Læknablaðið - 15.03.1986, Page 37

LÆKNABLAÐIÐ
71
árum sjöunda áratugsins, þegar fyrstu
skerðiensímin (restriction enzymes) voru
uppgötvuð. Nú hafa mörg hundruð mis-
munandi skerðiensím fundist. Skerðiensím
skera DNA lengjurnar í búta, á ákveðnum
stöðum, þ.e. ákveðna basaröð þarf til þess að
ákveðið ensím skeri DNA-lengjuna (t.d. sker
ensímið EcoRI röðina GAATTC).
Skerðiensímin gerðu kleift, að einrækta gen
(gene cloning), auðvelduðu mjög raðgrein-
ingu gena (ákvörðun á basaröð), og hafa einn-
ig flýtt mjög fyrir kortlagningu gena á litn-
ingunum.
Nú er orðið unnt að flytja einræktuð gen
inn í frumur og einnig lifandi dýr. Þetta er gert
ýmist með útfellingaraðferð, með því að
sprauta DNA inn í kjarna frumanna eða með
því að setja genin inn í veirur, sem síðan eru
látnar smita frumurnar. Tekist hefur að flytja
gen inn í mýs með kjarnainnspýtingu og
veirum, og genaflutningur í æðri dýrum er
skammt undan.
Sameindalíffræðin er nú orðin mjög mikil-
væg kennslugrein í góðum læknaskólum, þar
eð rannsóknir, sem beita aðferðafræði þess-
arar greinar hafa á síðustu árum varpað nýju
ljósi á grundvallarlögmál í hegðun fruma.
Einnig þurfa fjölmargir læknar, sem hyggjast
leggja fyrir sig akademískan starfsferil að
læra sameindalíffræði til að geta stundað
rannsóknir.
Sameindalíffræðin er nú í vaxandi mæli að
verða mikilvæg í klíniskri læknisfræði. Unnt
er að rannsaka erfðagalla þeirra sjúklinga,
sem hafa arfgenga sjúkdóma mun betur en
áður, og ekki mun líða á löngu, þar til gallar í
genum sjúklinga með ýmsa erfðasjúkdóma
(s. s. Huntington ’ s cystic fibrosis) verða fundn-
ir, en þá verður unnt að greina á fósturskeiði
hverjir bera hið gallaða gen. Einnig er unnt að
nota aðferðir sameindalíffræðinnar til þess að
undirflokka æxlistegundir, og er ljóst, að þess
konar starfsemi mun fara mjög vaxandi á
næstunni, og tengist mjög náið meðferð á
krabbameinssjúkdómum.
Enn er ekki unnt að bjóða upp á gena-
lækningar þ.e. flytja heilbrigt gen inn í ein-
stakling, sem hefur gallað gen, en allt bendir
til að þetta verði reynt á þessum áratug, þótt
enn sé of snemmt að spá fyrir um hversu
algeng eða mikilvæg sú lækningastarfsemi
verði á næstunni.
Hagnýting erfðatækninnar til framleiðslu
lyfja og bóluefna hefur orðið mjög hröð á
síðustu árum, og raunar hefur skapast ný
»iðngrein« þ.e. liftækni (biotechnology). Er
þetta bein afleiðing af einræktun gena, sem
síðan er sett inn í heppilegan hýsil (t.d. E.
coli), og genaafurðin síðan einangruð. Kostir
þess að framleiða lyfja- og bóluefni með
einræktuðum genum eru augljósir. Talið er
mögulegt að framleiða mun »hreinni« prótín
á þennan hátt, sem losa sjúklinga við auka-
verkanir af »óhreinindum«, sem oft eru í
lyfjum og bóluefnum. Einnig ætti fram-
leiðslukostnaður að lækka.
IV. UPPBYGGING VÍSINDALEGRAR
LÆKNISFRÆÐI Á ÍSLANDI
Við höfum hér að framan bent á nokkra
mikilvæga nýja þekkinga- og rannsókna-
þætti, sem vafist hafa inn í og orðið snar
þáttur í nútíma læknisfræði. Við erum ein-
dregið þeirrar skoðunar, að án meiriháttar
breytinga á kennslu og rannsókna-aðstöðu
(og rannsóknaskyldu) innan læknadeildar
Háskóla íslands verði óumflýjanleg stöðnun
og afturför, sem leiði til verr menntaðra
lækna og komi í veg fyrir hagnýtingu á
nútímalæknisfræðiþekkingu. Við viljum því
setja fram eftirfarandi tillögur til uppbygg-
ingar á vísindalegri læknisfræði á íslandi.
Það er mjög mikilvægt, að skipuleg upp-
bygging læknisfræðirannsókna verði á ís-
landi, á sama hátt og aðrir þættir lækninga og
læknisfræði hafa verið byggðir upp. Besta
dæmið um slíka uppbyggingu er stofnun
heilsugæzlustöðvanna, sem hafa stórbætt
almenna læknisþjónustu með bættri starfs-
aðstöðu og fjölgun vel menntaðra heimilis-
lækna. Svipað átak þarf að gera í íslenskum
læknisfræðirannsóknum, þótt það átak verði
að sjálfsögðu ekki nærri eins viðamikið
fjárhagslega og uppbygging heilsugæzlu-
stöðvanna.
Við teljum eðlilegt, að stjórn og skipulag á
uppbyggingu læknisfræðilegra rannsókna í
tengslum við Landspítalann heyri undir heil-
brigðismálaráðuneytið. Slíkt fyrirkomulag
tíðkast meðal nágrannaþjóða okkar s.s. í
Englandi, Svíþjóð, Danmörku o.s.frv.
Við leggjum til, að stofnað verði rann-
sóknarráð fyrir /œknisfrœðilegar rannsóknir
á íslandi, sem í eigi sæti fulltrúar frá heil-
brigðismálaráðuneytinu, læknadeild, líf-
fræðiskor verkfræðideildar og læknum
Landsspítalans. Er eðlilegt, að fulltrúi heil-
brigðismálaráðuneytisins verði forstjóri þessa