Sagnir - 01.06.2006, Page 83

er litið.65
Jón Baldvinsson, Alþýðuflokki, vildi auka skattafrádráttinn: „...þannig
að 1.000 kr. eru dregnar frá fyrir hvem skattþegn, 2.000 kr. fyrir hjón,
sem em samvistum, og 500 kr. fyrir bam hvert."66 Jón Baldvinsson taldi
hárrétt að stefna að því að ná sem mestum tekjum í ríkissjóð með beinum
sköttum. Hins vegar bæri að draga ffá hæfilega fjárhæð til lífsviðurværis
og að brýnustu nauðsynjar fólks yrðu gerðar skattfrjálsar.
A þessum tíma greiddu Reykvíkingar 70% tekjuskattsins sem
ríkissjóður fékk. Jón Þorláksson og Jakob Möller vom sammála um að
því þyrfti að breyta. Hins vegar vom þeir ekki sammála um aðferðina
til þess. Jón Baldvinsson vildi að þeir sem væm með um 500 - 1.000 kr.
í árstekjur yrðu skattfijálsir. Þótt ekki væri vinsælt að greiða skatt vildu
menn ekki missa sæti sitt á skattskránni. Það þótti víst ekki björgulegur
búskapur ef menn náðu ekki inn á hana.67
jC öjirt samþyfcjlt
Alþingi samþykhti breytingarnar á eldri lögunum en þó skyldu þau
gilda áfram uns önnur skipan mála kæmist á.68 Umtalsverðar breytingar
vom gerðar á lögunum frá 1921.
Skattleysismark einstaklings var áffam 500 krónur og hjón höfðu
ennþá 1.000 króna skattleysislágmark. Lágmarkið hækkaði fyrir hvert
bam á framfæri hjóna. Það var 300 krónur, en fór upp í 500 krónur eftir
breytinguna. Þingmönnum, og þá sérstaklega Magnúsi Guðmundssyni,
fannst það varhugavert af Magnúsi Jónssyni, fjánnálaráðherra, að ætla
að koma frumvarpinu óbreyttu í gegnum þingið því tekjumissir ríkisins
yrði umtalsverður ef nýi skattstiginn yrði samþykktur.
Þorleifur Guðmundsson þingmaður kvað þetta rétt athugað hjá
Magnúsi. Tekjumissir ríkisins yrði nokkur en í fmmvarpinu væri reynt að
hlífa þeim tekjulægstu sem lítið hefðu aflögu umfram lífsnauðsynjar.70
„Tilskipun um viðauka við tilskipun 30. nóvember 1921 um ákvörðun
tekjuskatts og eignarskatts í Reykjavík" gekk í gildi hinn 1. febrúar
1923.11 Skattstjórinn í Reykjavík átti að eiga sæti í niðurjöfnunamefnd
bæjarins og varð jafnframt formaður hennar. Auk þess kaus
bæjarstjóm Reykjavíkur fjóra aðra menn til setu í nefndinni til eins
árs í senn. Embætti skattstjórans í Reykjavík var stofnað formlega í
byrjun árs 1922. Einar Amórsson, fyrrverandi ráðherra, var skipaður
fyrsti skattstjórinn í Reykjavík. Fyrstu árin var embættið til húsa í
kjallaranum að Laufásvegi 25, heimili Einars. Embættið var þar til húsa
jafnlengi og Einar gegndi stöðunni eða til ársloka 1929.73 Fljótlega
eftir að lögin tóku gildi kaus bæjarstjómin fjóra menn, þá Magnús V.
Jóhannesson, Pétur Zophoníasson, Sigurbjöm Þorkelsson og Helga
Guðmundsson, í niðurjöfnunamefnd. Allir höfðu þeir átt sæti í gömlu
nefndinni nema Helgi Guðmundsson.74 í stað þess að nefndarmenn
ynnu kauplaust komst sú nýskipan á að formaður nefndarinnar, sem
var jafnframt skattstjóri Reykjavíkur, skyldi hafa 600 krónur í árslaun
fyrir vinnu sína í nefndinni en aðrir nefndannenn fengu 400 krónur auk
dýrtíðamppbótar.75
fofluTn
Þegar fullveldi var náð árið 1918 var það vissulega mikill sigur en leiða
verður hugann að því hversu skyldur ríkisins jukust að sama skapi fyrir
vikið. Ríkisvaldið tók á sig sífellt meiri skyldur í fræðslu-, heilbrigðis-
og samgöngumálum. Því þurfti hinn sameiginlegi sjóður landsmanna
auknar tekjur. I ríkari mæli tók ríkisvaldið á sig það hlutverk að annast
bá sem minnst máttu sín í samfélaginu og stækka opinbera tekjustofna.
