manninum framandi og að framkalla ýmis
einkenni og teikn.
En það eru ekki aðeins efnin sjálf, sem geta
spillt heilsu manna. Aukinn hitunarkostn-
aður hefur leitt til þess, að menn hafa þétt
hús sín. Sparnaður við að gera opinberar
byggingar hreinar, jafnframt því, að öll gólf
eru þakin teppum, sem illmögulegt er að ná
skítnum úr, hefur leitt til vaxandi ofnæm-