Sagnir - 01.06.2006, Síða 73

mikilvægastur hefði verið löghelgur réttur bænda til launa á við aðrar
stéttir þjóðfélagsins.35 Dómur Hæstaréttar hefði verið á sömu leið.
Gylfi Þ. Gíslason útskýrði samþykki Alþýðuflokks fyrir
útflumingsbótunum á eftirfarandi hátt í minningum sínum um
viðreisnarárin:
útflutningur var þá lítill sem enginn og ekkert benti til þess,
að aukning hans yrði sú, sem raun varð síðar á. Skýringin var
jafiiframt sú að, að felld voru samtímis úr gildi lagaákvæði, sem
heimiluðu að hækka útsöluverð innanlands til þess að bæta upp
halla á útfluttum vörum. Samkomulag var um þessa löggjöf í
svonefndri sexmannanefnd, þar sem fulltrúar neytenda átm
Ekki er fráleitt að skilja afstöðu Alþýðuflokksmanna þannig, að
þeim hafi þótt betra að stjómin tæki á sig tapið af útflutningnum en
að neytendur þyrftu að greiða hærra verð fyrir vöruna ef kerfið stæði
óhreyft. Þrátt fyrir að vera greiddar af skattfé vom niðurgreiðslur
ríkisins til landbúnaðar verkalýðnum til mestra hagsbóta af öllum
stéttum, ef bændur em frátaldir. Á þessum tíma vom laun vísitölutengd
og allar breytingar á verði innanlands gátu kostað nýjar kjaraviðræður
með tilheyrandi afleiðingum, verkföllum og kaupgjaldshækkunum.
Alþýðublaðið flutti enn gjaman fréttir af niðurgreiðslum á hinum ýmsu
vörum.37 Rekstur landbúnaðarins var óhagkvæmur bæði fyrir neytendur
og bændur og það var ljóst innan Alþýðuflokksins. Samfara auknum
útgjöldum ríkisins jókst því þrýstingur innan ríkisstjómarinnar um að
bregðast við ástandinu.
Þegar leið á sjöunda áratuginn varð þetta æ ljósara. Innan
ríkisstjómarinnar hreyfðum við ráðherrar Alþýðuflokksins
því með vaxandi þunga, að mótuð yrði ný stefna í málefnum
landbúnaðarins, komið yrði í veg fyrir offramleiðslu
landbúnaðarafurða og markaðsöfl yrðu ráðandi í ríkari mæli við
verðmyndun innanlands... En samkomulag var um það milli
flokkana að gera þessar deilur ekki opinberar.38
Það að við þrýstingi Alþýðuflokksráðherranna var ekki bmgðist,
útskýrði Gylfi þannig, að „Ingólfur Jónson reyndist hafa traust fylgi
fyrir sínum málstað innan Sjálfstæðisflokksins. Og það verður að
játa, að ekki var nægilega sterkur áhugi á þeim sjónanniðum, sem
ég var einkum talsmaður fyrir, í mínum flokki.“39 Hann bendir líka
á það að stefnan í landbúnaðarmálum hafi aldrei verið gagnrýnd af
stjómarandstöðuflokkunum.40 Reyndar hafði Timinn hreykt sér af því
að stjómarflokkamir hefðu guggnað „fyrir baráttu Framsóknarmanna
og Stéttarsambandsins“41 í útflutningsuppbótamálinu þó svo að
landbúnaðarráðherra væri ekki sammála þeirri skýringu.42
Til er sú saga að upptaka útflutningsbóta sem máttu nema 10%
af verðmæti heildarframleiðslunnar hafi verið mistök af hálfu Olafs
Thors og Gylfa Þ. Gíslasonar sem hafi talið sig vera að semja um 10%
uppbætur á verðmæti útflutningsins.43 Þótt þetta hafi ekki verið staðfest
á prenti, hvorki af Gylfa né Olafi sjálfum, getur sú skýring talist nokkuð
líkleg í ljósi þess hversu ólíka meðhöndlun landbúnaður og aðrar
atvinnugreinar fengu við umskiptin í upphafi Viðreisnarstjómaráranna.