Sannast sagna var kominn tími á að ríkisvaldið styrktist og nútíminn
Einar Arnórsson
héldi innreið sína inn í samfélagið. Vissulega var ágreiningur um
það hvemig átti aö innheimta skattana og sitt sýndist hverjum.
Bændum var alls ekki vel við auknar álögur og málsvarar þeirra á
þingi létu það heyrast. Frjálshyggjumenn þess tíma, sem börðust
fyrir auknum ríkisumsvifum og nákvæmari skattheimtu, eins og
Jón Þorláksson, viðurkenndu nauðsyn nýrra skattalaga. Á hinn
bóginn óttuðust þeir að mestu álögumar lentu á Reykvíkingum
og þá tilteknum hópum. Ekkert leyndarmál er að mesta
skattheimtan fór fram í Reykjavík, því að um 70% skattteknanna
komu þaðan. Hins vegar var megnið af þeim íjármunum flutt
út á landsbyggðina til að stuðla að bættum hag sveitafólks.
Velta má fyrir sér sanngiminni í þvi fyrirkomulagi en það hefúr
vafalaust stafað af þeirri kjördæmaskipun sem var hér við lýði. Þó fór
það á endanum svo að Island fylgdi í kjölfar flestra nágrannalanda sinna
með því að taka upp háa beina skatta ásamt talsverðum tollum á sumar
innflutningsvörur sem ekki töldust til brýnustu nauðþurfta.
Niðuijöfnunamefndimar vom böm síns tíma þó vissulega hafi
þær verið nauðsynlegar í upphafi og góðra gjalda verðar. Innheimta
útsvarsins rann þó einungis til sveitarfélaganna en ríkinu var þröngt
skorinn stakkur í tekjuöflun.
Stofnun skattstofunnar var nauðsynleg í þessu efni, því halda þurfti
utan um upplýsingamar sem fólk var skyldað til að gefa um tekjur
sínar. Fyrir stofnun hennar þurfti að beita úrræðum gamla samfélagsins
þar sem allir þekktu alla. Það auðveldaði starf skattanefndarinnar að
þurfa ekki að eltast við fólk út um allan bæ og leita upp upplýsingar um
tekjur þess, og geta þess í stað nálgast þær á vísum stað. Þetta bæði jók
skilvirkni nefndarinnar og svo fengu borgaramir að vera óáreittir fyrir
henni, ef þeir töldu skilvíslega fram. Segja má að þar sem enginn þekkir
mann, þar er gott að vera.
TTifvísanir
1 Sigurbjöm Þorkelsson: Himneskl er að lifa. Afram liggja sporin.
Sjálfsævisaga III. Reykjavík, 1969, bls. 162.
2 Sigurður Snævarr: Haglýsing Islands. Reykjavík, 1993, bls. 322.
3 Bjöm Bjömsson: „Ágrip af sögu íslenzkrar skattalöggjafar".
Afmœlisrit til Þorsteins Þorsteinssonar á sjötugsafmœli hans 5. apríl
1950. Reykjavík, 1950, bls. 44. Stjórnartíðindi 1874-1879 B deild, bls.
98-99.
4 Guðmundur Jónsson: The State and the Icelandic Economy, 1870-
“Talla 2. Áætlaðar tekjuskattsgreiðslur af árinu 1923
lekjur í kr. Einhleypir Hjón + 1 bam Hjón + 2 böm Hjón + 3 böm
“3.000 30,66 13,91 2,91
T0UÖ 3ÖTT6 "TT757 "T5775
“5.000 83,32 85,92 39,66 30,16
“ 10.000 322,04 102,74 TSÖ33 212,88
“20.000 1.156,20 1.066,20 1.033,02 999,42
Heimildir: Stjórnartiðindi 1923. A, bls. 2-3. Jóhannes Hraunfjörð Karlsson: Frá tíund til virðisauka, bls. 106.

ajmr
2006 $1