En hvort sem sagan er sönn eða ekki hefur þurft afl til að halda kerfinu
við og það afl vora sjónarmið Ingólfs og annarra sem Gylfi segir að
hafi notið stuðnings innan Sjálfstæðisflokks og að nokkra leyti Alþýðu-
flokks. Þá kemur upp sú spuming hver þau sjónarmið vora.
ffcrcÖur er juííi Uetrí
skilning almennings á mikilvægi landbúnaðar fyrir þjóðarheildina 44
Allt hefur efnið að geyma greinar um stöðu og framtíðarhorfur land-
búnaðar á þessum tíma frá sjónarhóli þeirra sem vörðu kerfið og héldu
því við. Forsvarsmenn bænda vora ráðandi í stefhumótun ríkisins í
málaflokknum sem má t.d. sjá á því að meirihluti sjömannanefndar
tengdist landbúnaðarkerfinu á einhvem hátt eins og bent hefur verið á.
Landbúnaðarsýningin 1968.
ffcrcÖur er auffi ffetri
Vamarstaða land&unaðarkerfisins kemur skýrt fram í greinum rituðum
vegna landbúnaðarsýningarinnar árið 1968 en þar varð mönnum tíðrætt
um þjóðarheill, mikilvægi landbúnaðarafurða fyrir þjóðarbúið og
hinn mikilvæga þjóðararf sem bjó í sveitum. Yfirskrift sýningarinnar
„Gróður er gulli betri“ hefur væntanlega vísað til þess að þeir fjármunir
sem fóra í að borga í niðurgreiðslur og útflutningsbætur væra smámunir
ef tekið var tillit til þess sem fengist í staðinn. Landbúnaðarsýningunni
var ætlað aö sýna fram á þetta eins og Ingólfur Jónsson ráðherra benti
á:
Landbúnaðarsýningin mun verða til þess að auka þekkingu
og skilning almennings á landbúnaðinum. Sýningin mun
sannfæra alla um, að landbúnaðurinn leggur mikið verðmæti
til þjóðarbúsins og tryggir efhahagslega aðstöðu þjóðarinnar.
Þessi sýning mun ennfremur fræða þjóðina um fjölbreytni og
framleiðslugem landbúnaðarins ... Það er von mín, að áhrifin
af sýningunni megi leiða til góðs fyrir landbúnaðinn og
þjóðarheildina ...45
Afstaðan til framleiðsluaukningar var eitt helsta hitamálið í tengslum
við landbúnað á þessum tíma og hart var tekist á um hvort sú þróun væri
jákvæð eða ekki. Því var haldið fram að það viðhorf að framleiðslan
ykist meira en neysla innanlands væra hrakspár eingöngu. Rökin vora
ekki síst þau að vegna þess hve mjög fækkaði í bændastétt myndi
vandamálið leysast af sjálfu sér, stöðugt færri bændur gætu ekki
framleitt endalaust meira en fólki fjölgaði í landinu.46 í sýningarskrá
landbúnaðarsýningarinnar ritaði Ingólfur Jónsson landbúnaðarráðherra
ávarp og svaraði gagnrýni á framleiðsluaukninguna með þessum
orðum:
ú er fancfótcfjoi
Sjónarmið, rökstuðning og viðhorf til landbúnaðar er víða að finna en
hér er sótt í rit sem gefin vora út á vegum aðila innan landbúnaðarins,
Arbók landbúnaðarins og Frey Búnaðarblað. Heimildir um
andrúmsloft og tíðaranda vora einnig sóttar í rit og umfjöllun um land-
búnaðarsýningu sem haldin var í Reykjavík árið 1968 en í tengslum
við hana var gefið út nokkuð af rimðu efni, sýningarskrá og veglegt
rit. Bœllir eru bœnda hœttir, safn ritgerða um stöðu landbúnaðar á
þessum tíma. Landbúnaðarsýningin var andsvar forsvarsmanna bænda
við gagnrýni á landbúnaðarkerfið og var henni beinlínis ætlað að auka
Hefir hin síðari ár oft verið rætt um offramleiðslu, sem mikið
vandamál fyrir landbúnaðinn, þar sem selja verður á óhagstæðu
verði erlendis það sem ekki er notað í landinu. Þjóðinni fjölgar,
en mönnum sem vinna að iandbúnaði hefur fækkað árlega eins
og opinberar skýrslur sýna. Þess vegna er ekki ástæða til að bera
ótta í brjósti vegna of mikillar framleiðslu í landbúnaðinum.
Auk þess er hætt við, að kólnandi tíðarfar geti haft mikil áhrif á
heildarframleiðsluna og dregið úr henni. Það er nauðsynlegt fyrir
þjóð, sem býr norður við íshaf að ffamleiða í landinu nægilega
mikið af hinum hollu og ágætu búvöram fyrir þjóðarbúið.47
^Sajnir zooé J1